Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń quqyq qorǵaý organdarynyń keńeıtilgen alqa májilisinde sóılegen sózi

ASTANA. KAZINFORM — Aqordanyń resmı saıtyna Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń quqyq qorǵaý organdarynyń keńeıtilgen alqa májilisinde sóılegen sózi jarııalandy.

Qurmetti quqyq qorǵaý júıesiniń qyzmetkerleri men ardagerleri!

Qadirli alqa májilisine qatysýshylar!

Búgin elimizde – Polıtsııa kúni jáne Memlekettik qyzmetshi kúni atalyp ótýde. Sondyqtan, aldymen, elimizdegi polıtsııa qyzmetkerleri men memlekettik qyzmetshilerdi kásibı meıramdarymen quttyqtaımyn.

Memleketke qyzmet etý – eń qurmetti ári asa jaýapty mindet. Sizder zań men tártipti saqtaýǵa jáne azamattardyń quqyǵyn qorǵaýǵa zor úles qosyp júrsizder. Qazir dúnıe júzi almaǵaıyp, bulyńǵyr, ıaǵnı, óte kúrdeli kezeńdi bastan ótkerýde. Osyndaı qubylmaly ýaqytta qoǵamdyq qaýipsizdikti saqtaý, zańnyń múltiksiz oryndalýyn qamtamasyz etý – aıryqsha mańyzdy mindet. Sol sebepti, búgin biz alǵash ret osyndaı qurammen jınalyp otyrmyz. Quqyq qorǵaý júıesindegi barlyq jaýapty qurylymdar jumyla jumys isteýi qajet.

Elimizde «Zań men tártiptiń» qatań saqtalýyna qoǵam ókilderiniń qosar úlesi de orasan zor. Qazir osy jıynǵa ortalyq jáne jergilikti atqarýshy organ basshylary, depýtattar, sarapshylar jáne belsendi azamattar qatysyp otyr. Kúshtik qurylymdardy jańǵyrtý isinde jańa býynnyń atqaratyn róli erekshe. Sol sebepti, búgingi basqosýǵa akademııalardyń kýrsanttary da arnaıy shaqyryldy.

Transulttyq qylmystyq toptarmen kúresý úshin halyqaralyq yntymaqtastyqty damytý óte mańyzdy. Osy jerde búgin sheteldik polıtsııa attasheleri otyr. Quqyq qorǵaý organdarymen júrgizip jatqan halyqaralyq yntymaqtastyq jumysy úshin Sizderge erekshe rızashylyǵymdy bildiremin.

Sońǵy jyldary elimizde barlyq salada aýqymdy reformalar jasalyp jatyr. Memlekettiń saıası júıesi men ekonomıkalyq qurylymy túbegeıli jańǵyrýda. El ishinde joǵary quqyqtyq mádenıet qalyptasyp keledi. Azamattyq jaýapkershilik ıdeologııasy berik ornyǵa bastady. Bul – bizdiń strategııalyq baǵdarymyzǵa tán asa mańyzdy basymdyq. Memleket quqyq qorǵaý júıesin jetildirýge jáne barlyq salada zań men tártip ornatýǵa basa mán beredi. Osy baǵytta naqty nátıjege qol jetkizdik.

2019 jyldan beri qylmystyq quqyqbuzýshylyq sany shamamen eki ese azaıdy. Sonyń ishinde qaraqshylyq, tonaý, urlyq pen buzaqylyq deńgeıi 4 ese tómendedi, al kisi óltirýge qatysty qylmystar 30 paıyzǵa kemidi. Qoǵamdyq oryndardaǵy qylmys sany 80 paıyzǵa azaıdy. Bul – azamattarymyz kóshede eshteńeden qaýiptenbeı, alańsyz júre alady degen sóz.

Kelesi mańyzdy mindettiń biri – otbasylyq zorlyq-zombylyqpen kúres jáne áıelder men balalardy qorǵaý. Osy baǵytta zańnamalyq, ınstıtýtsıonaldyq turǵydan batyl qadamdar jasalýda. Otbasylyq zorlyq-zombylyq jasaǵany úshin beriletin jaza edáýir kúsheıtildi. Bir jyl buryn tıisti zań qabyldandy. Zańǵa engizilgen túzetýler men basqa da sharalar naqty nátıje bere bastady. Ortasha jáne aýyr deńgeıdegi otbasylyq-turmystyq qylmys sany jyl basynan beri 30 paıyzǵa tómendedi.

Jalpy, sońǵy 5 jylda áıelderge qatysty quqyq buzýshylyqtar eki ese azaıdy. Eń bastysy, qazir qoǵamdyq sana túbegeıli ózgerip jatyr. Azamattarymyzdyń boıynda otbasyndaǵy qatigezdik pen ozbyrlyqqa múldem tózbeýshilik qasıeti qalyptasýda.

Zardap shekkenderge qol ushyn beretin, al quqyq buzýshylardy jazǵyratyn qaıyrymdy qoǵam ornyǵyp keledi. Elimizde «Qazaqstan balalary» atty arnaıy baǵdarlama ázirlenip jatyr. Qujatta óskeleń urpaqtyń múddesin qorǵaýǵa arnalǵan mańyzdy tetikter usynylmaq.

Nashaqorlyq pen esirtki bıznesine qarsy keshendi jumys atqarylýda. Bıyldyń ózinde 83 esirtki zerthanasy joıylyp, aınalymnan alynǵan esirtki zattarynyń kólemi 84 paıyzǵa ulǵaıdy. Esirtki óndirgeni úshin beriletin jaza qatańdatyldy. Tipti, ómir boıy bas bostandyǵynan aıyrylýy múmkin.

Biraq bul saladaǵy jumys áli de tolyǵymen bitken joq, túıtkilder jetkilikti, sheshilmegen máseleler elimizdiń qaýipsizdigine, turaqtylyǵyna syn-qater tóndirýde. Búkil qoǵamdy alańdatyp otyrǵan eń qaýipti úrdis: jastar nashaqorlyqqa úıir bola bastady. Bul – úlken qater, ony jasyrmaýymyz kerek.

Qazaqstanda kiristi jylystatýǵa jáne terrorızmdi qarjylandyrýǵa qarsy kúrestiń halyqaralyq ozyq standarttarǵa saı tıimdi júıesi qalyptasty. 2019 jyldan beri JІÓ-degi kóleńkeli ekonomıkanyń úlesi 23 paıyzdan 16 paıyzǵa deıin tómendedi. Biraq áli joǵary deńgeı saqtalyp otyr. Memleket jaýapkershiligi mol ári adal kásipkerlerdi qorǵap, qoldaý bildiredi.

Meniń arnaıy tapsyrmam boıynsha Bas prokýratýra jalpy somasy 34 trıllıon teńge bolatyn sheteldikterdiń qatysy bar júzdegen ınfraqurylymdyq jobaǵa quqyqtyq turǵydan kómek kórsetip keledi. Alaıda otandyq bıznesti negizsiz qylmystyq qýdalaý máselesi tolyq sheshimin tapqan joq. Bas prokýratýra bul jumysty jalǵastyrǵany jón.

Jemqorlyqqa qarsy kúresý úshin naqty, júıeli sharalar qabyldanyp jatyr. Meniń tapsyrmammen sot arqyly jemqorlardan alynǵan qarajat mektepter salýǵa jumsalýda. Úsh jyldyń ishinde 89 mekteptiń qurylysyna 150 mıllıard teńgeden astam qarajat berildi (sonyń ishinde 61 mektep paıdalanýǵa berildi).

Degenmen qazirgi saıası jáne áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıda jemqorlyqqa qarsy kúresti tıimdi júrgizý úshin jańa tásilder qajet. Biz qonaqjaılyq ındýstrııasynyń áleýetin maqsatty túrde nyǵaıtyp, týrızmdi damytamyz jáne sheteldik qonaqtarymyzdyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge basa mán beremiz.

Búginde Qazaqstanǵa kelgen árbir týrıske áýejaıdan qaýipsizdik jadynamasymen birge mobıldi baılanys pen bazalyq ınternet paketi bar jańa sım-karta beriledi. Qazaqstandy jaıly ári qaýipsiz memleket etý – bárimizge ortaq mindet. Biz azamattardyń quqyǵy men bostandyǵyn qorǵaı bilýimiz kerek. El ishindegi tynyshtyq pen tártiptiń saqtalýyn qamtamasyz etý asa mańyzdy. Bul – halyqtyń ál-aýqaty men elimizdiń tabysty damýyna tikeleı yqpal etetin faktor. Sondyqtan biz búkil quqyq qorǵaý júıesiniń áleýetin arttyrýymyz qajet. Osylaısha, Qazaqstan aımaqtaǵy qaýipsizdikti qamtamasyz etýge zor úles qosatyn el retindegi mártebesin nyǵaıta bermek.

Quqyq qorǵaý organdary túbegeıli ózgeristerge daıyn bolýǵa tıis. Túıtkildiń bárin jan-jaqty oılastyryp, josparly túrde sheshý qajet. Quzyrly organdardyń negizgi maqsaty – naqty nátıjege qol jetkizý.

Qurmetti jıynǵa qatysýshylar!

Ádiletti ári qaýipsiz Qazaqstandy qurý úshin zań men tártip ústemdigin túbegeıli ornyqtyrý kerek. Bul – barsha azamattyń múddesin, quqyǵy men bostandyǵyn qorǵaýdyń myzǵymas tiregi. Qoǵamnyń quqyqtyq mádenıetin arttyryp, quqyq qorǵaý júıesin jetildirý qajet. Bul – aýqymy keń mańyzdy mindet. Endi osy jumystyń negizgi basymdyqtaryna toqtalaıyn.

Birinshiden. Biz «Zań jáne tártip» qaǵıdatyn jappaı dáripteýimiz kerek. Qazaq halqy qaı zamanda da zańǵa bas ıgen, dala zańyn saqtaǵan halyq. Bul – bizdiń qanymyzǵa sińgen qasıet. Túrik qaǵanaty, Altyn Orda men Qazaq handyǵy myqty memlekettik qurylymy, biregeı quqyqtyq júıesi bar qýatty el bolǵany bárimizge aıan. Qasym hannyń qasqa jolyn, Esim hannyń eski jolyn, Áz Táýkeniń Jeti jarǵysyn Uly dalanyń konstıtýtsııasy deýge bolady. Atadan balaǵa jalǵasqan bul zańdar memlekettilik dástúrin nyǵaıta otyryp, qoǵamdyq damýǵa erekshe yqpal etken. Uly dalada erkindik pen ádildik, ar-namys pen adamgershilik, tileýlestik pen jaýapkershilik bárinen bıik turǵan.

Sondyqtan «Zań jáne tártip» qaǵıdaty ultymyzdyń rýhy men dúnıetanymyna tolyq saı keledi. Biz ata-babamyzdyń biregeı quqyqtyq muralaryn muqııat zerdelep, jan-jaqty nasıhattaýymyz kerek. Bul – halqymyzdyń quqyqtyq sana-sezimin arttyratyn mańyzdy faktordyń biri.

Zań – qysym kórsetýge nemese qýdalaýǵa arnalǵan qural emes. Zań – ár adamnyń quqyǵy men bostandyǵynyń qorǵany. Biz osy aqıqatty tereń túsinetin azamattyq jáne mádenı orta qalyptastyrýymyz qajet. Tártip – jalpyǵa ortaq qundylyqqa, al zańǵa baǵyný – árkimniń ómir saltyna aınalýǵa tıis. Memlekettik apparat pen búkil qoǵam jumylyp jumys istese, elimiz kózdegen maqsatyna jetedi. Ozyq oıly ult bolý úshin ádeptilik, ózara qurmet, ustamdylyq, sypaıylyq sııaqty qasıetterdi barynsha dáriptegen jón. Azamattarymyz ádep pen zańdy májbúrlikpen emes, sanaly túrde saqtaýy kerek.

Zań men tártip basty qundylyqqa aınalsa, turmystyq zorlyq-zombylyq, vandalızm, esirtki saýdasy, lýdomanııa sııaqty qaterlerdiń tamyryna balta shabylady. Biz byltyr Ulttyq quryltaıda osy áleýmettik keseldermen ymyrasyz kúres máselesin talqyladyq.

Óskeleń urpaqtyń boıyna jasampazdyq qasıetterdi sińirip, olardy tártipke baýlý qajet. Bul – ata-analar men bilim berý júıesiniń ortaq mindeti. Balalar qoǵamdyq qundylyqtardyń mán-maǵynasyn ustazynan úırenedi. Olardyń minez-qulqy negizinen mektep qabyrǵasynda qalyptasady. Sondyqtan Úkimet bilim mekemelerindegi tárbıe jumysyn qaıta zerdelep qaraýy kerek. Jas urpaqty zańdy syılaýǵa úıretý máselesine basa mán bergen jón. Balalar mektepten «Adal azamat» bolyp shyǵýy qajet.

Zań jáne tártip» qaǵıdaty jaýapkershilikti seziný mádenıetimen tyǵyz baılanysty. Elimizde «Taza Qazaqstan» jalpyulttyq naýqany júrip jatqanyn bilesizder. Bul mańyzdy bastama halyqtyń keń qoldaýyna ıe boldy. «Taza Qazaqstan» – ozyq oıly qoǵam qurýǵa arnalǵan ıdeologııalyq tuǵyrnamanyń ajyramas bóligi. Bul – tek qorshaǵan ortanyń tazalyǵyn emes, oı men sana tazalyǵyn saqtaý degen sóz. Sebebi qoǵamdyq ádep pen zańǵa degen qurmet aınaladaǵy tazalyqtan bastalady.

Jalpy, halyqtyń quqyqtyq mádenıetin kóterýge jan-jaqty qaraǵan jón. Búgin men «Zań jáne tártip» aptalyǵyn jarııalaýdy uıǵardym. Osy apta qoǵamda zań men tártipti nasıhattaý aptasy bolmaq. Aldaǵy jeti kún quqyqtyq mádenıetti nyǵaıtýǵa, sondaı-aq quqyq qorǵaý organdarynyń abyroı-bedelin arttyrýǵa arnalýy kerek. Alaıda, bul bir rettik aktsııa emes. «Zań jáne tártip» aptalyǵyna azamattardyń quqyqtyq sana-sezimin kóteretin mańyzdy, júıeli shara retinde qaraǵan jón.

Ekinshi. Quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý jumystaryn kúsheıtý qajet. Qylmys oǵan qolaıly jaǵdaı jasaǵan jerde órshıdi. Qylmystyń jáne zańǵa qaıshy áreketterdiń saldarymen ǵana kúresýge bolmaıdy. Qylmysqa túrtki bolatyn sebepterdi aldyn ala anyqtap, joıyp otyrý qajet.

Meniń tapsyrmammen «Quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý týraly» Zań jobasy ázirlenip, Májilistiń qaraýyna berildi. Jańa zań atalǵan saladaǵy memlekettik saıasatty birizdendirip, profılaktıkalyq sharalarmen qamtylatyn tulǵalardyń sanatyn keńeıtedi. Mundaı zań sózsiz kerek. Sondyqtan meılinshe tez qabyldaý qajet. Parlament depýtattarynan zań jobasyn jyldyń sońyna deıin qarap, qabyldaýdy suraımyn.

Zańnamalyq ózgeristermen qatar, uıymdyq qurylymdy da jańǵyrtý qajet. Іshki ister mınıstrligi júıesinde profılaktıkalyq jumystardy úılestiretin derbes bólimshe quratyn ýaqyt keldi.

Quqyq qorǵaý organdarynyń tıimdiligin baǵalaý júıesine de ózgeris qajet. Onda quqyq buzýshylyqty eskertý baǵytyndaǵy jumys nátıjesi esepke alynýǵa tıis. Qylmysqa kóbinese turmysy nashar otbasydan shyqqan adamdar barady. Aldyn alý sharalaryn júzege asyrǵanda dál osy sanatqa aıryqsha nazar aýdarǵan jón. Bul rette áleýmettik qorǵaý organdary men jergilikti bılik mańyzdy ról atqarady.

Kóptegen quqyq buzýshylyq uqsas jaǵdaıda, birdeı faktorlardyń áserinen oryn alady. Tıisti deńgeıde taldaý jasalsa, ony der kezinde aýyzdyqtaýǵa bolady. Basqasha aıtqanda, qylmys qaýpin boljaý jáne oǵan qarsy is-qımyl júıesin qaıta qaraý kerek. Ol úshin Quqyqtyq statıstıka jáne arnaıy esepke alý komıtetiniń áleýetin tolyq paıdalanǵan jón. Atalǵan vedomstvo jaı ǵana esep saqtaıtyn oryn emes, qoǵamdyq qaýipsizdik salasyndaǵy qaýip-qaterdi anyqtaıtyn jáne eskertýmen aınalysatyn ortalyq bolýǵa tıis.

Jasandy ıntellekt pen «úlken derekqor» múmkindikterin jumyldyrý qajet. Kóp uzamaı iske qosylatyn sýperkompıýterimizdi osy maqsatta paıdalanýǵa bolady.

Jalpy, qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý salasyna tsıfrlyq tehnologııalar men basqa da ozyq sheshimderdi engizýdi jalǵastyrý kerek. Munda salalyq mınıstrlik negizgi ról atqarady. Jumys úderisin barynsha tsıfrlandyrýdy tapsyramyn. Bul tıimdilikti arttyryp, jemqorlyq táýekelderin azaıtady.

Jasandy ıntellekt tehnologııalary quqyq qoldaný tájirıbesin standarttaýǵa kómektesedi. Bul, óz kezeginde, birdeı qylmystyq áreket múlde ártúrli baǵalanatyn jáne azamattardy qylmystyq protseske negizsiz tartatyn jaǵdaıdy boldyrmaýǵa múmkindik beredi.

Jyl basynan beri Prezıdent Ákimshiligine dál osyndaı, ıaǵnı sotqa deıingi is júrgizý máselesi boıynsha úsh myń shaǵym kelip tústi. Sondyqtan tsıfrlyq tehnologııanyń múmkindigin tıimdi paıdalaný qajet.

Mysaly, qazir elimizde iske qosylǵan «Zań men tártip» platformasyn Elektrondy úkimet pen tanymal bank qosymshalary arqyly qoldanýǵa bolady. Osy tsıfrlyq platformanyń arqasynda azamattarymyz polıtsııaǵa tikeleı jáne jedel túrde habarlama joldaı alady. Osylaısha, kez kelgen quqyq buzýshylyqqa «múldem tózbeýshilik» qaǵıdatyn is júzinde júzege asyrýǵa yqpal etedi.

Men Aqtóbe oblysyna saparym kezinde Jedel basqarý ortalyǵynda boldym. Ortalyqta jasandy ıntellektiniń kómegimen qaladaǵy ahýalǵa táýlik boıy beınebaqylaý júrgiziledi. Polıtsııa qyzmetiniń tıimdiligin arttyratyn osyndaı ortalyqtardy elimizdiń barlyq qalasy men aýdanynda ashý qajet. Ákimder bul jumysqa belsendi túrde kirisýge tıis.

Budan bólek, «Qaýipsiz qala» ulttyq platformasyn iske qosý kerek. Bul – qaladaǵy beınebaqylaý quraldary endi adamnyń bet-júzin anyqtap, onyń júris-turysyna taldaý jasap, kóshedegi kólikti de esepke alady degen sóz. Mundaı ozyq tehnologııalar túrli zańsyzdyqtyń aldyn alýǵa múmkindik beredi, sol arqyly qoǵamdyq tártipti nyǵaıta túsedi.

Internet jáne telefon alaıaqtyǵynyń aldyn alý máselesine arnaıy toqtalǵym keledi. Qylmystyń bul túri búkil álemde beleń aldy. Kóbine mundaı iske tyńǵylyqty uıymdasqan qylmystyq toptar barady. Olar shetelden áreket etetindikten, tergeý amaldaryn qıyndatady. Sondyqtan bul rette aldyn alý sharalarynyń máni zor.

Ótken jyly Ulttyq bank janynan zamanaýı antıfrod-ortalyq ashyldy. Olar kúmán týdyrǵan operatsııalardy anyqtap, buǵattap otyrady.

Sonymen qatar ózderine tıesili ınfraqurylymdy paıdalana otyryp jasalǵan alaıaqtyq úshin bankter men uıaly baılanys operatorlaryna da jaýapkershilik belgilep jatyrmyz.

Azamattarymyzdyń jeke málimetteriniń senimdi jerde saqtalýyn qamtamasyz etý óte mańyzdy. Halyqtyń qarjylyq saýatyn arttyryp, qoǵamda alaıaqtardyń áreketterine ımmýnıtet qalyptastyrý úshin barlyq deńgeıdegi depýtattarmen birlesken jumysty kúsheıtken jón.

Alaıaqtar aqshany jylystatatyn nemese syrtqa shyǵaratyn quıtyrqy aılalaryna adamdardy aldap túsiredi. Bul da úlken problemaǵa aınaldy. Azamattarymyz paıdaǵa kenelemiz dep olarǵa bank esepshottaryn berip qoıady. Biraq bul áreketteriniń saldary qandaı aýyr bolatynyn oılaı bermeıdi. Sońǵy bir jarym jylda 50 myńnan astam adam osyndaı jaǵdaıǵa dýshar boldy. Ókinishke qaraı, olardyń basym bóligi – jastar. Bul máselege qatysty shuǵyl shara qabyldaý kerek. Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi banktermen birge osyndaı shottardy aldyn ala anyqtap, buǵattaıtyn tıimdi júıeni jolǵa qoıǵany jón.

Atalǵan máseleniń bir ushy baqylaýsyz sım-karta aınalymyna kelip tireledi. Tek bıyldyń ózinde sım-kartalardy basqa bireýdiń atyna rásimdegen 100 myńǵa jýyq fakti anyqtaldy. Nómirlerdi túrli qylmystyq maqsatqa paıdalanady. Úkimetke ýákiletti organdarmen birlese sım-kartalardy satý tártibin retteýdi jáne olardy taratqany úshin mobıldi operatorlardyń jaýapkershiligin kúsheıtýdi tapsyramyn.

Úshinshi. Qylmystyq-atqarý júıesin izgilendirý, jetildirý úshin naqty sharalar qabyldaý qajet. Osydan úsh jyl buryn elimizde jalpyulttyq referendým ótti. Azamattarymyzdyń kópshiligi Ata zańǵa túzetý engizýdi qoldap daýys berdi. Reformanyń nátıjesinde elimizdiń saıası qurylymy túbegeıli jańǵyrdy. Adam quqyqtaryn qorǵaý júıesinde aýqymdy ózgerister jasaldy. Konstıtýtsııalyq Sot quryldy. Adam quqyqtary jónindegi ýákilge konstıtýtsııalyq mártebe berildi. Onyń quzyreti keńeıdi. Ólim jazasy birjola alynyp tastaldy. Munyń bári – Konstıtýtsııamyzǵa tán izgilik rýhynyń kórinisi. Sebebi Ata zańymyzǵa sáıkes adam jáne onyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary, bul – eń qymbat qazyna.

Bıyl Konstıtýtsııanyń qabyldanǵanyna 30 jyl tolady. Osyǵan oraı, quqyq qorǵaý qurylymdary, depýtattar men quqyq qorǵaýshylar sottalǵan azamattarǵa raqymshylyq jasaý týraly bastama kóterdi. Parlament tıisti zańdy qarady, men bul zańǵa qol qoıdym. Osy izgi sharanyń arqasynda jazasyn ótep jatqan 15 myńnan astam adamǵa amnıstııa jarııalandy. Sonyń eki myńnan astamy bostandyqqa shyǵady. Qalǵandarynyń jaza merzimi qysqarady. Onsha aýyr emes jáne aýyrlyǵy ortasha qylmys jasaǵandar ǵana raqymshylyqqa ilinedi. Eń aldymen, áleýmettik jaǵynan osal topqa jatatyn adamdarǵa, ıaǵnı, balasy bar áıelderge, egde adamdarǵa, kámelet jasyna tolmaǵandarǵa jáne osy sanattaǵy basqa da azamattarǵa keshirim beriledi. Muny jaza basqan jandarǵa jasalǵan naqty kómek, olardyń qoǵamǵa qaıta oralýyna jaǵdaı jasaý dep túsiný qajet. Ál-Farabıdiń sózimen aıtsaq, bul – shyn máninde qaıyrymdy elge tán sıpat.

Memleket shalys qadam basqan azamattan teris aınalmaıdy, tek onyń týra, durys jolǵa túsýine járdem beredi. Óıtkeni, ádiletti eldiń soty – ádil, nıeti túzý bolýǵa tıis. Biraq raqymshylyq jasaý degenimiz, bul – barlyq máseleniń sheshimi emes, bir rettik qana shara ekenin túsingen jón.

Sondyqtan osy baǵytta naqty nátıje bolý úshin qylmystyq atqarý júıesin barynsha jetildirý qajet. Negizgi maqsat – sottalǵan adamdy qoǵamnan alshaqtatý emes. Tıisti tárbıe jumysyn júrgizý óte mańyzdy. Olardyń boıyna zań men tártip qundylyǵyn sińiretin jáne qalypty ómirge oralýyna yqpal etetin ozyq tásilderdi engizý kerek.

Máselen, keıbir elde jazasyn óteýshiler «qamaý merzimin qysqartýǵa» múmkindik beretin sharalardy qoldana alady. Abaqtyda eskertý almaǵan, jańa bilim ıgergen, sporttyq-mádenı sharalarǵa qatysqan adamdarǵa osyndaı jeńildik beriledi. Úkimet Bas prokýratýramen birlesip, osy máseleni muqııat pysyqtaýy qajet. Sheteldiń ozyq tájirıbesin zerttegen jón. Bul jumysqa otandyq sarapshylardy da tartý qajet.

Jazasyn ótep júrgenderdi qalypty ómirge daıyndaýdyń taǵy bir tıimdi joly – eńbekpen, ıaǵnı, jumyspen qamtý. Bul baǵytta biraz túıtkilder bar, naqty sharalar qoldaný kerek. Osy oraıda bizdiń kásipkerlerimiz jazasyn óteý mekemeleriniń janynan túrli kásiporyn ashý múmkindigin qarastyrýy kerek dep oılaımyn. Mundaı seriktestik shetelde keń taraǵan. Bul sharanyń eki jaqqa da tıgizer paıdasy mol. Jazasyn ótep júrgenderdiń tapqan tabysy bostandyqqa shyqqan soń olardyń qalypty ómirge oralýyna kómektesedi. Al óndiriste meńgergen daǵdysy jaqsy jumys tabýyna jol ashady.

Jalpy, bıznes ókilderi qylmystyq-atqarý júıesimen jan-jaqty yqpaldastyq ornatý joldaryn muqııat saralaǵany jón. Mysaly, elimizdegi kompanııanyń biri óz qarjysyn jumsap, Almatyda kámelet jasyna tolmaǵan quqyq buzýshylarǵa arnalǵan zamanaýı tárbıeleý mekemesin salyp jatyr. Úkimet mundaı tásildi belsendi túrde qoldanýy kerek, basqa kompanııalardy osyndaı seriktestikke tartý qajet.

Biz qazir qylmystyq jaza saıasatyn meılinshe izgilendirýge, jetildirýge basa mán beremiz, ıaǵnı bas bostandyǵynan aıyrýdan bólek jaza túrlerine basymdyq beriledi. Bul probatsııa qyzmetine anaǵurlym kóp salmaq túsedi degen sóz. Sondyqtan aımaq ákimderi osy salada jumys isteıtin adamdardyń áleýmettik jaǵdaıyn birtindep jaqsartý joldaryn qarastyrýy kerek. Sondaı-aq probatsııalyq qyzmettiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtýdy qolǵa alý qajet. Probatsııalyq baqylaýdy tıimdi júrgizýge septigin tıgizetin tsıfrlyq sheshimderdi belsendi túrde engizgen jón.

Jalpy, biz kez kelgen máseleniń saldarymen emes, sebebimen kúresýimiz kerek. Qylmystyq-atqarý júıesiniń basty maqsaty tek jazalaý degen túsinikten arylý qajet. Qatelik jasap, qamaýǵa túsken adamdy janshyp, basyp tastaýǵa tyrysý – durys emes, biz ondaı adamnyń týra jolǵa túsip, túzelip ketýine qol ushyn berýimiz kerek. Bárimiz bir el bolyp órkenıetti, ozyq jáne ádiletti qoǵam quryp jatyrmyz. Zań da, sot ta – ádil bolýǵa mindetti. Bul – myzǵymas qaǵıda.

Tórtinshi. Quqyq qorǵaý organdarynyń jumysyna servıstik model qaǵıdattaryn keńinen engizip, kadrlyq áleýetin kúsheıtý qajet.

Polıtsııa men basqa da qurylymdar bılik jáne qoǵam arasyn baılanystyratyn altyn kópir bolýǵa tıis. Ol úshin «Memleket pen azamat – birtutas» degen irgeli qaǵıdatymyzǵa tolyq saı keletin halyqpen qarym-qatynastyń jańa mádenıetin qalyptastyrý kerek. Bul baǵytta ilgerileý bar. Biraq qabyldanǵan sharalar áli tıimdiligin kórsetpedi, óıtkeni birizdilik joq. Halyqpen tikeleı jumys isteýge kedergi keltiretin basy artyq bıýrokratııadan arylý kerek.

Reformalardyń shynaıylyǵyna, ádildikke jáne memlekettik basqarý júıesiniń tıimdiligine azamattardyń senimi kóbine quqyq qorǵaý organdarynyń kásibı deńgeıine baılanysty.

Ýchaskelik ınspektorlardyń áleýetin odan ári nyǵaıtý qajet. Sebebi olar is júzinde memleket men qoǵam arasyndaǵy basty dáneker sanalady. Ásirese, bul aýyldyq jerde anyq baıqalady. Óıtkeni jergilikti turǵyndar úshin ýchaskelik ınspektor – qorǵaýshy, quqyqtyq keńesshi, tipti, ádildik surap júginetin sońǵy ınstantsııa. Meniń oıymsha, aýyldaǵy ýchaskelik ınspektorlarǵa shen bergen kezde jeńildik jasap, ıaǵnı bir jyldyq eńbek ótilin 1,5 jyl dep esepteý qajet. Aýyldaǵy ýchaskelik ınspektorlardy baspanamen qamtyp, materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtý kerek. Óńir ákimderi osy máselege muqııat nazar aýdarǵany durys.

Ýchaskelik polıtsııany jańǵyrtýmen qatar patrýldik beketter qyzmetiniń jumysyn qaıta qaraý qajet. Patrýl qyzmetkerleri azamattarmen jumys barysynda ádep saqtap, kásibılik tanytqany jón. Óz kezeginde azamattar da polıtsııanyń zańdy talabyna baǵynýǵa mindetti. Áıtpese kóshede tártip bolmaıdy.

Jalpy azamattardyń qaýipsizdigi men zań talaptaryn múltiksiz saqtaý úshin quqyq qorǵaý júıesin odan ári reformalaý kerek. Biraq reformalar reforma úshin ǵana jasalmaıdy. Basty maqsat – qoǵamnyń quqyq qorǵaý júıesine senimin arttyrý. Keıbir qyzmetkerlerdiń ádiletsiz nemese nemquraıdy áreketi kúshtik qurylym ókilderiniń atyna kir keltiredi.

Azamattar men bıznesten zańdy talap etkende, ózderińiz laıyqty úlgi kórsetýlerińiz qajet. Sonda ǵana polıtsııa qyzmetkerleri men azamattar arasynda senimdi áriptestik ornaıdy. Quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetin jetildirý qanshalyqty tabysty bolatyny sizderge baılanysty.

Bul rette memleket qoǵam qaýipsizdigi men eldegi zań ústemdigin qamtamasyz etetin jandardy jan-jaqty qoldaýǵa árqashan aıryqsha mán beredi. Meniń tapsyrmammen bıyldan bastap kúshtik qurylymdar eńbekaqy tóleýdiń jańa júıesine kóshti. Bul tásil, eń aldymen, aýdan deńgeıindegi qyzmetkerlerdiń jalaqysyn kóterýge múmkindik berdi. Máselen, úsh jyldyq tájirıbesi bar polıtsııa jedel ýákiliniń eńbekaqysy 60 paıyzǵa ósti. Biz tártip saqshylaryn quqyqtyq jáne áleýmettik turǵydan qorǵaý úshin keshendi sharalar qabyldaımyz.

Vedomstvolyq joǵary oqý oryndary kýrsanttaryna jaǵdaı jasap, yntalandyrý mańyzdy. Olar – bizdiń kúshtik qurylymdardyń bolashaǵy. Oqýda úzdik nátıje kórsetken jáne úlgili tártibimen erekshelengen akademııa túlekterine birden «aǵa leıtenant» shenin berý qajet dep sanaımyn. Sondaı-aq olarǵa bos jumys oryndarynan ózi qalaǵan qyzmet túrin tańdaýyna múmkindik berilýi kerek. Úkimet zańǵa engiziletin ózgeristerdi ázirlesin.

Quqyq qorǵaý organdarynda úzdiksiz ári minsiz qyzmet atqarǵandarǵa «qurmetti qyzmetker» ataǵy beriledi. Alaıda keıbir qurylymdarda bul joǵary ataq basshylarǵa ǵana buıyrady. Qatardaǵy qarapaıym qyzmetkerler arasynda uzaq jyldar boıy kásibı boryshyn adal atqaryp júrgen laıyqty kandıdattar jetkilikti. Qyzmetkerlerdiń kásibı deńgeıin arttyryp, moraldyq rýhyn kúsheıtý mańyzdy.

Byltyr Prezıdent Ákimshiliginiń bastamasymen quqyq qorǵaý organdarynyń kadrlyq quramyn tsıfrlyq baǵalaý júıesi engizildi. Bul obektıvti derbes reıtıng qalyptastyrýǵa múmkindik berdi. Quqyq qorǵaý organdarynyń basshylaryna qyzmetkerdiń laýazymyn joǵarylatqanda jáne kótermelegende negizinen tsıfrlyq baǵalaýǵa súıenýdi tapsyramyn.

Taǵaıyndaýlar bireýge búıregi buratyn sýbektıvti sheshimge emes, laıyqty eńbekke, naqty kórsetkishter men kásibı jetistikterge negizdelýge tıis. Áıtse de, Lı Kýan ıÝ aıtqandaı ishki túısikke de ıek artqan jón. Árbir ofıtser adal qyzmetiniń laıyqty baǵalanatynyna senimdi bolýy kerek.

Jalpy, búgingi aıqyndalǵan baǵyttar quqyqtyq tártip pen zańdylyqty saqtaýdyń jańa modelin qalyptastyrýdy kózdeıdi. Instıtýttyq reformalar men tehnologııalyq jańashyldyqtardy ushtastyra otyryp, quqyq qorǵaý organdaryn odan ári jańǵyrta berýimiz kerek. Men bir apta ishinde quqyq qorǵaý organdaryndaǵy olqylyqtardyń barlyǵy kórsetiletin materıal daıyndaý jóninde tapsyrma berdim. Munda qyzmetke de baılanysty kemshilikter bar. Sondyqtan biz búgin ol týraly egjeı-tegjeıli aıtpaımyz. Degenmen máseleniń shet jaǵasy qozǵaldy. Bir apta ishinde qujat barlyq quqyq qorǵaý organyna jiberiledi. Odan keıin biz jabyq formatta jıyn ótkizip, jumys barysyn talqylaımyz.

Sizder qylmysqa qarsy kúres pen qoǵamdyq tártipti saqtaý isin ómirlik mıssııa retinde tańdap, adal qyzmet etip kelesizder. Bul – qıyndyǵy kóp bolǵanymen, elge qajetti ári abyroıly jumys. Osy kúrdeli joldy naǵyz otanshyl adamdar tańdaıdy. Sizder ár azamattyń jaıly ómir súrýine, bıznestiń turaqty damýyna, balalardyń baqytty ári alańsyz ósýine orasan zor úles qosyp júrsizder.

Elimizdegi iri qalalarmen qatar, shalǵaı eldi mekenderdegi qoǵamdyq qaýipsizdik – quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń tynymsyz eńbeginiń arqasy. Osyndaı turaqtylyq pen tynyshtyqtyń artynda Zań men tártip úshin jasalǵan eren erlik bar.

Halqymyz quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń erligin baǵalaıdy, maqtan tutady, árqashanda qoldaıdy. Jaqynda kúshtik qurylymdarymyz Almaty oblysynda iri esirtki zerthanasyn joıdy. Mańǵystaý oblysynda transulttyq deńgeıdegi uıymdasqan qylmystyq top quryqtaldy. Sonyń nátıjesinde esirtki bıznesine myqty tosqaýyl qoıyldy. Arnaıy operatsııalarǵa qatysqan mamandar joǵary memlekettik nagradalarmen marapattaldy.

Sizderdiń kúndelikti jumystaryńyz qaýip-qaterge toly. Ókinishke qaraı, Táýelsizdik jyldarynda 842 azamat qyzmettik mindetin oryndaý kezinde qazaǵa ushyrady, 4,5 myń adam jaraqat aldy.

Búgin biz qaza bolǵan erlerimizdiń jaqyndaryna marapat tapsyramyz. Erjúrek saqshylardyń erligi halyqqa janqııarlyqpen qyzmet etýdiń úlgisi retinde jurtymyzdyń jadynda saqtalýǵa tıis.

Osy oraıda, men mekemelik nagradalarǵa qyzmet babynda qaza bolǵan qaharmandardyń esimin berý máselesin qarastyrýdy usynamyn. Sondaı-aq kósheler men quqyq qorǵaý mekemelerin batyrlardyń atymen ataýǵa bolady.

Mundaı tájirıbe elimizde burynnan bar. Lańkesti ustaý kezinde erlikpen qaza tapqan Halyq qaharmany Ǵazız Baıtasovtyń esimi Tarazdaǵy ortalyq kóshelerdiń birine berildi. Sondaı-aq qaladaǵy oqý-jattyǵý polıgony da batyrdyń atymen atalǵan. Taıaýda onyń ómiri men erligi týraly «Kapıtan Baıtasov» atty kórkem fılm kórermen nazaryna usynylmaq.

Órt sóndirý kezinde opat bolǵan Asqar Zabıkýlın de eldiń esinde. Astanadaǵy Órt sóndirý bólimine jáne sol bólim ornalasqan kóshege onyń esimi berildi. Bul azamattardy naǵyz beıbit kúnniń batyrlary deýge bolady. Olar aqtyq demi qalǵansha antqa adal boldy, qyzmettik paryzyn óteý jolynda óz ómirlerin qurban etti.

Elge jáne zańǵa qyzmet etýge bel býǵan árbir azamat adamgershilik pen ádildik qundylyqtaryn basshylyqqa alady. Qylmysqa qarsy kúresti qasterli paryz dep sanaıdy. Mundaı qasıetter adamǵa, eń aldymen, otbasyndaǵy tárbıe arqyly beriledi. Quqyq qorǵaý salasynda ata-anasynyń jolyn qýyp, otbasy dástúrin jalǵastyryp júrgen qyzmetkerler az emes. Qazir biz úsh atadan beri tártip saqshysy bolǵan Zaınýlınder áýletiniń ókilderin marapattaımyz. Men búgin barsha quqyq qorǵaý júıesiniń ardagerlerine zor alǵys aıtamyn. Sizderdiń minsiz qyzmetterińiz – óskeleń urpaqqa úlgi-ónege.

Jalpy, zań men tártip uǵymy kóshedegi tazalyq pen qaýipsizdik sııaqty qarapaıym nárseden bastalady. Jergilikti bılik, bıznes jáne qoǵam belsendileri ortaq múdde jolynda kúsh biriktirip jumys istese, qoǵamdaǵy zań men tártip te nyǵaıa túsedi. Qazir Aqmola oblysynda «Zııaly qaýym» jobasy júzege asyrylyp jatyr. Aýyl ákimderi, aqsaqaldar jáne sharýa qojalyqtarynyń basshylary birlesip, ýchaskelik ınspektorlarǵa qolǵabys etýde. Jergilikti azamattardyń osyndaı úlgili isine qoldaý kórsetý kerek. Bul – azamattyq jaýapkershiliktiń aıqyn kórinisi.

Sondaı-aq búgin men bes jylda birde-bir qylmys tirkelmegen birqatar aýyldyń aqsaqaldaryn marapattaımyn. Quqyq qorǵaý organdarynyń kóp jumysy syrt kózge kórine bermeıdi. Jedel qyzmetkerler, tergeýshiler, prokýrorlar, krımınalıster, patrýl qyzmetkerleri, ýchaskelik ınspektorlar men basqa da qurylym qyzmetkerleri kún saıyn el tynyshtyǵyn qas qaqpaı kúzetýde. Eshqandaı qaýip-qaterge qaramastan, Otan úshin jasap jatqan adal qyzmetterińizge zor rızashylyǵymdy bildiremin. Men Sizderge senemin! Árqaısysyńyz myqty maman, otanshyl ári adal azamat degen atqa laıyqsyzdar.

Árıne, quqyq qorǵaý mekemeleriniń jumysynda eshqandaı qatelik nemese jetispeýshilik joq dep aıtýǵa bolmaıdy. Biraq qara bultty tóndirýdiń de qajeti joq. Bárimiz bir el, bir halyq bolyp Qazaqstanymyz úshin qyzmet etip, tabandy jumys isteýimiz kerek. Bul – barshamyzǵa ortaq ulttyq paryz, azamattyq borysh. Qazaqstan qaýipsiz, zań men tártipke baǵynatyn el bolýy kerek.

Sondyqtan meniń tapsyrmam boıynsha Prezıdent Ákimshiligi men Qaýipsizdik Keńesi bir aptanyń ishinde Quqyq qorǵaý organdarynyń jumysy týraly arnaıy taldaý daıyndaýy kerek. Barlyq túıtkilderdi ashyq túrde kórsetedi, máselelerdi sheshý joldaryn usynady. Bul – óte mańyzdy jumys, ony jalǵastyrý qajet. Túptep kelgende, bizdiń basty baǵdarymyz – aıqyn. Bul – zań men tártip qaǵıdaty.

Qyzmetterińizge tabys tileımin!