Prezıdent Qazaqstannyń jahandyq arenadaǵy jańa zııatkerlik kartasyn qalyptastyryp jatyr - Saıasat Nurbek
ASTANA. KAZINFORM — Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Nıý-Iorkke jumys sapary mańyzdy saıası jáne ekonomıkalyq kelissózdermen qatar, Qazaqstannyń adamı kapıtalyn damytýǵa baǵyttalǵan birqatar strategııalyq kezdesýmen de erekshelendi. Memleket basshysy álemdik akademııalyq jáne ǵylymı ortanyń jetekshilerimen kelissóz júrgizip, bilim men ǵylym salasyndaǵy serpindi jobalardyń negizin qalady. Osy oraıda bilim berýdiń nelikten joǵary deńgeıdegi dıplomatııanyń negizgi elementine aınalyp, bul kezdesýlerdiń qazaqstandyq stýdentterge, ǵalymdarǵa jáne elge qandaı naqty nátıje beretini týraly QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbekten surap bildik.
— Saıasat Nurbekuly, Memleket basshysynyń Nıý-Iorkke sapary barysynda bilim men ǵylym máselelerine erekshe kóńil bólindi. Nelikten bul sala ekonomıka jáne geosaıasatpen qatar prezıdenttik dıplomatııanyń deńgeıine jetip otyr?
— HHІ ǵasyrda eldiń basty kapıtaly tabıǵı resýrstar emes, adamdar, olardyń bilimi, quzyreti men ıdeıasy. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev adamı kapıtalǵa ınvestıtsııa el bolashaǵyna salynatyn eń mańyzdy ári tıimdi ınvestıtsııa degen tujyrymdamany dáıekti túrde alǵa jyljytyp keledi. Kúshti bilim berý júıesi men ozyq ǵylym – ulttyq básekege qabilettiliktiń, tehnologııalyq egemendiktiń jáne turaqty ekonomıkalyq ósýdiń negizi.
Prezıdent álemdik bilim men ǵylym elıtasynyń kóshbasshylarymen jeke kelissóz júrgizgende, bul ishki jáne syrtqy álemge aıqyn belgi beredi. El ishinde bilim berýdi damytý joǵary deńgeıdegi jalpyulttyq basymdyq ekenin kórsetedi. Al halyqaralyq seriktester úshin bul qadamdar Qazaqstannyń álemdik akademııalyq keńistikte tereń ıntegratsııaǵa jáne eń batyl birlesken jobalardy júzege asyrýǵa daıyn senimdi oıynshy ekendiginiń belgisi.
Daryndylar úshin jahandyq básekede oqshaýlanyp damı almaımyz. Sondyqtan Prezıdent Qazaqstan úshin álemniń jetekshi bilim ortalyqtarynyń esigin ózi ashyp otyr.
— Sapar barysynda qol jetkizilgen eń mańyzdy kelisimder týraly aıtyp ótseńiz. Atap aıtqanda, Smıtson ınstıtýty men Educational Testing Service (ETS) kompanııasynyń basshylyǵymen kezdesýler qanshalyqty mańyzdy?
— Shynynda da, bul eki kezdesý ǵylym men bilim berý júıemiz úshin naǵyz serpilis sıpatta. Birinshi kezdesý álemdegi eń bedeldi ǵylymı-zertteý jáne murajaı keshenderiniń biri sanalatyn áıgili Smıtson ınstıtýtymen boldy. «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda bizdiń jetekshi ǵalymdardy daıarlaýdyń arnaıy baǵdarlamasyn iske qosý týraly kelisimge qol jetkizildi.
Bul qazaqstandyq antropologtarǵa, mádenıettanýshylarǵa, tarıhshylarǵa jáne basqa da gýmanıtarlyq ári jaratylystaný ǵylymdarynyń ókilderine biregeı muraǵattar men zerthanalarǵa, sondaı-aq álemdik deńgeıdegi saraptamalarǵa qol jetkizýdiń biregeı múmkindigi.
Ekinshiden, búkil bilim berý júıesi úshin odan da mańyzdy kezdesý ETS (Educational Testing Service) kompanııasynyń basshylyǵymen ótti. Bul álemdegi jetekshi testileý kompanııasy, ıaǵnı TOEFL jáne GRE sııaqty jahandyq testilerdi ázirlegen.
Kezdesý qorytyndysy boıynsha arnaıy jumys toby qurylady. ETS-tiń úzdik mamandarynyń jetekshiligimen jáne jumyldyrylýymen bizdiń Ulttyq biryńǵaı testileýdiń (UBT) ádistemesi men mazmuny qaıtadan pysyqtalady.
Bul óz kezeginde kóp satyly kúrdeli jumys. Onyń túpki maqsaty – UBT-ny ozyq ádistemege jáne test tapsyrmalarynyń joǵary sapasyna negizdelgen zamanaýı, halyqaralyq deńgeıde moıyndalǵan testige aınaldyrý.
— Osy eki mańyzdy kezdesýden basqa, Qazaqstan halyqaralyq bilim berý arenasynda qandaı jalpy strategııany ilgeriletip jatyr? AQSh-pen akademııalyq baılanysty odan ári keńeıtý eskerilgen be?
— Memleket basshysy júzege asyryp jatqan strategııa Qazaqstanda jahandyq bilim berý ekojúıesin qurýǵa baǵyttalǵan. Biz stýdentterdi shetelge jiberýmen shektelmeı, el ishinde akademııalyq basymdyqty quryp jatyrmyz. AQSh-qa jasalǵan sapar osy strategııanyń mańyzdy bóligi sanalady.
Birinshiden, bul Qazaqstanǵa AQSh-tyń jetekshi ýnıversıtetterin tartýǵa jol ashady. Prezıdent sheteldik bedeldi ýnıversıtetterdiń fılıaldaryn ashý mindetin qoıdy. Bul rette Petropavlda Arızona ýnıversıtetimen sátti tájirıbe bar. Nıý-Iorktegi kelissózder osy tájirıbeni keńeıtýge baǵyttaldy.
Mundaı ýnıversıtetterdiń kelýi zor múmkindik beredi. Osy oraıda úzdik bilim berý baǵdarlamalaryn, basqarý tehnologııalaryn, ǵylymı-zertteý tájirıbelerin transfertteý jáne otandyq ýnıversıtetter úshin básekege qabiletti ortany qalyptastyrý eskerilgen.
Ekinshiden, birlesken ǵylymı zertteýlerdi damytý qamtylǵan. Jasandy ıntellekt, bıotehnologııa, «jasyl» energetıka sııaqty basym salalarda amerıkalyq ýnıversıtettermen birlesken zerthanalar men ǵylymı ortalyqtar qurýǵa múddelimiz.
Bul óz kezeginde ǵalymdarymyzǵa elden shyqpaı-aq, álemdik ǵylymnyń aldyńǵy qatarynda jumys isteýge jáne jobalaryn kommertsııalandyrýǵa múmkindik beredi.
Úshinshiden, jahandyq bilim berý platformalaryna ıntegratsııalaý qarastyrylǵan. Coursera sııaqty alpaýyttarmen yntymaqtastyqty belsendi túrde talqylap jatyrmyz, osylaısha álemdegi eń úzdik onlaın kýrstar bizdiń stýdentterge qoljetimdi bolyp, qazaqstandyq JOO-lar óz baǵdarlamalaryn ornalastyrýǵa múmkindik alady.
— Prezıdenttiń osy kelissózderge jeke qatysýynyń nátıjesi qandaı? Óıtkeni, bul máselelerdiń kóbin mınıstrlik deńgeıinde sheshýge bolatyn edi. Memleket basshysynyń qatysýy neni ózgertedi?
— Memleket basshysynyń jeke qatysýy qýatty serpin beredi jáne mýltıplıkatıvti áserge ıe. Men úsh negizgi aspektini atap ótkim keledi. Birinshisi - mártebe men senim. Qazaqstan Prezıdenti jetekshi joǵary oqý ornynyń rektorymen nemese ǵylymı uıymnyń basshysymen jeke kezdesse, bul jaǵdaı dıalogty joǵary strategııalyq deńgeıge kóteredi. Bul bizdiń seriktesterimizge jarııalanǵan reformalar men jobalardyń bir ǵana vedomstvonyń bastamasy emes, joǵary saıası erik-jigermen qoldaý tapqan uzaq merzimdi memlekettik basymdyq ekenin kórsetedi.
Ekinshisi – berilgen strategııalyq qurylym. Prezıdent jeke jobalardy talqylap qana qoımaıdy. Ol óńirlik bilim berý jáne ǵylymı hab retinde Qazaqstannyń bolashaǵy týraly tutas kózqarasty jaqsy biledi.
Memleket basshysy bilim berýdi damytýdyń basymdyǵyn jańa ekonomıkalyq modeldiń mindetterimen, ındýstrııa 4.0 úshin kadrlardy daıarlaý qajettiligimen jáne ornyqty damý maqsattarymen baılanystyrady. Osyndaı keshendi qadamdar yntymaqtastyqty mazmundy ári aýqymdy etedi.
Úshinshisi – kúrdeli vedomstvoaralyq máselelerdi sheshý. Sheteldik ýnıversıtettiń fılıalyn ashý sııaqty iri bilim berý jobalaryn júzege asyrý ártúrli mınıstrlikter men vedomstvolardyń jer bólý men qurylys máselelerinen bastap, kóshi-qon jáne salyq zańnamasyna deıingi kelisilgen áreketterin talap etedi. Prezıdenttiń qatysýy kez kelgen kedergilerdi tez arada eńserýge jáne strategııalyq mańyzdy bastamalardy jyldam oryndaýǵa múmkindik beredi.
— Osy joǵary deńgeıdegi kelisimderdiń barlyǵy qazaqstandyq qarapaıym stýdentterdiń, oqytýshylar men ǵalymdardyń ómirine qalaı áser etedi? Qandaı nátıje beredi?
— Muny eń mańyzdy suraq dep sanaımyn. Óıtkeni bul kúsh-jigerdiń túpki maqsaty – azamattarymyzdyń ál-aýqaty men óz múmkindikterin tolyq júzege asyrýy. Nátıjeleri birneshe deńgeıde seziletin bolady.
Stýdentter úshin ETS arqyly UBT reformasy JOO-ǵa túsýdiń ádil, obektıvti jáne ashyq júıesin qamtamasyz etýdi bildiredi. Bul óz kezeginde stressti azaıtyp, ulttyq testileýge degen senimdi arttyrý degen sóz. Sheteldik jetekshi ýnıversıtetterdiń fılıaldaryn ashý – Qazaqstannan shyqpaı-aq, álemdik deńgeıdegi dıplom alý múmkindigi.
Al Coursera jáne basqa platformalarmen ıntegratsııa álemdegi eń myqty degen professorlardyń myńdaǵan kýrstaryna qol jetkizýge múmkindik beredi.
Smıtson jáne basqa ortalyqtarmen seriktestikti nyǵaıtý ǵalymdar men pedagogtar úshin taǵylymdamadan ótýge, birlesken zertteýlerge jáne álemniń jetekshi jýrnaldarynda maqala jarııalaýǵa jol ashady.
Bul múmkindik – úlken ǵylymǵa tikeleı jol. Sheteldik JOO-lardyń kelýi básekelestik ortany qalyptastyrady, bul jalaqynyń joǵarylaýyna, eńbek jaǵdaıynyń jaqsarýyna jáne búkil júıe boıynsha joǵary akademııalyq standarttarǵa ákeledi. Jalpy el úshin halyqaralyq standarttarǵa saı daıyndalǵan jáne ekonomıkamyzdyń aldynda turǵan kúrdeli máselelerdi sheshýge qabiletti mamandardyń jańa býynyn qamtamasyz etemiz.
Atap aıtqanda, Prezıdenttiń bastamasymen qolǵa alynǵan bul qadamdardyń barlyǵy zerdeli ult qalyptastyrý men Ádiletti Qazaqstan qurý jolynda qyzmet etedi.