Prezıdent: Zańdy qurmetteý, tártipke baǵyný ultymyzdyń qanyna sińip, qasıetine aınalýy qajet
ASTANA. KAZINFORM — Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev QR Konstıtýtsııasynyń 30 jyldyǵyna arnalǵan «Konstıtýtsııa jáne memlekettilik: quqyq pen bolashaq dıalogy» atty ǵylymı-praktıkalyq konferentsııada sóz sóıledi, dep habarlaıdy Aqordanyń baspasóz qyzmeti.
Prezıdent «Ata Zańymyzda „Qazaqstannyń eń qymbat qazynasy — Adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary“ dep jazylǵanyn eske saldy. Onyń sózinshe, bul — árdaıym múltiksiz oryndalýǵa tıis qaǵıda. Osyǵan oraı, naqty reforma jasaldy.
— Elimizdegi zań ústemdigin qamtamasyz etetin asa mańyzdy ınstıtýt — Konstıtýtsııalyq sot quryldy. Endi azamattar qandaı da bir zań óz quqyǵy men bostandyǵyna nuqsan keltiredi dep sanasa, Konstıtýtsııalyq sotqa júgine alady. Eki jarym jyl ishinde bul organnyń qaraýyna 11 myńnan astam ótinish kelip tústi. Bul halyqtyń jańadan engizilgen konstıtýtsııalyq baqylaý ınstıtýtyna senimi joǵary ekenin kórsetedi. Konstıtýtsııaǵa qaıshy kóptegen norma quqyqtyq júıeden alyndy. Budan bylaı Konstıtýtsııalyq sottyń sheshimi men quqyqtyq ustanymy ádildik rýhyna saı keletin jańa zańnamalyq qoldanystyń negizine aınaldy, — dedi Memleket basshysy.
Toqaev Ákimshilik rásimdik-protsestik kodeksti engizý nátıjesinde azamattardyń memleketpen jarııa-quqyqtyq qatynastaryn retteý tásilderi túbegeıli jańarǵanyn alǵa tartty. Kodekstegi jańa novellalar arqyly sottardyń tek memleket múddesin qorǵaýǵa baǵdarlanǵan ádepki ustanymy jaqsy jaǵyna ózgerdi. Sot úkiminde sýbektıvtilik azaıyp, anaǵurlym ádiletti sheshimder shyǵaryla bastady.
— Qazirgi statıstıka azamattar men kásipkerlerdiń memlekettik organdarǵa qarsy isterde 60 paıyzǵa deıin jeńiske jetetinin kórsetip otyr. Júrgizilgen reformalar sot júıesine senimdi aıtarlyqtaı arttyrdy. Sýdıalardy irikteý jáne taǵaıyndaý úderisin ádil ári ashyq etip, olardyń táýelsizdigin kúsheıtti. Sot ákimshiligi jetildirilip, sot isin júrgizýdi tsıfrlandyrý bastaldy. Buryn azamattar iske qatysty shaǵymdaný múmkindigi joqtyǵyna jıi aryzdanatyn. Sondyqtan kassatsııalyq sottardy qurý jáne bıylǵy 1 shildeden bastap «jappaı» kassatsııa qaǵıdatyn engizý Qazaqstannyń sot júıesin jańǵyrtýdaǵy mańyzdy qadamdardyń biri boldy. Konstıtýtsııalyq reforma nátıjesinde prokýratýra organdarynyń qadaǵalaýshylyq quzyreti kúsheıtildi. Adam quqyqtary jónindegi ýákil konstıtýtsııalyq mártebege ıe boldy. Elimizdiń barlyq aımaǵynda ókildikteri ashyldy. Endi Ýákildiń táýelsizdigi men ımmýnıtetine Ata zań kepildik beredi. Budan bólek, Ombýdsmen Bas prokýror sııaqty Konstıtýtsııalyq sotqa júginý quqyǵyna ıe boldy, — dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaevtyń aıtýynsha, zań ústemdigin qamtamasyz etý — bizdiń strategııamyzdyń eń mańyzdy qaǵıdasy. Bul — órkenıetti jáne ozyq qoǵamnyń basty ólshemi. Qoǵamymyzda zań men tártip saqtalmasa, eshqandaı jetistik pen ilgerileý bolmaıdy, bul — anyq nárse.
— Zańdy syılaıtyn el qashanda berekeli bolady. Sondyqtan men ár sózimde zań men tártiptiń mańyzyn erekshe atap ótip júrmin. Basqasha aıtqanda, bul — bizge dástúrli bolmysymyzdy ózgertý qajet degen sóz. Zańdy qurmetteý, tártipke baǵyný ultymyzdyń qanyna sińip, qasıetine aınalýy qajet. Baýyrjan Momyshulynyń «Tártipsiz el bolmaıdy, tártipke bas ıgen qul bolmaıdy» degen sózi qazirgi tańda asa ózekti. Sondyqtan zańdy qasaqana buzatyn azamattarǵa, qoǵamdyq tártipke jáne turaqtylyqqa keri áser etetin áreketterge mindetti túrde quqyqtyq baǵa beriledi, — dep atap ótti Memleket basshysy.
Prezıdenttiń pikirinshe, mektep qabyrǵasynda, joǵary oqý oryndarynda quqyqtyq tárbıe jumysyn kúsheıtý qajet.
— Balalarǵa zańdardy qarapaıym tilmen túsindirgen abzal. Buqaralyq aqparat quraldary men áleýmettik jeli arqyly tıisti jumys júrgizilýi kerek. Jastardyń quqyqtyq sanasyna otbasyndaǵy tárbıe de zor yqpal etedi. Muny eshqashan umytpaýymyz kerek. Ata-ana, mektep jáne memleket kúsh jumyldyryp, bala tárbıesine basa mán bergeni jón. Sonda ǵana zańǵa baǵynatyn, óziniń de, ózgeniń de quqyǵyna qurmetpen qaraıtyn urpaq tárbıeleımiz. Zań men tártip — Ádiletti Qazaqstandy qurýdyń basty alǵysharty, — dedi Toqaev.
Osydan buryn Prezıdent Referendým — el taǵdyryn halyqpen sheshýdiń joly ekenin aıtty.