Prezıdent tóraǵalyǵymen ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda qandaı máseleler qaraldy
Jıynǵa Premer-Mınıstr Asqar Mamın, Memlekettik hatshy Qyrymbek Kósherbaev, Prezıdent Ákimshiliginiń Basshysy Erlan Qoshanov, Úkimet músheleri, oblystardyń jáne Nur-Sultan, Almaty, Shymkent qalalarynyń ákimderi, ortalyq memlekettik organdardyń jáne ulttyq kompanııalardyń basshylary qatysty.
Memleket basshysy óz sózinde Úkimettiń basty mindeti ekonomıkalyq ósimdi qalpyna keltirý, ınvestıtsııa tartý jáne qazaqstandyqtardyń tabysyn arttyrý ekenin atap ótti. Prezıdent pandemııa men shekteý sharalarynan, sondaı-aq, saýda baılanystarynyń úzilýinen aıtarlyqtaı zardap shekken shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaýdyń mańyzdylyǵyna nazar aýdardy.
«Bıyl shaǵyn jáne orta bızneske qoldaý kórsetý eń basty nazarda bolýǵa tıis. Úkimetke «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasymen birlesip, bir aıdyń ishinde osyǵan qajetti is-sharalar toptamasyn ázirleýdi tapsyramyn. «Eńbek» memlekettik baǵdarlamasy – halyqty jumyspen qamtýdyń negizgi quraly. Onyń «Bastaý-bıznes» baǵyty boıynsha 150 myńnan astam adam oqyp shyqty. Biraq tek 10 paıyzy nesıege, 19 paıyzy grantqa ıe boldy. 100 myńnan astam adam memleket qoldaýynan tys qaldy. Ásirese, baǵdarlamanyń aýyldaǵy túlekterine qarjy jetpeı jatyr. Sondyqtan baǵdarlamanyń qarjy kólemin ǵana emes, ony júzege asyrý ustanymdary men tetikterin qaıta qaraýymyz kerek. Halyqqa beriletin shaǵyn nesıelerdiń stavkasy 6 paıyzdan aspaýǵa tıis», – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev Úkimet músheleri men ákimderdiń satyp alýdaǵy jergilikti ónimderdiń úlesin arttyrý boıynsha júrgizilgen jumystaryn synǵa aldy. Byltyr 9 aıda taýarǵa, jumysqa jáne qyzmet kórsetýge qatysty satyp alýlardy retteýdiń jalpy kólemi 12,5 trıllıon teńgeni qurady. Jergilikti taýarlar men qyzmet kórsetýge bar bolǵany 6,4 trıllıon teńge nemese qarjynyń 52 paıyzy bólingen. Ekonomıkaǵa atalǵan qarajattyń jartysyna jýyǵy jumsalmaǵan.
«Bıýdjettiń trıllıondaǵan qarjysyn ımportqa jumsaýǵa qaqymyz joq. Sondyqtan bıýdjettiń ákimshileri tikeleı jaýap beretin bolady. Bul oraıda bizge «semiz» tsıfrlar qajet emes. Mańyzdysy – durys esepteý. Qazaqstanda tirkelgen zańdy tulǵanyń kez kelgen ónimi jıi esepke alynatyny týraly aqparat bar. Ol óziniń taýaryn jetkize me, álde ımporttan ákele me, ony baqylap otyrǵan eshkim joq. Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligine berilgen tsıfrlardy bekitilgen ádistemege sáıkes qaıta tekserýdi tapsyramyn», – dedi Prezıdent.
Halyqty jumyspen qamtý máselesi boıynsha da berilgen esep pen jasalǵan jumystardyń arasynda aıtarlyqtaı aıyrmashylyqtar bar. Jumyspen qamtýdyń jol kartasyn júzege asyrýǵa 1 trıllıon teńge bólindi. Bul qarjynyń 98,2 paıyzy ıgerilgen. Baǵdarlama halyqty jumyspen qamtýda jáne iskerlik belsendilikti qoldaýda mańyzdy ról atqardy. Biraq ondaǵan, júzdegen myń jumys oryndarynyń ashylǵany týraly málimetti tekserý kezinde aıyrmashylyq bar ekeni anyqtaldy.
«Azamattardy qaǵaz júzinde ǵana jumysqa ornalastyrý beleń alyp otyr. Biryńǵaı aqparattyq júıege bir adam týraly málimet qaıta-qaıta engiziledi. Dál osyndaı 15 myń jaǵdaı tirkelgen. Jumysqa ornalasty degen adamdardyń úshten biri zeınetaqy qoryna qarjy aýdarmaǵan bolyp shyqty. Mundaı jaǵdaı, ásirese, Túrkistan (79%), Qyzylorda (43%) jáne Jambyl oblystarynda (36%) anyqtalyp otyr. Jalpy, eńbekpen qamtylǵandardyń 40 paıyzǵa jýyǵy «kóleńkede» qalyp qoıǵan. Jumyspen qamtýdyń jol kartasyna bólingen 1 trıllıonnan nebári 5,5 mıllıard teńge salyq tólengen. Bul – jarty-aq paıyz degen sóz! Memlekettik kiriske jaýapty organdar máseleni qatań baqylaýǵa alýy kerek. Qajet bolsa, quqyq qorǵaý organdaryn da osy jumysqa tartamyz» – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev Úkimetke salyqtyq-bıýdjettik saıasatty jetildirý jóninde usynystar ázirleý tapsyrdy. Byltyr salyq jáne keden salasynan túsken qarjynyń kiris kólemi 47 paıyzǵa qysqarǵan. Áıtse de, aldyńǵy jyly bul kórsetkish 65 paıyzǵa jetken. Kedendik tólemderdiń jınaqtyq deńgeıi tómen ekeni baıqalady. Tek Qytaımen aradaǵy shekarada 50 myńǵa jýyq jalǵan deklaratsııa toltyrylǵany týraly derek anyqtaldy. Qytaımen aradaǵy ashyq statıstıka boıynsha aıyrmashylyq 5 mıllıard dollardan astam qarjyny quraıdy.
Prezıdent jalǵan kásiporyndar men ádeıi salyq tólemeıtinderge qarsy jumysty júıeli túrde kúsheıtýdi talap etti. Resmı baǵalaýlar boıynsha ishki jalpy ónimniń tórtten birine, al Dúnıejúzilik banktiń derekteri boıynsha 40 paıyzǵa jýyǵy «kóleńkeli» aımaqta eken. «Kóleńkeli» ekonomıkaǵa qarsy kúres jónindegi sharalardy júzege asyrý úshin Ekonomıkalyq qylmystarmen kúres agenttigi qurylady.
«Ortalyq memlekettik organdar basshylarynyń avtoparkin ustap turý úshin aıtarlyqtaı bıýdjet qarajaty jumsalady. Bir ǵana avtomobıl úshin ortasha eseppen jylyna 6 mıllıon teńgeden astam qarjy shyǵyndalady. Birqatar elde jeke qyzmettik kóliktiń ornyna aqshalaı ótemaqy tóleý tájirıbesi engizilgen. Bul tájirıbe bizdiń elde de, naqty aıtqanda elorda ákimdiginde qoldanylǵan. Mundaı ádis «Samuryq-Qazyna» qorynda aprobatsııadan sátti ótti. Bul qyzmettik kólikterdiń sanyn edáýir qysqartýǵa jáne ákimshilik shyǵyndardy 1,5 mıllıard teńge kóleminde azaıtýǵa múmkindik berdi. Úkimetke Prezıdenttiń Іs Basqarmasymen birlesip, memlekettik organdardyń basshylaryn qyzmettik kóliktermen qamtamasyz etýdiń jańa jobasy boıynsha usynystar engizýdi tapsyramyn. Bul jumys naqty qysqartýdy qajet etedi», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy Premer-Mınıstrdiń jańadan taǵaıyndalǵan orynbasary – Syrtqy ister mınıstrine aqpan aıynyń sońyna deıin ınvestıtsııalardy basqarý júıesin reformalaý jóninde naqty usynystar engizýdi tapsyrdy. Árbir erkin ekonomıkalyq aımaqtardyń laıyqtylyǵyna taldaý jasap, olardyń jańa jumys modelderin ázirleý qajet.
«Ózderiniń Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtaryn naqty damytýmen aınalyspaıtyn ákimderdiń jaǵdaıy qylsyn ústinde turǵanyn atap ótkim keledi. Biz ondaı aımaqtardy jabamyz jáne olarǵa bıýdjet qarjysyn shyǵyndamaımyz. Biz bul problemany tez arada sheshýimiz kerek. Ekonomıkany qaıta qalpyna keltirýdegi ınvestıtsııanyń ekinshi kózi – bankterdiń nesıeleri jáne qor naryǵy. Biraq ol da aqsap tur. Inflıatsııanyń ornyqty tómendeýi, ınflıatsııa men devalvatsııanyń turaqtanýy – aqsha-kredıt saıasatyn jumsartýdyń mańyzdy sharty. Sondyqtan Úkimet pen Ulttyq bank ınflıatsııany 2021-2022 jyldary 4-6 paıyzǵa qaıtaryp, 2025 jyly 3-4 paıyzǵa deıin tómendetýi kerek. Qarjy sektorynyń ornyqtylyǵy – ekonomıkany damytýdyń anyqtaýshy faktory», – dedi Prezıdent.
Memleket basshysynyń pikirinshe, azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý asa mańyzdy mindet bolyp otyr. Ótken jyly halyqtyń tabysy azaıǵan kezde azyq-túlik baǵasy arzandaı túsýdiń ornyna, kerisinshe, qymbattaǵan. Memlekettik organdar tarapynan baǵalardy ustap turý, onyń ishinde saýda jelilerin jeńildikpen nesıeleý jáne saýda ústemelerin ornatý sııaqty qabyldanǵan sharalar oń nátıje bergen joq. Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik baǵasy 11 paıyzǵa ósti. Onyń jalpy ınflıatsııaǵa qosqan úlesi 60 paıyzdan asty. Úkimet joǵaryda atalǵan máselelerdi sheshý barysynda naryq tetikterin negizge ala otyryp, is-qımyl jıyntyǵyn ázirleýi tıis.
Sonymen qatar Prezıdent Jer kodeksiniń keıbir normalaryna jarııalanǵan moratorııdiń bıyl aıaqtalatynyna nazar aýdardy. Osyǵan baılanysty Úkimetke Jer komıssııasynyń jumysyn qaıta jandandyrýdy jáne qarasha aıyna deıin túzetýlerdi qabyldaýdy tapsyrdy. Usynystar baıyppen talqylanyp, naqty sheshim qabyldanýy tıis.
«Jaıylymdar máselesine arnaıy toqtalǵym keledi. Bul jerler, eń aldymen, aýyl turǵyndaryna qoljetimdi bolýy kerek. Jergilikti ákimdikter jumysty durys uıymdastyrmaı otyr. Sonyń saldarynan, aýyl turǵyndary mal jaıatyn jaıylym tappaı qınalýda. Ásirese, Almaty, Túrkistan oblystarynan aryz-shaǵymdar kóp túsýde. Jaıylymdardyń 99 paıyzy sharýa qojalyqtarynyń ıeliginde. Alaıda, onyń 36 paıyzynda ǵana mal jaıylady. Qalǵan 46 mıllıon gektar jaıylymdyq jer bos jatyr. Úkimetke Bas prokýratýramen birlesip, bıylǵy jyldyń sońyna deıin osyndaı jaıylymdardy qaıtaryp alýdy tapsyramyn. Ony aýyl turǵyndarynyń ıgiligine bergen jón», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent sý resýrstaryn saqtap, tıimdi paıdalanýdy ulttyq qaýipsizdik pen ornyqty damýdyń kepili ekenin aıtty. Osyǵan oraı memlekettik organdardyń aldynda sý resýrstaryn basqarý jónindegi ulttyq jobany qabyldap, qarjylandyrýdy jedeldetý mindeti tur. Ekologııa máselesi Úkimet pen qoǵamnyń udaıy baqylaýynda bolýy kerek.
«Qoǵamdyq baqylaý quraly retinde ınteraktıvti karta daıyndaý qajet. Sol arqyly ekologııa salasynda atqarylyp jatqan jumystardyń barysy men tıimdiligin qadaǵalaýǵa bolady. Úkimetke 2021-2025 jyldarǵa arnalǵan «Jasyl Qazaqstan» Ulttyq jobasyn ázirleýdi tapsyramyn. Ásirese, qorshaǵan ortany qorǵaý isine qajetti barlyq kórsetkishterdi tsıfrlandyrý – mańyzdy mindetterdiń biri», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy qazaqstandyqtardyń baspana máselesin sheshý úshin zeınetaqy jınaqtaryn paıdalaný jónindegi bastamaǵa da toqtaldy. Endigi kezekte turǵyn úı naryǵyndaǵy dúrmek pen baǵalardyń ósýine jol bermeý úshin naqty sharalar qabyldaý qajet. Prezıdenttiń pikirinshe, memlekettik organdar turǵyndar men qurylys kompanııalarynyń basshylaryna túsindirme jumystaryn júrgizip, naryqtaǵy alyp-satarlyq operatsııalarǵa shekteý qoıýy kerek. Úkimetke eki apta ishinde turǵyn úı saıasatyn jetildirý boıynsha jańa usynystar toptamasyn engizý jóninde tapsyrma berildi.
Densaýlyq saqtaý salasyn damytý máselesi erekshe baqylaýda. Pandemııa kezinde atalǵan júıe kúrdeli synaqtan ótip, saladaǵy barsha olqylyqtar aıqyn kórindi. Ótken jyly 156 ana ólimi tirkelip, ólim-jitim 2,8 esege artqan.
«Úkimetke oblys ákimdikterimen birlesip jáne kásibı qaýymdastyq múshelerin tarta otyryp, barlyq densaýlyq saqtaý uıymdarynda ınventarızatsııa júrgizýdi tapsyramyn. Bul rette, bosandyrý jáne jansaqtaý bólimderine, olardyń medıtsınalyq jabdyqtarmen, dári-dármekpen, qajetti buıymdarmen qamtamasyz etilýine basymdyq berý kerek. Bas Prokýratýraǵa osy másele boıynsha iriktelgen tekserý jumystaryn júrgizý tapsyryldy. Onyń qorytyndysy boıynsha kináli adamdarǵa qatysty shara qabyldaý qajet», – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaevtyń aıtýynsha, búgingi jaǵdaıdan sabaq alýymyz kerek. Pandemııanyń bastalǵanyna bir jyl boldy. Jınaqtalǵan tájirıbeni eskere otyryp, áreket etý qajet. Úkimetke «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasymen birlese otyryp, bir aıdyń ishinde epıdemııaǵa qarsy sharalarǵa teńdestirilgen tásildi qamtamasyz etý maqsatynda ımmýndyq mártebe týraly aqparat qamtylatyn QR kodtardy engizý máselesin pysyqtaý tapsyryldy.
«Árıne, jappaı vaktsınatsııalaý daǵdarysty eńserýdiń naqty ári júıeli sharasy bolyp otyr. Ony sapaly ótkizý úshin barlyq jaǵdaı jasalýy qajet. Daıyndyq jumystaryn zertteý kezinde vaktsınany saqtaýǵa arnalǵan tońazytqysh jabdyqtarynyń qajetti kólemi jetispespeıtini anyqtaldy. Batys Qazaqstan, Mańǵystaý jáne Túrkistan oblystarynda asa kúrdeli jaǵdaı qalyptasyp otyr. Úkimetke ákimdermen birlesip, daıyndyq jumystaryn tolyq qamtamasyz etip, 1 aqpannan bastap jappaı vaktsınatsııalaýǵa kirisýdi tapsyramyn. Otandyq vaktsınanyń testileýi oń qorytyndy beredi dep úmittenemiz. Osy rette, ózim otandyq ekpe ektiremin», – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy oqýshylardyń bilim sapasynyń halyqaralyq baǵalaýyna da nazar aýdaryp, mektepterdegi bilim sapasynyń júıeli túrde nasharlaǵanyn aıtty. Sondyqtan bul salaǵa túbegeıli ózgeris kerek.
«Búginde oqý baǵdarlamasyna jańa pánder engizý jóninde usynystar óte kóp. Sońǵy on jylda 9 pán engizilgen. Bilim berý – tájirıbe alańy emes. Munyń bári negizgi pánderge bólingen saǵattyń qysqarýyna ákep soǵady. Sonyń ózinde elimizde oqytý júktemesi tym joǵary – 67 saǵat. Al Fınılıandııa men Ońtústik Koreıada oqytý júktemesi – 39 saǵat, AQSh-ta – 55 saǵat. Shákirtterdi oqytý men basqa da damytý sharalarynyń arasynda tepe-teńdik bolýy asa mańyzdy. Álemdik úderisterdi eskere otyryp, matematıka, til meńgerý jáne ınformatıka sekildi pánderge erekshe basymdyq bergen jón», – dedi Memleket basshysy.
Sonymen qatar Qazaqstan tarıhy jáne Dúnıejúzi tarıhy pánderi boıynsha biryńǵaı oqýlyq ázirlep, ony engizý kerek. «Nur Otan» partııasynyń saılaýaldy tujyrymdamasynda 2025 jylǵa deıin jańa 800 mektep salýǵa ýáde berilgen. Prezıdent osy jumysqa shuǵyl kirisýdi jáne bıyl 200 jańa mektep salýdy tapsyrdy.
Sondaı-aq Qasym-Jomart Toqaev «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasy boıynsha azamattardyń ótinishterimen jumys jasaýdy qaıta jańǵyrtý mańyzdy dep sanaıdy. Ótinish berýshilermen jumys jasaýdyń sapasyn arttyrý úshin «E-ótinish» jańa aqparattyq júıesin jáne «Nátıje» ortalyqtaryn ashý tapsyryldy. 1 shildege deıin júıe barlyq memlekettik organdarda iske qosylýy tıis.
Qasym-Jomart Toqaev sóziniń sońynda eń basty mindet – azamattardyń ómir sapasyn jaqsartyp, tabystaryn arttyrý ekenin taǵy da atap ótti. Memlekettik organdardyń árbir sheshimi, árbir áreketi ekonomıkany damytýǵa jáne halyq ıgiligine baǵyttalýǵa tıis.
