Prank úshin 7 jyl: Blogerler men halyq neni bilýi kerek

ASTANA. KAZINFORM — Birer kún buryn Almatyda «áleýmettik eksperıment» jasaǵan bloger 10 kúnge qamalǵan edi. 

Mundaı beınerolıkterdi túsirý qanshalyqty zańdy? Blogerler men qarapaıym turǵyndar neni bilýi kerek? Zańger pikir bildirdi.

— Kez kelgen áreketti istegen kezde ózgelerdiń de múddesin oılaý kereksiń. Eger sen bireýge zııan keltirseń, ol zaqym kórse, mundaı jerde ázil-qaljyń júrmeıdi. Mundaı prank kezinde bireýdiń múddesi taptaldy ma, taptalmady ma — osy mańyzdy. Seniń áreketińniń qaljyń ne prank bolǵany seni jaýapkershilikten qutqarmaıdy, — deıdi Erjan Bolatbek.

Mamannyń aıtýynsha, ózgelerdiń bet-júzin áleýmettik jelige ruqsatsyz ashyqtan ashyq jarııalaýdyń ózi zań buzý.

— Mysaly, ózgelerdiń bet-júzin ruqsatsyz kórsetý — quqyq buzý. Mysaly, meniń áriptesim qaraǵandylyq zańger bireýlerge baryp, «sýretke túsirip jibershi» deıdi. Biraq ózinde telefon joq, álgi adamǵa «ózińdikimen túsire ber» degen. Sýretke túsirgen adam fotony «jibereıin be?» dep surasa, «joq, bul saǵan» dep jaýap beredi. Keıin sol sýretti Instagram-nan kóredi. Osydan keıin álgi azamat sýretti jarııalaǵan adamǵa fotony óshirýdi, keshirim suraýdy talap etip, hat joldaıdy. Biraq olar kelispeıdi. Sońynda sotqa júginip, qatelespesem, 550 myń teńge kóleminde moraldyq jáne qosymsha shyǵyndardy óndirip alady, — deıdi zańger.

Eger bireý sizdiń kelisimińizben vıdeo túsirse, biraq keıin siz oıyńyzdan aınyp qalsańyz, ol beınejazbany esh jerde jarııalamaýyn talap etýge quqyǵyńyz bar.

— Sottaǵy eń basty dálel, adamnyń bet-júziniń ruqsatynsyz jarııalanýy. Eger siz kamerany kórip turyp, oǵan týra qarap sóılemeseńiz, sotta «men qarsy boldym» dep aıta alasyz. Tipti sóılep qoıǵannan keıin de «joq, men qarsy edim, shyǵarmańdar» dep aıtýǵa tolyq múmkindigińiz bar. Bul zańdy quqyǵyńyz, — deıdi maman.

Erjan Bolatbek qandaı jaǵdaıda prank túsirgen azamattar jazaǵa tartylatynyn túsindirdi.

— Eger prankta quqyq buzýdyń quramy bolsa — bul zańsyz. Áleýmettik jelide qyzý talqyǵa túsken prank vıdeosyndaǵy azamattyń áreketi — usaq buzaqylyq. Prank bolsyn, basqa bolsyn, eger qoǵamǵa jat áreket jasalsa — bul buzaqylyq. Sen bireýdi balaǵattasań, dóreki sóıleseń, ar-namysyna tıetin sóz aıtsań, jalpy qoǵamda jaǵymsyz kórinetin áreket jasasań — bunyń bári buzaqylyqqa jatady. Ol áreketti jasaǵanda seniń nıetiń «qaljyń» boldy ma, basqa boldy ma, zań oǵan qaramaıdy. Mysaly, men qazir «prank» dep sizge sý shashyp jibersem, ol qaljyń bolsyn, basqa bolsyn, báribir ústińiz sý bolyp qaldy ǵoı. Sondyqtan, bul jerde isińizdiń qaljyń bolǵany sizdi aqtap ala almaıdy. Qaljyń júretin sanaýly ǵana jer bar. Mysaly, satıra nemese BAQ ókilderiniń materıaldarynda. Biraq, sonyń ózinde ony kórgen adam bul — qaljyń ekenin túsinýi kerek, — deıdi ol.

Zańger prankerlerdiń obektıvine iligip, quqyǵy taptalǵan azamattarǵa keńes berdi.

— Bireý sizge prank jasap, bet-álpetińizdi áleýmettik jelide ruqsatyńyzsyz ashyq jarııalasa, eń aldymen sol adamnyń baılanys nómirin taýyp, qarsy ekenińizdi aıtyp, vıdeony óshirýdi talap etińiz. Eger ol múmkin bolmasa, sotqa bere alasyz. Qazir bul baǵytta sot praktıkasy qalyptasqan, sotqa qatysý da qıyn emes — úıińizde otyryp-aq onlaın qatysa alasyz. Sotta sizge zańger kerek emes. Óz quqyǵyńyzdyń buzylǵanyn aıtyp, qarsy ekenińizdi jetkizseńiz jetkilikti. Solaı sot arqyly ózińizge kelgen moraldyq jáne materıaldyq shyǵyndy óndirip alýǵa bolady, — deıdi Erjan Bolatbek.

Ázil-qaljyńmen prank jasaımyn dep ózgelerdiń quqyǵyn taptaıtyndar 7 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylýy múmkin eken.

— Adam usaq buzaqylyq jasaǵan bolsa, ol 5–15 kúnge deıin qamaýǵa alynady. Eger áreketi óreskel bolsa — 20 kúnge deıin sozylady. Nemese 69 myń teńge shamasynda aıyppul salynady. Eger prank kezinde bireýdiń densaýlyǵyna nemese múlkine zııan kelse — bul qylmystyq jaýapkershilikke jatady. Mundaı jaǵdaıda 2 jyldan 7 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylýy múmkin. Mysaly, jaqynda Astanada birneshe prankker jazalandy. Olardyń biri 30 kúnge qamaldy, al qalǵandary 15 kúnge. Nege bireýi 30 kún aldy desek, ol adam mundaı áreketti buryn da qaıtalaǵan eken, — deıdi zańger.

Al mundaı buzaqylyq jasaǵan balalardyń ata-anasy jaýapqa tartylady.

— Eger prank jasaýshy adam kámeletke tolmaǵan bolsa, onyń ata-anasy jaýapqa tartylady. Biraq keıbir buzaqylyq baptary boıynsha 13 jastan bastap bala jazaǵa tartylýy múmkin, — deıdi maman.

Erjan Bolatbek adam quqyǵyn taptaıtyn blogerlerge qoǵam da qysym jasaýy kerek dep esepteıdi.

— Sot arqyly jaza qoldanýmen qatar, meniń oıymsha, qoǵamdyq qysym da bolýy kerek. Bolashaqta ondaı blogerlermen jumys istemeý, oǵan jarnama bermeý, ony kórmeý, jazylmaý — osynyń bári mańyzdy. Batys elderinde repýtatsııalyq jaýapkershilik jaqsy jumys isteıdi. Adamdar eń birinshi osydan qorqady. Mysaly, jańaǵy men aıtqan 550 myń teńge óndirilgen oqıǵa — qarajat jaǵynan óte az. Óıtkeni, úlken blogerler úshin bul tipti kóp aqsha emes. Amerıkada osyndaı shaǵyn quqyqbuzýshylyqtyń ózine 100 mıllıondap ótemaqy talap etiledi. Nege? Sebebi, iri korporatsııalarǵa bir iske az ǵana aıyppul tóleý asa qıyn emes, biraq bir adamnan qyrýar shyǵyn kórse, basqalardyń quqyǵyn buzýǵa qorqady, — deıdi ol.

Eske sala keteıik, birneshe kún buryn sýpermarket jarnamasy úshin qoǵamdyq tártipti buzǵan bloger jazalandy.

Sondaı-aq, Almaty sotynda Muqaǵalıge sóz tıgizgen blogerge qatysty is toqtatyldy.