Petropavldaǵy kópes Týrlapovtyń úıiniń tarıhy
Petropavl qalasynyń ortalyq kóshesinde, oblys ákimdigine jaqyn jerde tarıhı-mádenı eskertkish – kópes Týrlapovtyń úıi ornalasqan. Ótken ǵasyrdyń basynda osy úıdiń aýlasynda qoı terisi men ań terisinen kıim shyǵaratyn shaǵyn zaýyt ornalasqan edi, dep habarlaıdy Kazinform.
Qolda bar muraǵat qujattarynda Voznesenskıı dańǵylynda (qazirgi Qazaqstan Konstıtýtsııasy kóshesi) úı salǵan Dmıtrıı ıAkovlevıch Týrlapovty kópes dep atamaıdy. Ol kásipker nemese ónerkásip ıesi delingen.
Petropavl qalalyq mádenıet bóliminiń saıtynda jeke kásipker Týrlapovtyń turǵyn úıiniń 1900 jyly salynǵany jazylǵan. Onyń aýlasynda shaǵyn qoı terisi men ań terisinen kıim tigetin zaýyt túrǵan.
"Ǵımarat bir qabatty, josparda tórtburyshty úlgide salynǵan, ólshemderi – 19h10 m, kirpishten, syrtqy qabyrǵalarynyń qalyńdyǵy - 710 mm, kirpish irgetasqa ornatylǵan. Ǵımarattyń qasbeti sándik kirpish elementterimen bezendirilgen. Tereze oıyqtary kirpishtiń «sadaq» pishinimen aıaqtalady. Erneýdegi elementter, sondaı-aq terezelerdegi eski orys stılinde árlengen. Eskertkishtiń stıldik baǵyty HH ǵasyrdyń basynda keń taraǵan tendentsııa – eklektızmge tán", - delingen sıpattamada.
Basqa derekterde súıensek, ǵımarat kúıdirilgen kirpishten turǵyzylǵany, bul rette bastapqyda onyń jalǵastyra salynǵan aǵash jaıy bolǵany, ony buzǵan soń kirpish qabyrǵasy qalpyna keltirilgen. Parapettiń pishini – modern elementteri bar barokko stıline uqsas.
Kezinde tanymal livejournal portalynda Reseıdiń Krasnoıarsk qalasynda turatyn áıeldiń Petropavldaǵy kásipker Týrlapovtyń úıi – onyń arǵy atasynyń úıi ekenin jazǵan habarlamasy tabyldy.
"Petropavlda aıaýly ájemiz Veranyń ákesi, meniń arǵy atam Dmıtrıı Týrlapovtyń úıi saqtalǵan. Vera Dmıtrıevna Týrlapova otbasynyń kenjesi edi, turmysqa shyqqanda ákesiniń tegin qaldyrdy... Ájem maǵan Petropavldaǵy balalyq shaǵy, úlken otbasy, osy úı týraly kóp áńgimelep berdi. Aıtpaqshy, meniń arǵy atam kópes emes, ónerkásip qojasy bolǵan – ájem dál osylaı aıtty. Teri ıleýmen aınalysqan... shaǵyn sheberhanasy bolǵan. Birinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde ol orys áskeri úshin Romanov qysqa tondaryn tigip, jetkizip otyrdy", - dep jazdy scarapina.
Ol kezde turǵyn úıdiń aýlasynda qoı terisin ıleıtin sheberhananyń jumys isteýi ǵajap emes.
Ólketanýshy Mıhaıl Morozov jazbalarynda «Revolıýtsııaǵa deıingi ádebı derekterdegi Petropavl» degen kitabynda 1903 jyly Petropavl «mal men onyń shıkizaty saýdasynyń eń belsendi núktesi» bolǵany atap ótilgen.
"Oǵan irgeles jatqan aýdan bul jerge shektes jáne shalǵaıdaǵy jaıylymdyq aýdandardan aıdalatyn tabyndyq ónerkásiptik iri qara mal jınaý nemese soıylǵan mal ónimin ári qaraı jóneltý maqsatyndaǵy pýnkt retinde óte mańyzdy. Mal sharýashylyǵy shıkizaty qoımasy men saýda úshin Petropavldan 0,5 shaqyrym jerde uzyndyǵy 245 metr, barlyq oryndyqtar aýlaǵa qaraıtyn bir shatyrdyń astyna qosylǵan 137 tas dúkennen turatyn arnaıy «aıyrbas» saraıy (burynǵy keden ǵımaraty) bar. Sońǵy kezge deıin shıkizattyń basym bóligi – bylǵary, qoı terisi, jún, jylqynyń qyly, eti jáne t.b. temir joldardyń eń jaqyn termınaldary retinde Tıýmen men Chelıabige arbamen jóneltilip kelse, qazir – tikeleı Samara, Máskeý, sondaı-aq Ekaterınbýrgke jóneltildi", - dep jazady M.Morozov.
Ólketanýshynyń aıtýynsha, ol kezde qalada tórt qoı terisinen ton tigetin fabrıka bolǵan, onyń ishinde bireýine Týrlapov ıelik etken.
Tóńkeristen keıin ónerkásip ıesi Týrlapovtyń úıi de qaladaǵy saýda úıleriniń kópshiliginiń taǵdyryna tap bolǵan kórinedi.
1917 jyldan keıin onda turǵyn páterler, al keńes zamanynda túrli dúkender ornalasty.
Mysaly, 1980 jyldary ol jerde «Sývenıry» dúkeni bolǵan. Munda 20 jyldan astam «Slavıanskıı dvor» meıramhanasy jumys isteıdi.
Árıne, qazir ǵımarat qala ortalyǵyndaǵy birde-bir zaýytty eske túsirmeıdi. Kásipker Týrlapov otbasynyń tarıhyn tek qabyrǵalary ǵana saqtap tur.
