Pavlodarda jer bólý salasynda qandaı kemshilikter jıi kezdesedi
PAVLODAR. KAZINFORM - Ertis – Baıan óńiri boıynsha 78 aýylda jaıylymdyq jer jetispeı otyr. Bılik ókilderi jaǵdaı bulaı jalǵasa berse, turǵyndar túligin qorada ustaý tásiline kóshý kerek dep esepteıdi.
Atqarýshy organdar nemquraıly qaraıdy
— Jer kodeksiniń 48-babyndaǵy (Memlekettik menshiktegi jer ýchaskelerine quqyqtardy saýda-sattyqta (aýktsıondarda) alý) tarmaqtardy jergilikti atqarýshy organdardyń keıbiri durys nazarǵa almaı, birqatar jer telimderi konkýrsta qaralmaı (konkýrsqa berilmeı) jatyr. Bul áreket keıin zań buzýshylyqqa aparyp soqtyrady. Ekinshiden, bıznes sýbektilerine keńeıý úshin beriletin jer talaptarynyń buzylýy. Kóp jaǵdaıda álgindeı kásipkerlik nysandaryna jer eshbir negizsiz bólinetinin baıqaımyz. ıAǵnı kásip ıesi keńeıýi úshin qurylys jumystarynyń jobasyn usynýy shart. Ony jeke menshik jobalaý kompanııalary beredi. Biraq ondaı qujattar usynylmaǵan kúıde qosymsha jer bólinip ketedi. Úshinshiden, eldi mekenderde qurylysqa dep berilgen jerlerdiń uzaq ýaqyt paıdalanýsyz jatyp qalýy. Eger ol 3 jyl boıy ıgerýsiz jatsa, Jer kodeksiniń 92-babyna sáıkes jer telimin tekserýge quqyǵymyz bar, — deıdi óńirlik jer resýrstaryn basqarý departamentiniń bastyǵy Aıan Bekseıitov.
Kásipkerlik kodeksiniń 144-babyna sáıkes, atalǵan mekeme kez kelgen kásipkerlik sýbektisine óz betimen tekseris júrgize almaıdy. Ol úshin eń áýeli shaǵym nemese ótinish túsýi shart.
ıAǵnı baqylaýshy tetigi bolǵanymen, anyqtaý tetigi qarastyrylmaǵan. Zańbuzýshylyqty kórse de, fermerdiń nemese kásipkerdiń jerine attap basýǵa bolmaıdy.
Jerlerdiń maqsatty paıdalanylmaı jatqany týraly atqarýshy organ ókilderi nemese zańdy jáne jeke tulǵalar shaǵym túsirgende ǵana baryp iske kisiredi.
Bul jaǵdaı sybaılas jemqorlyq áreketteriniń aldyn alady degenmen, shalǵaı jerlerde ornalasqan jer telimderiniń jaı-kúıin baqylaýda kóp qıyndyqtar týyndatyp otyr.
Ádiletsizdikke tap bolǵan fermerler
Jyl basynan atalǵan departament mamandary 92 tekseris júrgizip, 63 zańbuzýshylyqty anyqtaǵan.
Nátıjesinde jerdi jalǵa alýshylarǵa 33 uıǵarym joldanyp, 3 mln teńgeden astan aıyppul salynǵan.
Taǵy bir másele, jer bólý kezindegi qıyndyqtar. Oınatylǵan konkýrstarda utylǵan kásipkerlik nysandary kóp jaǵdaıda konkýrs ádil ótpeıdi dep shaǵym túsirip jatady. Bul faktor ásirese jaıylymdyq jerlerge tán.
Konkýrstyń durys ótkenin tekserý úshin quzyrly organdar tarapynan tekserister taǵaıyndalyp, máseleniń aq-qarasyn anyqtaǵansha qanshama ýaqyt shyǵyn bolady. Bul eki ortada shabyndyqtyń mezgili ótip ketýi múmkin.
Álgi jerdi burynnan paıdalanyp júrgen, konkýrsty utyp alǵan fermerler jer telimin paıdalana almaı qınalyp qalady.
Mundaı máselege kezikkenniń biri — Nurbolat Qojaev. Ol Baıanaýyl aýdanynda mal fermasyn ustaıdy.
— Uzaq jyl shóp shaýyp, mal azyǵyn daıyndap júrgen jerimdi konkýrsqa salyp oınatqanda jeńimpaz atanǵanyma qaramastan ózge úmitkerler sotqa shaǵym túsirdi. Sot protsesi uzaqqa sozylyp, bul iske baqylaýshy organdar aralasty. Osylaı júrgende qara kúz túsip, túligime qajetti jem-shópti ýaqytynda ázirleı almaı qaldym. Qanshama malymdy shyǵyndap, shópti syrttan satyp alýǵa májbúr boldym. Saıyp kelgende álgi jer maǵan qajetsiz bolyp qaldy, — dep muńyn shaqty sharýa.
Fermerler konkýrstarǵa baılanysty zańnamalardy áli de jetildirý kerek dep esepteıdi. Sebebi keı aýdandarda jerdi konkýrssyz berip jiberý, ádil bólmeý sııaqty faktorlar tyıylmaı otyr.
Mysal úshin Maı aýdanyndaǵy Maı aýyldyq okrýginiń turǵyny, «Bereke» sharýa qojalyǵynyń basshysy Qaırat Beısekenov osydan birer jyl buryn aýdandyq jer komıssııasynyń ádiletsiz sheshim shyǵaryp, jyldar boıy paıdalanyp kelgen 35,8 gektar jerdi ózge bir turǵynǵa berip jibergenin aıtyp, shaǵymdandy.
Aýyldyq okrýg aýmaǵyna enetin álgi jer telimin sharýa sońǵy 4 jylda mal ósirý úshin memleketten jalǵa alyp kelgen. Al aýdandyq komıssııa ol jerdi ne maly, ne shóp shabýǵa laıyqty tehnıkasy joq ózge bireýge laıyqty dep tanyǵan.
Taǵy bir jaǵdaıda Maı aýdanynyń ákimdigi «Báseke», «Qylyshbek», «Baqber» sharýa qojalyqtaryna jáne 4 jeke azamatqa tıesili 122 gektar jerdi konkýrsqa shyǵarýdan bas tartqan.
Onymen qoımaı, sonaý 1998 jyldan beri ózderi shóbin shaýyp kele jatqan shúıgin jerdiń 18 gektaryn ózge turǵyndarǵa negizsiz berip jibergen. Mundaı ádiletsizdikter zańǵa qanshama ózgerister engizilip jatqanyna qaramastan áli de boı kórsetip turǵany ókinishti.
Jaıylym máselesi ýshyǵa beredi
Oblystyq jer resýrstaryn basqarý departamenti jerdi paıdalaný men qorǵaýdy memlekettik baqylaý bóliminiń basshysy Marat Shamshıdenovtiń dereginshe, jalpy sońǵy jyldar deresinde paıdalanýsyz jatqan aýyl sharýashylyq jerlerin qaıtarý isi nátıjesiz emes.
2022 jyly aımaqta 384 myń gektar, 2023 jyly — 335 myń gektar, byltyr 153,3 myń gektar jer qaıtarylǵan. Al bıylǵy meje — 130 myń gektar. Bul jospar qazirdiń ózinde tolyqtaı oryndalǵan.
Al óńirlik jer qatynastary basqarmasynyń basshysy Murat Hamıtovtyń sózinshe, sońǵy eki jylda oblysta 255 myń gektar jer qaıtarylyp, sonyń 86,2 myń gektary aınalymǵa engizilgen.
— Qaıtarylǵan jerdiń bári tek aýyldardyń janynda ornalaspaǵan, shalǵaı jatqan ýchaskeler de bar. Maýsymdyq mal jaıý úshin shalǵaıdaǵy jerlerge suranysty kóterý maqsatynda ınfraqurylym (qudyqtar, uńǵymalar) júrgizý qajet. Jaramsyz jaıylymdardy anyqtaý jer resýrstaryn basqarý komıtetine vedomstvolyq baǵynysty uıymnyń topyraq jáne geobotanıkalyq zertteýler júrgizgeninen keıin múmkin bolady. Al jalpy jerlerdi qaıtarý boıynsha Aqtoǵaı (107%), Sharbaqty (103%), Jelezın (101%), Maı (101%), Ýspen (100%) aýdandary jaqsy kórsetkishter kórsetip otyr, — deıdi ol.
Igerýsiz jatqan myńdaǵan alqaptardyń memleketke úzdiksiz qaıtarylyp jatqanyna qaramastan oblystyń keı jerlerinde jaıylym máselesi ótkir tur.
Resmı statıstıkada oblys boıynsha mal jaıýǵa arnalǵan jaıylymdyq alqaptardyń tapshylyǵy 78 aýylda anyqtalǵany jáne jalpy aýdany 109,9 myń gektar jer jetispeıtini kórsetilgen.
Eń kóp tapshylyq egin sharýashylyǵy joǵary damyǵan Pavlodar, Sharbaqty aýdandarynda jáne Aqsý qalasynyń aýyldyq aımaǵynda baıqalady.
— Jer balansyna sáıkes, oblys boıynsha jaıylymdardyń jalpy aýdany 8 mln 276,9 myń gektardy qurap otyr. Onyń ishinde aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge 5 mln 141,6 myń gektar bekitilgen. Shabyndyqtardyń aýdany 302 myń gektar bolsa, onyń 199,2 myń gektary aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge bekitilgen. Jaıylymdyq jerlerdiń tapshylyǵyn joıý maqsatynda byltyrdan beri halyqtyń muqtajy úshin 26,9 myń gektar jer memlekettik menshikke qaıtaryldy. Eldi mekenderdiń shekaralary keńeıtilip, nátıjesinde jaıylymdyq alqaptar qordaǵy jer esebinen 58,8 myń gektarǵa ulǵaıdy. Turǵyndar men aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler úshin jalpy aýdany 214,2 myń ga jaıylym berildi, — dep qosty Murat Hamıtov.
Qoryta aıtqanda, halyqtyń muqtajdyǵy úshin qaıtarylǵan jerlerdiń esebinen qaıta aınalymǵa shamamen 121 myń gektar jaıylymdyq jáne shabyndyq jerler engizilgen.
Bul jerlerdi qazir turǵyndar paıdalanyp jatyr. Alaıda óńirde jyl sanap egin alqaptarynyń ulǵaıýyn, mal basynyń ósip kele jatqanyn eskersek, jaıylymdardyń jetispeýshiligi aldaǵy ýaqytta da saqtala beredi.
Jer qatynastary basqarmasynyń ókilderi keleshekte bul máseleni sheshý úshin janýarlardy ustaýdyń basqa túrlerine, mysaly, qorada ustaý tásiline kóshý kerek dep esepteıdi.
Eske sala keteıik, Oralda kásipker memlekettik jer telimine zańsyz kirip ketken.