PepsiCo, Amazon, Wabtec: Prezıdenttiń AQSh-qa sapary qalaı ótti
ASTANA. KAZINFORM — Prezıdenttiń Nıý-Iorkke sapary aıasynda mańyzdy kezdesýler ótip, saıası-ekonomıkalyq kelisimder júzege asty. AQSh bıznes ókilderimen logıstıka, jasandy ıntellekt, ónerkásip salasyna qatysty qujattarǵa qol qoıylǵanyn da bilemiz. Kazinform-nyń analıtıkalyq sholýshysy muhıttyń arǵy jaǵynda jasalǵan kelisimder el keleshegine qalaı áser etetinin ári Memleket basshysy usynǵan aýqymdy ıdeıalardy tarqatty.
Orta dálizden Orta derjavaǵa deıin
Qasym-Jomart Toqaev AQSh-taǵy saparynda Qazaqstannyń ekonomıkalyq áleýetin álem elderine barynsha tanystyrýǵa tyrysty. BUU Bas Assambleıasynyń 80-sessııasynda Orta dálizdiń qýaty men Orta derjavalyq elimizdi kórsetip baqty. Mundaı talpynys saıası moıyndalýdan bólek, ekonomıkalyq yqpaldastyqqa jalǵasqandaı áser qaldyrdy.
Olaı deıtinimiz, keıingi jyldary aıtyla bastaǵan Orta derjava túsinigi bizdiń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵymyzdy arttyrýǵa birden-bir septigin tıgizgen «jumsaq kúshke» aınalǵany bar. Qazir de sonyń paıdasyn kórip otyrmyz.
Mysaly, Qazaqstan men AQSh-tyń iri kompanııalary arasynda 11 kelisim men memorandýmǵa qol qoıyldy. Kólik-logıstıka, energetıka jáne aqparattyq tehnologııalar sekildi strategııalyq turǵydan mańyzdy salalardy qamtıtyn qujattarda el ekonomıkasyna 5,2 mıllıard dollar kóleminde ınvestıtsııa tartylmaq.
Saıasattanýshy Ǵazız Ábishevtiń oıynsha, Orta derjava túsinigi tek teorııalyq uǵym emes, ekonomıkalyq tıimdiligi bar tetikke aınaldy.
– Ondaǵan jyldar boıy iri derjavalar álsiz elderdiń kózqarasyn elemeı keldi. Áskerı, ekonomıkalyq qysym arqyly degenin istetip otyrdy. Osy oraıda Orta derjavalardyń shyǵýy jáne kúsheıýi balansty qalyptastyrýǵa múmkindik berdi. Orta derjavalar ózara baılanys júıesin jetildirip, múddelerin qorǵaý úshin kúsh biriktire aldy. Qazir Orta derjava retinde tanylǵan Qazaqstan, Ońtústik Koreıa, Rýmynııa, Argentına, Vetnam sekildi elder alpaýyt memlekettermen tıimdi qatynas jasap keledi, – dedi sarapshy.
Spıker saıası salmaqty bolýy jańa múmkindikterge jol ashady degen pikirde. Qazaqstannyń logıstıkalyq habqa aınalýy men Orta dálizdi damytýyna osy Orta derjava retindegi áleýetiniń artýy sebep bolyp otyr. Demek, Orta derjava men Orta dáliz ıdeıasy bir-birin demeýshi quralǵa aınaldy.
Memleket basshysynyń Nıý-Iork qalasyna resmı sapary aıasynda Orta dálizdiń qýatyn kóterýge qatysty birshama kelisim bolǵany belgili. Qazaqstan Wabtec kompanııasymen jalpy somasy 4,2 mıllıard dollar bolatyn kelisimge qol qoıǵan edi. Aldaǵy ýaqytta Wabtec Qazaqstanǵa 300 lokomotıv jetkizip, oǵan servıstik qyzmet kórsetetin bolady.
Azııa men Eýropa arasyndaǵy qurlyq arqyly tasymaldanatyn júktiń 80 paıyzy tıesili el úshin bul kelisimniń orny bólek. Onsyz júk tasymalynyń qýatyn arttyrý múmkin emes.
Ǵazız Ábishevtiń aıtýynsha, logıstıka salasy Qazaqstan úshin keleshektiń «munaıyna» aınalýy múmkin.
– Kúnderdiń bir kúni munaı da sarqylady. Sonda 20 mln halyq qalaı kún kórmek? Balama birneshe jol bar: birinshisi – ónerkásip, keıingisi – aýyl sharýashylyǵy, úshinshisi – logıstıka. Ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵyndaǵy ınvestıtsııanyń qaıtymy ýaqyt kúttiredi. Al logıstıkadan kóp tabys alýǵa múmkindik bar. Ońtústik pen batystyń saýda qatynasy biz arqyly ótedi, jańa «Jibek joly» órkendeýde. Myńdaǵan shaqyrym aralyqty paıdaǵa asyrý úshin kólik tasymaly ońtaıly bolýy shart, sol úshin lokomotıvti jańartý mańyzdy dep sanaımyn, – deıdi saıasattanýshy.
Atalǵan kelisim aıasynda Wabtec esebinen KinetiX júıesiniń 5 jıyntyǵyn jóndeý kózdelgen. Naqty aıtsaq, jyljymaly quramdy esepke alý, baqylaý jáne dıagnostıkalaýdyń tsıfrlyq júıesin jetkizý, úsh jyl ishinde 505 birlik lokomotıvtiń tejegish tsılındrleri men kompressorlaryn kúrdeli jóndeý josparlanyp otyr. Taǵy bir artyqshylyq, servıstik ortalyqtary bar shalǵaı óńirlerde ornalasqan qyzmetkerler úshin áleýmettik nysandar salý kózdelgen.
Spıker «nelikten jaqyndaǵy Qytaı men Reseı lokomotıvterin almadyq?» degen saýalǵa da jaýap berdi.
– Qazirgi ýaqytta Reseıdiń ónerkásibi áskerı tapsyrystarǵa den qoıýda, qajetti kólemdegi suranysty oryndaı almaıdy. Al qytaılyq ishki naryǵyn qamtamasyz etýmen álek. Al AQSh-pen kelisim ońtaıly. Mıllıardtaǵan dollar bergesin ózimizge tıimdi usynys aıta alamyz. Tarıfti tómendetýdi nemese vagondardy Qazaqstanda óndirilgen metaldardan jasaýǵa kóndirýge bolady, – deıdi ol.
Aıta keteıik, 2009 jyldan beri Astanada Wabtec Kazakhstan lokomotıv qurastyrý zaýyty tabysty jumys istep keledi. Osy aralyqta kompanııa óndiriske 230 mıllıon dollardan astam ınvestıtsııa quıdy. Kásiporyn búginge deıin «Qazaqstan temir jolyna» jáne eksportqa arnalǵan 600-den astam lokomotıv qurastyrdy. Óndiristiń lokalızatsııa deńgeıi 45 paıyzǵa jetti.
Amerıka bıznes ókilderi qaı salaǵa keledi?
AQSh-tyń tehnologııalyq alyptarynyń biri – Amazon kompanııasy da el naryǵyna kirýi múmkin. Ásirese tsıfrlandyrý, baılanys jáne jasandy ıntellekt salalarynda kompanııa ónimderi ázirelenedi degen jospar bar. Qazirdiń ózinde Amazon kompanııasynyń Jasandy ıntellekt jáne tsıfrlyq damý mınıstrligi, sonymen qatar «Qazaqtelekom» kompanııasymen jobalardy bastaǵan.
Aldaǵy ýaqytta Amazon Kuiper kompanııasy Almaty, Aqkól, Aqtaý qalalarynda 200 mıllıon dollarǵa jýyq ınvestıtsııa salýdy josparlap otyr. Nátıjesinde elimizdiń shalǵaı óńirleri jyldamdyǵy joǵary spýtnıktik ınternetke qol jetkizbek. Demek, Qazaqstanǵa Kuiper spýtnıktik jelisi keletin bolady ári naryqtaǵy tanymal oıynshy – Starlink-ke báseke bolýy yqtımal. Bul óz kezeginde baǵa saıasaty men sapa kórsetkishine áser eteri anyq.
– Bul - bizdiń Ortalyq Azııadaǵy alǵashqy iri jáne eń mańyzdy jobamyz. Muny maqtan tutamyz. «Qazaqtelekom» kompanııasymen birge turǵyndardy jyldamdyǵy joǵary jáne arzan ınternetpen qamtamasyz etemiz. Atalǵan jobany ilgeriletýge yqylastymyz, – dedi Amazon kompanııasynyń aǵa vıtse-prezıdenti Devıd Zapolskı.
Álemge áıgili brend PepsiCo da Qazaqstanǵa ınvestıtsııa salýǵa nıetti. 368 mln dollarǵa Almaty oblysynda snekter shyǵaratyn zaýyt qurylysyn bastamaq. Joba júzege assa, kompanııa 900-ge tarta turaqty jumys ornyn ashyp, qytyrlaqqa arnalǵan kartopty jergilikti jerde ósirýge nıetti. Qazir baǵdarlamaǵa Pavlodar, Aqmola, Qaraǵandy, Almaty jáne Jetisý oblystarynan 15-ke jýyq sharýashylyq qosylǵan.
Budan bólek Prezıdent Meta, Goldman Sachs Global, Cerberus Capital Management, ExonMobil, Blackstone, Sitigroup, Embraer kompanııalarynyń ókilderimen kezdesti. Blackstone kompanııasyna data ortalyq qurylysy jobasyn birlesip iske asyrý usynylsa, Cerberus Capital Management-ke Orta dáliz jobasyn birlese atqarý usynysy aıtyldy. Al «Embraer» ushaqtaryna tehnıkalyq qyzmet kórsetetin servıstik ortalyq ashýy múmkin. Bul kompanııalar energetıka, tranzıt, telekommýnıkatsııa, jasandy ıntellekt jáne basqa da mańyzdy salalarǵa basymdyq berýdi kózdep otyr.
Ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýtynyń dereginshe, keıingi on jylda Qazaqstan-AQSh taýar aınalymynda ósim turaqty. Kórsetkish 2015 jyly 1,9 mlrd AQSh dollaryn qurasa, 2024 jyly eki esege ósip, 4,2 mlrd AQSh dollaryna jetken.
Jasandy ıntellekt pen shıkizat óndirisi
Qazaqstannyń jasandy ıntellekt baǵytyndaǵy bastamasyna ataqty OpenAI kompanııasy atcalysýy yqtımal. Memleket basshysynyń kompanııa ókilderimen kezdesýi kezinde ChatGPT ónimin eldegi joǵary oqý oryndaryna engizý ıdeıasy usynyldy. Naqtyraq aıtsaq, ChatGPT stýdentter men oqytýshylar úshin jeke tálimger ári oqytý kómekshisi retinde qyzmet atqarady. Prezıdent bul bastamany oń qabyldap, OpenAI kompanııasy Qazaqstan bıligimen dıalogty jalǵastyrýǵa nıetti ekenin bildirgen bolatyn.
Ekonomıst Ánýar Nurtazınnyń aıtýynsha, JI álemdik bilim berý qurylymyn, oılaý fılosofııasyn túbegeıli ózgertýi múmkin. Eger OpenAI kompanııasy aýqymdy JI-di engizer bolsa, joba aımaqtardaǵy oqýshylar úshin paıdaly. Sebebi shalǵaı aýyldarda bilim sapasy men kadr tapshylyǵy joq emes, bastama máseleni sheshýge kómekteseri anyq.
– JI-di salaǵa engizerde birneshe mańyzdy tusty eskergen jón. Birinshiden, oqýshylar arasynda qoldanylatyn jasandy ıntellektiniń jumys ádistemesi otandyq bilim berý júıesi arqyly basqarylýy kerek. Sebebi táýelsiz eldiń ulttyq bilim berý júıesi qaýipsiz qurylýy ózekti.
Ekinshiden, OpenAI-dy paıdalanyp, qazaqstandyq IT kompanııalardyń jasandy ıntellekt baǵytyndaǵy tájirıbesin jetildirý kerek.
Úshinshiden, jasandy ıntellektiniń úsh satyǵa bólinetinin oılaǵan durys: álsiz (Narrow AI), myqty (General AI), sýper ıntellekti (Superintelligence). Olar ártúrli deńgeıdegi tapsyrmalardy oryndaýda qoldanylady. Keıbiri tek tanymmen shektelse, keıbiri emotsııa men ózindik sheshimder jasaı alady. Soǵan oraı qýaty da naqtylanady. Bizge qaı nusqasy keletinin anyqtaý mańyzdy. Data-jelini sol málimetke qaraı qurýymyz kerek, – dedi sarapshy.
Prezıdent buǵan deıin mańyzdy shıkizat materıaldaryn ıgerýge basymdyq beriletinin aıtqan edi. Ásirese mys, volfram, qorǵasyn, myrysh, lıtıı, grafıt jáne joǵary tehnologııaǵa asa qajetti paıdaly qazbalarǵa ınvestor tartýǵa beıil. Memleket basshysy AQSh-qa sapary kezinde osy baǵyttaǵy jobalardy júzege asyrýǵa talpyndy.
Bastysy, kezdesý barysynda munaı-gaz salasyndaǵy mańyzdy seriktesimiz – Shevron korporatsııasymen qarym-qatynas jańa deńgeıge ótti. Táýelsizdik jyldary Chevron Teńiz, Qarashyǵanaq sııaqty iri ken oryndaryn ıgerýge atsalysyp, Qazaqstanǵa 55 mıllıard dollarǵa jýyq ınvestıtsııa quıdy. Qazir álemdegi eń iri energetıkalyq kompanııa óndiretin jalpy óniminiń 25 paıyzy Qazaqstanǵa tıesili.
– Biz taý-ken salasynda eńbek etetin ınvestorlar úshin ashyq ári mazmundy zańnamaǵa negizdelgen qolaıly ıýrısdıktsııa qalyptastyrdyq. Otandyq taý-ken sektoryna qazirdiń ózinde Ivanhoe, Rio Tinto, Anglo Teck jáne Fortescue sııaqty iri kompanııalar keldi, – dedi Memleket basshysy.
Jalpy AQSh-tyń Qazaqstanǵa salǵan tikeleı ınvestıtsııasynyń 96,4%-i taý-ken ónerkásibine jáne ken oryndaryn ıgerýge baǵyttaldy. Sondyqtan aldaǵy ınvestıtsııalyq baǵdardyń basym deni áli de osy salada bolary sózsiz.
Qoryta aıtsaq, Memleket basshysynyń jumys sapary kezinde Qazaqstan men AQSh-tyń iri kompanııalary arasynda 11 kelisim men memorandýmǵa qol qoıyldy. Kólik-logıstıka, energetıka jáne aqparattyq tehnologııalar sekildi mańyzdy baǵyttarǵa 5,2 mıllıard dollar kóleminde ınvestıtsııa tartylǵany – qýanyshty jańalyq.
Qasym-Jomart Toqaev Nıý-Iork qalasynda birneshe eldiń basshylarymen tikeleı tildesti. Onyń ishinde AQSh, Frantsııa, Monako, Lıýksembýrg, Fınlıandııa, Belgııa, Ýkraına, Chernogorııa memleket basshylary bar. Oǵan qosa Eýropalyq Keńes pen FIFA prezıdenti, BUU Bas hatshysymen jolyqty.