«Premerdi ChatGPT tańdap berdi» - Nepaldaǵy zýmerler kóterilisiniń ereksheligi nede
ASTANA. KAZINFORM – Qyrkúıek aıyndaǵy álemdegi basty jańalyqtardyń biri - alǵashqy zýmerler revolıýtsııasy. Nepalda áleýmettik jelilerdiń buǵattalýynan bastalǵan narazylyqtar jemqorlyqqa qarsy sıpat alyp, saıası urandarǵa ulasty. Aqyr aıaǵy elde bılik aýysty. Jastar jasaǵan tóńkeristiń basqa da erekshelikterin Kazinform analıtıkalyq sholýshysy tarqatady.
Revolıýtsııa neden bastaldy?
4 qyrkúıekte Nepal bıligi Facebook, Instagram, WhatsApp, YouTube, X, Reddit jáne LinkedIn jelilerine qoljetimdilikti shektedi. Bul sheshimdi olar ótinishterdiń Baılanys jáne aqparattyq tehnologııalar mınıstrligine ýaqytyly tirkelmeýimen túsindirdi. Bul shekteýdiń aldynda eldegi áleýmettik talas-tartys shıelenisip ketken edi. Sheneýnikterdiń balalary baılyǵymen maqtanyp, jelige neshe túrli sýret salatyn. Bul kúnkóriske aqsha taba almaı júrgen halyqtyń ashý-yzasyn týdyrdy.
Óıtkeni Nepal álemdegi eń kedeı elderdiń biri sanalady. Eldiń ekonomıkasy quldyrap barady. Kúnkóris qamymen jastar shetelge jumys izdep ketýge májbúr. Nepalda jan basyna shaqqandaǵy jyldyq tabys 1400 dollardan aspaıdy. Buǵan qosa, jemqorlyq jaılaǵan. Osy kezeńde baı-shonjarlardyń jelidegi áreketi áleýmettik alaýyzdyqty údetti. Bılik áleýmettik narazylyq artyp kele jatqanyn baıqap, elde jelilerge tyıym salýdy uıǵardy.
Alaıda tyıym jappaı narazylyqtarǵa sebep boldy, oǵan negizinen jastar qatysty. Demonstranttar jemqorlyqqa jáne áleýmettik jelilerdi shekteýge qarsy shyǵyp, parlament ǵımaratyna qaraı qozǵaldy. Polıtsııa olardy taratý úshin sýatqyshtar, kózden jas aǵyzatyn gaz jáne oq-dári qoldandy.
Úkimet qabyldaǵan sheshiminen taıyp, áleýmettik jelige ruqsat bergenimen, bul ahýaldy tynyshtandyra almady. Sherýshiler el premeri Sharma Olıdiń otstavkaǵa ketýin talap ete bastady, Parlament ǵımaratyn órtep jiberdi.
Nepal úkimeti naryzylyqtar kezinde 72 adam mert bolǵanyn resmı túrde rastady. Memlekettik ınfraqurylymǵa keltirilgen shyǵyn $1,5 mlrd-tan asty.
Jınalǵandar premer-mınıstr men mınıstrlerdiń úıin, memlekettik ǵımarattardy órtedi. Jaǵdaıdyń ýshyǵýyna baılanysty áskerıler mınıstrlerdi rezıdentsııalarynan tikushaqpen evakýatsııalaýǵa kiristi.
During the protests in Nepal, ministers were evacuated using ropes lowered from helicopters. pic.twitter.com/mavUWvvVgZ
— Clash Report (@clashreport) September 11, 2025
Búlikter barysynda narazylyq bildirýshiler túrmelerge de shabýyl jasap, ákimshilik ǵımarattardy órtedi jáne qaqpalardy ashyq qaldyrdy. Sonyń saldarynan 25-ten astam túzeý mekemesinen 15 myńnan astam tutqyn qashyp shyqty. Sonyń ishinde aýyr jáne asa aýyr qylmys jasaǵandar da bar. Olardyń kóbi áli kúnge deıin ustalǵan joq.
Zýmerler degen kimder?
Kóteriliske shyqqan negizinen jastar boldy. Bul «Z urpaǵynyń revolıýtsııasy» nemese zýmerler kóterilisi degen ataýǵa ıe boldy.
«Endigári bul jerde Z urpaǵynyń jastary ǵana bolady. Jemqorlyqqa batqan kóshbasshylar elden qýylady. Nepal jasasyn! Z urpaǵynyń jastary jasasyn!», - dál osyndaı jazba órtke oranǵan Parlament qabyrǵasyna jazylǵan.
Zýmerler degen kimder? Bir sózben aıtsaq, bul - 1997–2012 jyldar aralyǵynda dúnıege kelgen jastar. Bul urpaq jahandyq ınternet pen uıaly tehnologııalar zamanynda ósti. Basqa ómirdi kórgen joq. Sondyqtan áleýmettik jeliden aıyramyz degen bıliktiń talabyna shydaı almady. Sarapshylardyń aıtýynsha, Nepaldaǵy kóterilis - zýmerler urpaǵy júzege asyrǵan álemdegi alǵashqy revolıýtsııa.
Jalpy Nepaldy jastar eli dep ataýǵa bolady. Óıtkeni mundaǵy halyqtyń ortasha jasy – 25 jas. Salystyrmaly túrde Azııadaǵy ortasha kórsetkish 32 jasty quraıtynyn eskersek, Nepal halyqtyń ortasha jasy turǵysynan álemdegi eń jas memleketterdiń biri sanalady.
Aıta keteıik, buǵan deıin óńirdegi ózge elderde de jastar narazylyqqa shyqqany este. Keıingi 2-3 jyl kóleminde jastardyń kóterilgen oqıǵalary Shrı-Lanka, Bangladesh, Indonezııada boldy. Endi mine kezek Nepalǵa kelip jetti...
Sýshıla Karkı degen kim?
9 qyrkúıekte premer-mınıstr keńsesi Sharma Olıdiń otstavkaǵa ketkenin habarlady. Premer laýazymyna Joǵarǵy sottyń burynǵy tóraǵasy Sýshıla Karkı taǵaıyndaldy. Ol ýaqytsha premer bolyp taǵaıyndalǵannan keıin shekteýler jeńildetildi. 73 jastaǵy Karkı Nepal tarıhyndaǵy alǵashqy áıel-premer atandy.
Sýshıla Karkı Nepalda zańger ári reformator retinde keńinen tanymal. 2016-2017 jyldary ol Joǵarǵy sotty basqarǵan alǵashqy áıel boldy. Sol kezeńde ol jemqorlyqqa qarsy kúreste belsendilik tanytyp, ashyqtyq pen zań ústemdigi qaǵıdattaryn qorǵady.
Resmı ulyqtaý rásimi Katmandýdaǵy prezıdent saraıy – Shıtal Nıvasta ótti.
Jańa premer-mınıstr alǵashqy sheshim retinde parlamentti taratý týraly bastama kóterdi. Bul sheshim ant qabyldaý rásiminen keıin ótken jańa mınıstrler kabıneti otyrysynda jarııalandy.
– Parlament taratyldy, prezıdent bul sheshimdi qoldap, qujatqa qol qoıdy. Usynysty men engizdim, olar kelisti jáne maquldady, – dedi Sýshıla Karkı.
ChatGPT yqpaly
Nepaldyń burynǵy premer-mınıstri Sharma Olı otstavkaǵa ketken soń onyń ornyn basýǵa yqtımal 4 kandıdat bolǵan. Іrikteý, sheshim qabyldaý kezinde zýmerler baıaǵy ádetine basyp tehnologııalarǵa júgingen. «Jańa premer laýazymyna kimdi taǵaıyndaımyz» dep jastar jasandy ıntellektiden suraǵan eken. Sýshıly Karkı — ChatGPT eń qolaıly dep usynǵan kandıdat. Osylaısha, eldiń taǵdyryn robot, ıaǵnı chat-bot sheshti deýge tolyq negiz bar.
Jasandy ıntellekt álemdi jaýlap jatyr
Osy oraıda búkil álemde jasandy ıntellektiniń yqpaly artyp kele jatqanyn aıta ketý kerek. Jýyrda Albanııada jasandy ıntellekt mınıstr bolyp taǵaıyndaldy. Ol memlekettik satyp alý rásimderin retteıdi. Bul salada sybaılas jemqorlyq óte kóp bolǵandyqtan, el úkimeti vırtýaldy kómekshige júginýge májbúr bolǵan.
Sondaı-aq Google kompanııasy ChatGPT-di kompıýterlik kodtar jazatyn ınjener laýazymyna jumysqa aldy. Jasandy zeıinge aıyna 15 myń dollar kóleminde jalaqy da tóleıdi, ol basqa kádimgi programmıstermen ashyq básekege túsip, jumysqa qabyldandy. Garvardta da IT mamandyǵyna oqıtyn stýdentterge sabaq beretin jasandy ıntellekt bar. Al bıyl kóktemde Italııada barlyq maqalalardy tolyǵymen jasandy ıntellekt jazǵan gazet jaryqqa shyqty. Bunyń bári belgili bir dárejede tájirıbe ekeni túsinikti, biraq bul mysaldar zamanaýı tehnologııalardyń adamzat ómirine dendep ketkenin aıqyn kórsetedi.
Osy jahandyq tendentsııadan Qazaqstan da kenje qalǵan emes. Prezıdenttiń bıylǵy Joldaýynyń basty taqyryby jasandy ıntellektini damytýǵa arnaldy desek bolady. Úkimet jasandy zeıindi túrli salalarda engizý mindetine kirisip te ketti. Sondaı-aq beısenbi kúni elimizde Jasandy ıntellekt jáne tsıfrlyq damý mınıstrligi quryldy.