Prezıdent Qazaqstan halqy Assambleıasy qyzmetiniń basymdyqtaryn aıqyndap berdi
«Birlik, tatýlyq jáne beıbitshilik – bizdiń myzǵymas qundylyqtarymyz. Onyń aıryqsha mańyzdy ekenin qańtar oqıǵalary kezinde aıqyn sezindik. Qazir qaterli kúnder artta qaldy. Sol kezde qandaı qaýippen betpe-bet kelgenimizdi ýaqyt ótken saıyn uǵyna túsemiz. Shyn máninde, biz memlekettiligimizdi joǵaltyp ala jazdadyq. Halqymyz qańtar qasiretinen sabaq ala bilýi kerek. Endi ondaı jaǵdaı qaıtalanbaýy úshin qoldan kelgenniń bárin jasaýǵa tıispiz», – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy jańa syn-qaterlerdyń týyndaýyna yqpal etetin geosaıası ahýaldyń ýshyǵyp turǵanyna toqtaldy. Onyń pikirinshe, mundaı jaǵdaıda elimizdiń azamattyq biregeıligin nyǵaıtyp, otanshyldyq rýhty kóterýge basa mán berý kerek.
«Birligimiz – áralýandyqta» degen basty qaǵıdatymyz eshqashan ózgermeıdi. Biz jas urpaqty naǵyz otanshyl azamat etip tárbıeleýimiz kerek. Osy rette saıası jáne qoǵamdyq plıýralızmniń radıkaldy sıpat alýyna jol berilmeıdi. Ásirese, azamattardy kemsitýge, olardyń ary men namysyn taptaýǵa bolmaıdy», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń pikirinshe, Assambleıa qurylǵan ýaqyttan beri azamattyq birlikti nyǵaıtýǵa eleýli eńbek sińirdi.
«Qazaqstan halqy Assambleıasy jańa jaǵdaıda bizdiń beıbitshilik pen kelisim jónindegi saıasatymyzdyń berik ári ınstıtýtsıonaldy tiregi qyzmetin atqaratynyna senimdimin. Búgingi sessııanyń mindeti – Assambleıanyń saıası júıeni reformalaý isindegi orny men rólin anyqtaý, ony ári qaraı damytýdyń baǵytyn belgileý. «Biz ártúrlimiz – biz teńbiz» qaǵıdaty saıası jańǵyrýdyń irgeli komponenti degen pikirdi ustanamyz», – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde Qazaqstan halqy Assambleıasy qyzmetiniń úsh negizquraýshy basymdyǵyn aıqyndap berdi. Birinshisi – saıası reformalardy júzege asyrý isindegi Qazaqstan halqy Assambleıasynyń rólin kúsheıtý.
«Qazaqstan halqy Assambleıasynyń Májilistegi kvotasynyń joıylýy demokratııalyq saılaý standarttarynyń saqtalýyna qatysty birqatar máseleniń kún tártibinen alynýyna septigin tıgizedi. Osy rette Assambleıadan usynylǵan senatorlar jalpyulttyq ıntegratsııa men etnomádenı áralýandylyq negizinde Qazaqstandaǵy etnıkalyq toptardyń barlyq múddesin tıimdi qarastyratyn bolady. Mundaı model Qazaqstannyń parlamenttik júıesiniń halyqaralyq tájirıbesi men ereksheligine saı keledi», – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy Qazaqstan halqy Assambleıasynan Senat depýtattyǵyna usynylatyn úmitkerlerdi tańdaýdyń tıimdi ári ashyq rásimderin ázirleý qajet ekenin atap ótti. Bul máseleniń bári «Qazaqstan halqy Assambleıasy týraly» jańartylǵan zańda kórinis tabýǵa tıis.
»Partııalyq jáne saılaý júıeleriniń reformasy barlyq azamattyń saılaý úderisterine qatysýy úshin jańa múmkindikter ashady. Іs júzinde tutas saılaý landshaftyn qamtıtyn jańa partııalar paıda bolady dep boljanýda. Partııalyq tizim, sondaı-aq birmandatty okrýgtar boıynsha úmitkerlerdi saılaý Qazaqstannyń etnıkalyq áralýandyǵyn shynaıy túrde kórsetedi. Sonymen qatar etnosaralyq faktordy saıasılandyrýǵa jáne bul taqyryp boıynsha arandatýshylyq sıpattaǵy talqylaýlarǵa da múlde jol berýge bolmaıdy», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent bul baǵytta Assambleıa tarapynan túsindirý jumystary keń kólemde júrgizilýi qajet dep sanaıdy.
«Elimizde turatyn barlyq etnos ókilderiniń jalpyazamattyq qundylyqtardy qurmetteýi jáne ózderin Qazaqstanmen baılanystyrýy asa mańyzdy. Bul – Táýelsizdik jyldaryndaǵy bizdiń úlken jetistigimiz. Ony jan-jaqty nyǵaıtýǵa mindettimiz. Partııalarǵa daýys bergende jańa saıası jaǵdaıda beıbitshilik pen kelisimdi jáne halyqtyń birligin kim asa mańyzdy dep sanasa soǵan basymdyq beriledi», – dedi Memleket basshysy.
Aqparattyq jumystardy kúsheıtý jáne Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qoǵamdaǵy áleýetin arttyrý máselesi ekinshi basymdyq retinde ataldy. Qasym-Jomart Toqaevtyń pikirinshe, elimizdiń árbir azamaty jurtshylyqtyń aldyna shyqqanda ulttyq múdde men qazaqstandyq patrıotızm qaǵıdattaryn basshylyqqa alýy kerek. Bul – asa mańyzdy.
«Bolǵan jáne bolatyn syrtqy qaqtyǵystar azamattarymyzdyń arasynda ultaralyq janjal týdyryp, jikke bólinýge paıdalanylmaýy kerek. Oǵan jol berýge bolmaıdy. Mundaı arandatýshylyqtar bolyp jatyr. Ony kórip otyrmyz. Biraq arandatýshylar qaıda tursa da, qandaı qujattarmen tulǵasyn jasyrsa da, qalaı qubylsa da bizdiń birligimizge nuqsan keltirip, memleketimizdiń derbes saıasat júrgizý quqyǵyn buza almaıdy. Beıbitshilik pen tutastyq – basty qundylyǵymyz, onsyz bolashaq joq ekenin bári este ustaýy kerek. Bizdiń Qazaqstannan basqa Otanymyz joq, bolmaıdy da», – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy bizdiń alýantúrli mádenıetimizdi tanytatyn biregeı aqparatty keńinen taratýǵa, aýqymy keńeıip kele jatqan qazaqtildi aýdıtorııamen tyǵyz jumys isteýge shaqyrdy. Onyń pikirinshe, Qazaqstannyń damýyna ózge etnostardyń qosyp jatqan úlesi týraly memlekettik tilde aıtý óte mańyzdy. Osy baǵytta jumys isteıtin BAQ-qa qoldaý kórsetiledi.
Qasym-Jomart Toqaev kelesi aıda jańa dıalog alańy – «Ulttyq quryltaıdyń» alǵashqy otyrysy ótetinin habarlady. Bul jıyn elimizdi damytýdyń ózekti máselelerin talqylaý úshin qoǵamdy jumyldyrýǵa baǵyttalǵan.
«Bul jalpyulttyq dıalogtyń ámbebap modeline aınalady. Quryltaıdyń quramyna depýtattar, QHA músheleri, sarapshylar men quqyq qorǵaýshylar, barlyq óńirdiń, sondaı-aq Azamattyq alıanstyń, qoǵamdyq keńesterdiń, beıresmı uıymdardyń, bıznes qaýymdastyqtar men óndiris salasynyń ókilderi kiredi. Assambleıa Ulttyq quryltaımen birlesip, tıimdi jumys isteýi kerek. Sebebi, túptep kelgende, ekeýiniń maqsaty – ortaq. Aýqymdy ózgeristerge jastardyń da belsene qatysqany abzal. Keshe tuńǵysh ret Qazaqstan halqy Assambleıasynyń Jastar sessııasy ótti. Onyń usynymdaryn muqııat zerdeleý qajet», – dedi Memleket basshysy.
Úshinshi basymdyq – quqyq qorǵaý qyzmetin kúsheıtý. Osy baǵytta Assambleıa medıatsııaǵa negizdelgen kásibı kelissóz júrgizýshilerdiń biregeı ınstıtýtyn qalyptastyrýǵa kiristi.
«Etnomedıatsııa oqý ortalyǵyn qurý kerek. Onda turaqty oqý kýrstaryn uıymdastyryp, aýdandyq deńgeıdegi memlekettik qyzmetshilerdiń basym bóligi daıarlyqtan ótýge tıis. Aqparat jáne qoǵamdyq damý, Bilim jáne ǵylym mınıstrlikterine Memlekettik basqarý akademııasymen, QHA Hatshylyǵymen jáne basqa da ýákiletti organdarmen birlesip, osy másele jóninde júıeli usynystar engizýdi tapsyramyn», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent Qazaqstan qoǵamnyń barlyq salasy batyl ózgerister jolyna túskenin atap ótti. Osyǵan baılanysty Konstıtýtsııaǵa eldiń saıası júıesin túbegeıli ózgertetin tolyqtyrýlar engizý týraly bastama kóterildi.
«Biz jańa memlekettik modelge, memleket pen qoǵamnyń ózara is-qımylynyń jańa formatyna kóshemiz. Bul sapaly túrde ózgerýdi Ekinshi Respýblıka dep ataýǵa bolady. Jumys toby Ata Zańnyń 33 babyna túzetýler ázirledi. Bul – tutas Konstıtýtsııanyń úshten bir bóligi. Osy ózgeristerdi engizý týraly zań jobasy Konstıtýtsııalyq keńestiń qaraýyna jiberildi, jaqyn arada sheshimin shyǵarady», – dedi Prezıdent.
Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev ázirlengen túzetýlerdiń tarıhı mańyzy bar dep esepteıdi. Bul memlekettiligimizdi damytýdyń jańa kezeńin bildiredi.
«Osy reformalar qolǵa alynǵan kezde Konstıtýtsııaǵa engiziletin ózgerister men tolyqtyrýlardyń jobasyn Parlament qaraıdy dep oılaǵan edik. Bul – qoldanystaǵy zańnamada ornyqqan rásimniń biri. Alaıda, aldaǵy aýqymdy ári mańyzdy ózgerister el bolashaǵyna aıryqsha áser etedi. Sondyqtan men Ata zańǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizý jóninde respýblıkalyq referendým ótkizýdi usynamyn. Referendým – asa mańyzdy demokratııalyq ınstıtýt. Alaıda Qazaqstanda ol sońǵy ret 1995 jyly qazirgi qoldanystaǵy Konstıtýtsııa bekitilgen kezde ótkizildi. Odan keıin «Respýblıkalyq referendým týraly» Konstıtýtsııalyq zań qabyldandy. Biraq sodan beri Konstıtýtsııaǵa tórt ret ózgertýler engizilgenine qaramastan, ol is júzinde qoldanylǵan joq. Konstıtýtsııany jalpyhalyqtyq daýys berý arqyly ózgertý halyq qalaýynyń aıqyn kórinisi bolady dep esepteımin. Referendým árbir azamatqa el taǵdyryn sheshýge tikeleı qatysýǵa múmkindik beredi jáne jan-jaqty demokratııalandyrý men Jańa Qazaqstandy qurý jolyndaǵy baǵytymyzdy nyǵaıtady», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent Jańa Qazaqstan degenimiz, shyn máninde, Ádiletti Qazaqstan ekenine taǵy da toqtaldy.
«Jańa Qazaqstan – qarqyndy túrde ózgerip jatqan álemde ulttyq biregeıligimizdi nyǵaıtýdyń joly. Jańa Qazaqstan uǵymyn san-saqqa júgirtip, burmalaýǵa bolmaıdy. Azamattardyń bárin ortaq iske jumyldyrmaıynsha, memlekettik apparat ta, qandaı da bir saıası sheshimder men ekonomıkalyq tetikter de elimizdi jańartýǵa qaýqarsyz. Jańa Qazaqstandy qurý úshin jeke jáne qoǵamdyq qundylyqtar júıesin tolyǵymen reformalaý qajet. Biz nepotızm men paternalızmge, sybaılas jemqorlyq pen kompradorızmge túbegeıli tosqaýyl qoıamyz. Jańa Qazaqstan ádildiktiń terrıtorııasyna aınalýy kerek. Ol úshin tek zańnyń áripterin ǵana emes, rýhyn da ustaný qajet. Zańdar dogma emes, ol azamattardyń ózekti máselelerin sheshý úshin jetildirilip otyrýǵa tıis. Zań, ádildik jáne tártip bizdiń baqýatty ómirimizdi aıqyndaıtyn naqty faktorlarǵa aınalady», – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev dıalog mádenıetin qalyptastyrý jáne qoǵamda ózara túsinistik pen senimdi nyǵaıtý qajet ekenine arnaıy toqtaldy. Munyń bári eldiń jarqyn bolashaǵy men halyqtyń ál-aýqaty úshin qajet.
«Biz kózqarastarymyz ben nanym-senimderimizdegi aıyrmashylyqtarǵa qaramastan, bir-birimizdi túsinýge jáne qurmetteýge tıispiz. Bizdi biriktiretin, kúsheıtetin, úılestiretin ortaq qundylyqtarǵa umtylýymyz qajet. Bizdiń «Ártúrli kózqaras birtutas ult» degen qaǵıdamyz myzǵymaıdy. Patrıotızmniń joǵary qundylyqtaryn ultaralyq artyqshylyq sezimimen almastyrýǵa, dostyq pen birliktiń ornyna bir-birine degen óshpendilikke jol berilmeıdi», – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy tózbeýshilik pen «ózimiz jáne ózgeler» dep bólinýdiń kez kelgen kórinisiniń qatań túrde jolyn kesýge shaqyrdy. Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqy óziniń birligin saqtaýǵa, nyǵaıtýǵa tıis. Tek birlesken kúsh-jiger arqyly ǵana Jańa Qazaqstandy qura alamyz dep esepteıdi.
«Biz barlyq josparymyzdy mindetti túrde júzege asyramyz. Men buǵan kámil senemin. Biz Ekinshi Respýblıkany birge quramyz, Jańa Qazaqstandy birge órkendetemiz! Ár azamatqa birdeı múmkindik beretin ádil ári damyǵan memleket bolamyz! Sóz sońynda sizderdi alda kele jatqan Qazaqstan halqynyń birligi kúnimen jáne Oraza aıt merekesimen quttyqtaımyn!» – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Sessııa barysynda L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń kafedra meńgerýshisi Natalıa Kalashnıkova, «Qazaqstan koreıleri qaýymdastyǵy» zańdy tulǵalar birlestiginiń prezıdenti Sergeı Ogaı, «Halyqaralyq qazaq tili qoǵamy» qoǵamdyq birlestiginiń vıtse-prezıdenti Maksım Rojın, saıası sholýshy Nıkıta Shatalov, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń prorektory Dıhan Qamzabekuly, «Azattyq Rýhy» agenttiginiń tilshisi Nadejda Palınka, «Ahyska» túrik etnomádenı ortalyǵy» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń Nur-Sultan qalalyq bóliminiń tóraǵasy Ásker Pırıev jáne mýzykant, bloger Alekseı Lodochnıkov sóz sóıledi.
