Prezıdent pármeni: ınvestıtsııa qarqyny qalaı ózgerip jatyr
ASTANA. KAZINFORM – 8 qyrkúıekte Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna kezekti Joldaýyn jarııalamaq. Eldiń saıasaty, ekonomıkasy men qoǵamdyq ómirindegi ózgerister men jańashyldyqtar kóbine Joldaýda aıtylǵan taqyryptardan bastaý alady. Osy tusta Kazinform tilshisi bir jyl buryn, 2024 jyldyń 2 qyrkúıeginde jarııalanǵan Joldaýdy bir sholyp, keı salanyń bet alysyn baǵamdap kórdi.
Joldaýdan bir tıek
Ár jyl saıynǵy Joldaýdyń aıasy bir taqyryppen shektelmeıdi. Áıtse de ishinen mańyzdy dúnıelerdi ilip ala alamyz. Byltyrǵy «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atalǵan Joldaýdyń ıdeıasy negizinen ekonomıkaǵa súıengenin bilemiz. Sonyń ishinde Qazaqstanda negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııalardy jeke ári aýqymdy taqyryp retinde qarastyrýǵa bolady.
– Dúnıejúzinde ınvestıtsııaǵa talas órship turǵan kezde elge qarjy tartý úshin «dál osy jerde jáne dál qazir» qaǵıdasy boıynsha sheshim qabyldaý – eń qajet shara. Sondyqtan Úkimet janyndaǵy Investıtsııa shtabyna aýqymdy quzyret berildi. Bul qadam metaldy tereń óńdeý, munaı-gaz-kómir hımııasy, týrızm, energetıka jáne mashına jasaý sııaqty mańyzdy salalardaǵy jobalardy júzege asyrý qarqynyn arttyrýǵa jol ashty.
Ekonomıkaǵa salynǵan tikeleı ınvestıtsııa kólemin azaıtyp almaý úshin osy baǵyttaǵy jumysty kúsheıtý kerek. Keıbir ákimder men mınıstrler ınvestor tartý isine jóndi atsalyspaı otyrǵanyn atap ótkim keledi. Úkimet bul sharýany retke keltirýge tıis, – degen edi Qasym-Jomart Toqaev byltyrǵy Joldaýynda.
Jalpy, ınvestıtsııa tartý - kez kelgen el úshin mańyzdy jaıttardyń biri. Ekonomıkalyq ósim, jańa jumys oryndarynyń ashylýy, tehnologııa men tájirıbe almasý, ınfraqurylymnyń jaqsarýy men halyq turmysynyń rettelýi sekildi faktorlar ınvestıtsııaǵa baılanysty.
Keıingi jyldardaǵy kórsetkish
Árige barmaı-aq, keıingi 5 jyl aralyqta Qazaqstanda ınvestıtsııalyq belsendilik qarqyn alǵanyn baıqaımyz. Máselen, 2020 jyly elde negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııa mólsheri 12,3 trln teńge bolsa, 2024 jyly 19,4 trln teńgege jetti. Ár jyl saıyn kórsetkish turaqty túrde ósip jatyr. Bıyl alǵashqy 7 aıda negizgi kapıtalǵa 9,9 trln teńge ınvestıtsııa tartylǵan.
Bul tusta tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardy da qarastyra ketken abzal. 2022 jyly elimiz osy sanat boıynsha ózindik rekord ornatqany este. Sheteldik ınvestıtsııa kólemi 28 mlrd dollarǵa jetip, keıingi onjyldyqtaǵy úzdik nátıjeni tirkedi. Al 2023 jyly Qazaqstan 24 mlrd dollar tikeleı sheteldik ınvestıtsııa tartsa, 2024 jyly kórsetkish 17,2 mlrd dollarmen shekteldi.
Ekonomıkada jalpy ishki ónim sekildi negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııany da jan basyna shaǵý arqyly baǵamdaý ádisi bar. Bul arqyly halyqtyń ómir súrý deńgeıiniń qubylýyn anyqtaýǵa bolady. 2020 jyly elimizde negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııalar jan basyna shaqqanda 654 myń teńge bolsa, byltyr 961 myń teńgeni qurady. ıAǵnı, atalǵan aralyqta jan basyna shaqqandaǵy kórsetkish 1,5 esege jýyq ósken.
Áıtse de bul - jalpylama, elge ortaq kórsetkish. Eger óńirlerdi bólek qarastyryp, jikteıtin bolsaq, birshama aıyrmashylyqtardy kóremiz. Mysaly, byltyr Atyraý oblysyna tartylǵan ınvestıtsııany aımaq halqynyń sanyna shaqqanda 3 mln teńgeden (3 073 000) asyp ketken. Al ınvestıtsııa tartýdan báseń óńir – Jambyl oblysynda 415 000 teńge bolypty. Sondyqtan keı óńirdiń jergilikti bıligi ınvestıtsııa máselesine kúsh salý keregi ańǵarylady. Árıne, ınvestıtsııalyq ósim halyqtyń ómir súrý deńgeıine lezde oń áser etedi dep aıtý negizsiz. Biraq ár jylǵy serpilis ekonomıkalyq áleýettiń joǵarylaýyna septesedi.
Qaı salalarda ósim bar?
Keıingi jyldary Qazaqstanda ınvestıtsııa tartý boıynsha eki sala erekshe serpilis kórsetip otyr. Onyń birinshisi – bilim berý salasy. Buny tipti qyzyqty trendke balaýshylar bar. Keıingi 5 jylda salaǵa kelgen ınvestıtsııa 7 esege artqan. Ásirese, sapaly bilimge suranystyń arqasynda jekemenshik mektepter kóbeıgen.
2019-2020 jylǵy oqý maýsymynda elde 125 jeke mektep bolsa, byltyr bul san 735-ke bir-aq jetti. Sol sııaqty 2020 jyly bilim salasyna quıylǵan ınvestıtsııa 156 mln teńgeden sál assa, 2024 jyly 1,1 mlrd teńgege jýyqtady.
Al ekinshi belsendi sala – jalpy halyq damýyna múddeli bolyp otyrǵan óńdeý ónerkásibi. Burynnan belgili, elimiz kóbine shıkizat eksporttaıdy. Sonyń áserinen taý-ken salasynyń yqpaly artyp kelgen edi. Keıingi 5 jyl boıy taý-ken salasyna salynǵan ınvestıtsııa turaqty kúıde qaldy, 3,7-4,5 trln teńge arasynda teńselip tur.
Bul kezeńde shıkizatqa táýeldilikten arylyp, ekonomıkany ártaraptandyrýǵa yqpal etetin óńdeý ónerkásibi salasy alǵa jyljı bastady. Máselen, salaǵa quıylǵan ınvestıtsııa 2020 jyly 1,1 trln teńge bolsa, jyl saıyn turaqty óse kele byltyr 2,1 trln teńgeden asty. Degenmen aldaǵy áleýeti budan birneshe ese joǵary bolýǵa tıis.
Kólik-logıstıka men aqparattyq tehnologııaǵa kóńil bólý qajet
Investıtsııa tartý máselesi qaıtken kúnde de alǵa ilgeriletýdi qajet etedi. Qazirgi kórsetkishti ekonomıkaǵa tolyqqandy serpilis beredi dep aıta almaımyz. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń professory, ekonomıst Maǵbat Spanovtyń sózinshe, teorııa turǵysynan alǵanda, negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııa jumys oryndaryn qurýǵa septigin tıgizedi.
– Alaıda halyqtyń ómir súrý deńgeıin jaqsartý máselesine kelsek, bul – daýly suraq. Mysaly, úkimet otyrystarynda salalyq mınıstrler árdaıym negizgi qorlardyń sarqylýy belgili bir paıyzǵa jetkenin aıtady. Sondyqtan negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııalar kólemi artqanyna qaramastan, jaǵdaı burynǵy qalpynda qalyp otyr. Kez kelgen salany, kez kelgen sektordy alsaq ta, kúrdeli jaǵdaı bar, – deıdi sarapshy.
90-jyldary jáne 2000-jyldardyń basynda Qazaqstanda ártúrli salalar men baǵyttarǵa tikeleı ınvestıtsııalar kóptep tartyldy. Sonyń arqasynda jalpy ishki ónimniń ósýine de, jańa óndirister men ken oryndaryn ıgerýge qarajat salýǵa da múmkindik ashyldy. Jalpy ekonomıkaǵa oń áserin tıgizgeni anyq.
– Biraq qazir kóptegen ınvestıtsııalarmen negizinen mınıstrlikter aınalysady. Máselen, Bilim mınıstrligi, Kólik mınıstrligi degendeı. Bul ınvestıtsııalar shyn máninde kóbine qaryz qarajat esebinen júzege asady. Mysal retinde Dúnıejúzilik bankten alynatyn nesıeler nemese ekijaqty kelisimder aıasyn aıta alamyz. Ol keıde kerisinshe áser etýi múmkin, ıaǵnı ınvestıtsııalar statıstıkalyq turǵydan jaǵdaıdy jaqsartqandaı kóringenimen, tıimdilik jaǵynan alǵanda makroekonomıkalyq jaǵdaıǵa keri áser etedi, – deıdi Maǵbat Spanov.
Sarapshy elimizde taý-ken óndirý salasyna ınvestıtsııa salý áli de uzaq ýaqytqa saqtalatynyn boljady. Mysaly, 90-jyldardy alatyn bolsaq, sol kezeńdegi tikeleı sheteldik ınvestıtsııalar nemese qaryz túrindegi ınvestıtsııalar negizinen shıkizat óndirýmen baılanysty salalarǵa baǵyttaldy. Qazir de sırek kezdesetin jer metaldaryn barlaý men óndirýge úlken kólemde ınvestıtsııalar tartylyp jatyr. Bul – búkil álemge qajet shıkizattar.
– Meniń oıymsha, eń mańyzdy eki baǵyt bar: kólik-logıstıka salasyna ınvestıtsııa salý jáne aqparattyq tehnologııalardy damytýǵa baǵyttalǵan ınvestıtsııalar qajet. Dál osy salalarǵa salynatyn ınvestıtsııalar bolashaqta ekonomıkamyzdy damytýǵa múmkindik beredi, – dep túıindedi ekonomıst.
Qoryta aıtqanda, elge tartylǵan ınvestıtsııa, onyń jan basyna shaqqandaǵy kórsetkishi jyl saıyn turaqty túrde ósip jatyr. Degenmen salalyq vedomstvolar kórsetkishti arttyrýmen qatar, ekonomıkaǵa paıdasyn beretin naqty salalarǵa basa mán bergeni abzal sekildi. Bul taqyrypty aldaǵy ýaqytta da taldap, kórsetkishter men naqty salalardyń qarqynyn baǵamdap otyramyz.