Pavlodarda Qımaq qaǵanaty men Qazaq handyǵynyń tarıhyn zertteý jaıy talqylandy
QR Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyna oraı uıymdastyrylǵan konferentsııaǵa qoǵam jáne saıası qaıratkerler, Qazaqstan Respýblıkasynyń, jaqyn jáne alys shet elderdiń JOO-nyń professorlyq-oqytýshylyq quramy, aspıranttar, doktoranttar men magıstranttar qatysty.
Jıyn basynda sóz sóılegen Pavlodar oblysy ákiminiń birinshi orynbasary Oleg Krýk konferentsııa qorytyndysy boıynsha Qımaq qaǵanatyna qatysty arheologııalyq zertteýler júrgizýdiń baǵdarlamasy qurylatynyn atap ótti.
- Bizdiń Pavlodarda osyndaı úlken dárejede halyqaralyq konferentsııa ótip jatqany qýantady. Óńirimiz arheologııalyq muralarǵa baı. Bizde 500-den astam arheologııalyq eskertkishter bar. Qorǵandar, tastar, Altyn orda dáýiri eskertkishteriniń qaldyqtary jáne basqa da muralar jeterlik. Bizdiń arheologtar kóptegen jyldan beri qımaq qorǵandaryn zerttep keledi. Bıyl Baıdala qorǵandarynda «qımaq jaýyngeri» tabyldy. Konferentsııa tabysty ótedi dep senemin. Aldaǵy ýaqytta Ertis mýzeıiniń ishinde Qımaq qaǵanatyna arnalǵan mýzeı ashylady, - dedi Oleg Krýk.
Arheolog, Pavlodar pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń «Margulan Centre» ortalyǵynyń dırektory Tımýr Smaǵulov Pavlodardaǵy Qımaq muralarynyń zerttelýi týraly aıtyp berdi.
- Qımaq qaǵanatynyń muralaryn zertteý boıynsha arheologııalyq jumystar bıyl sáýir aıynda bastaldy. Aldymen barlaý, áýeden sýretke túsirý jumystary jasaldy. Keıin mamyr-maýsym aılarynda qazba júrgizetin ekspedıtsııa uımdastyrdyq. Qazba jumystary Pavlodar qalasyna jaqyn Baıdala jerleý oryndarynda júrgizildi. Qazba barysynda qarýlary bar jaýynger men áshekeıleri bar áıel adam tabyldy. Baıdalada qımaqtardyń adamdar jerlegen orny tabyldy. Qonystary sol aýmaqta, Ertistiń jaǵasynda bolýy tıis. Qonysyn zertteý – endigi maqsatymyz, - dedi Tımýr Smaǵulov.
Sondaı-aq Baıdaladaǵy qazba jumystary barysynda qyzyqty zattar kóp tabylǵan.
- Altyn, kúmisten jasalǵan zattar, jebe ushtary, tipti jibek matalar da anyqtaldy. Qımaq elinde jibek shyǵarǵan qalalar bolǵan degen de aqparattar bar, - dedi Tımýr Smaǵulov.
«Ostrov Krym» ǵylymı qaıta jańartý zerthanasynyń jetekshisi Krym Altynbekov Pavlodar jerinde tabylǵan «Qımaq kúımesiniń» sol zamandaǵy pishini jasalatynyn atap ótti. - Biz Almatyda arheologııalyq zattarmen jumys jasaımyz. Alǵash osy qazba ornynan beton sııaqty topyraq bólshegin bizge ákelgende rentgennen ótkizip, zerttelýi tıis oryn ekenin bildik. Sol topyraqtyń quramynda oıýly juqa metall zattar boldy. Pavlodar óńiri arheologııalyq zattarǵa baı. Sońǵy tabylǵan zattardyń biri – kóliktik kommýnıkatsııaǵa jatatyn kúıme. Biz, restavrattar tabylǵan kúımeniń sol zamandaǵy pishini jasap shyǵaramyz. Kúımeniń túpnusqasy jeke saqtalady, - dedi Krym Altynbekov.
Konferentsııaǵa qatysqan QR BjǴM qaramaǵyndaǵy Memleket tarıhy ınstıtýtynyń dırektory Erkin Ábil Qımaq qaǵanaty Túrik qaǵanatyn qaıta jandandyrýshy ekenin aıtty.
- Túrik qaǵanatynan qalǵan úlken memlekettikti óz ýaqytynda Qımaq qaǵanaty qalpyna keltirdi. Sondyqtan olardyń basshysy «qaǵan» atandy. Bas memleketterde bıleýshi «jabǵý» atandy. Ótıkeni qımaqtardyń mártebesi bıik boldy. Keıin shyqqan Shyńǵys hannyń ózi Túrik qaǵanatyn qalpyna keltirýshi. Sol halyqtyń basyn qosty. Shyńǵyshan ózine deıin bolǵan altyn taqqa otyrýdy ańsaǵan, - dedi Erkin Ábil.
Aıta keteıik, sonymen qatar konferentsııa barysynda túrkologııanyń ózekti máseleleri, Joshy ulysy, Qazaq handyǵy men Qımaq memleketiniń arheologııalyq murasyn zertteýdiń nátıjeleri men perspektıvalary, kóshpelilerdiń materıaldyq jáne rýhanı mádenıeti talqylandy.
