Pasterellezden myńdaǵan qustyń qyrylýyna kim kináli
ORAL. KAZINFORM — Veterınarııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Batys Qazaqstan ınnovatsııalyq-tehnologııalyq ýnıversıteti veterınarııa jáne bıotehnologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory Ǵaısa Ábsatırov Kazinform tilshisine pasterellezden keletin qaýip jaıly aıtyp berdi.
— Ǵaısa Ǵarapuly, pasterellez aýrýynyń negizgi belgileri qandaı?
— Pasterellez — kóptegen janýarlarda kezdesetin juqpaly aýrý. Ol jedel aǵymda septıkalyq qubylystarmen, ókpeniń krýpozdy qabynýymen, plevrıtpen, deneniń ártúrli aımaqtarynda isinýmen, al sýbakýtalyq jáne sozylmaly aǵymdarda irińdi-nekrotıkalyq pnevmonııamen, kózdiń, býyndardyń, sút beziniń zaqymdanýymen jáne gemorragııalyq enterıtpen sıpattalady. Pasterellezge úı janýarlary jáne jabaıy sútqorektiler men qustardyń barlyq túrleri beıim. Onymen adam da aýyrady. Taýyq pen úı qoıanynda aýrý indet (epızootııa) retinde baıqalady. Tórt túlik mal men qustardyń pasterellezi qazirgi tańda veterınarııanyń eń mańyzdy máseleleriniń biri sanalady.
— Ótken jyldyń qazan aıynda Atyraý oblysy Qurmanǵazy aýdanynda kıikterden pasterellez shyqty. Bul neden dep oılaısyz?
— Juqpaly aýrý retinde pasterellezdiń keńinen taralýynyń negizgi sebebi — qajetti mólsherde vaktsına bólinbeıdi, sondyqtan mal dárigerleri ýaqytynda aýrýdyń aldyn alý sharalaryn jasamaıdy. Qazaqstan aımaqtarynyń basym kópshiliginde pasterellez tirkeledi. Osyǵan baılanysty aýrýdyń epızootologııasynda pasterella iri qara maldyń qolaısyz sharýashylyqtarynda 70 paıyz, qoıda — 50, shoshqada — 45, qoıanda — 50-den astam, taýyqtar arasynda 35-ten 50 paıyzǵa deıin tasymaldanady.
Kıikke kelsek, aqbókender popýlıatsııasynyń shamadan tys ósýi olardyń qoldaǵy malmen tyǵyz baılanysta bolyp, pasterellez ınfektsııasynyń taralýyna yqpal etedi.
Aqbókenderdiń jappaı qyrylý oqıǵalary Qazaqstanda 1984-1985 jyldary, Batys Qazaqstan oblysynda 2010-2011 jyldary baıqaldy. Aıta ketý kerek, BQO-da jappaı ólimniń sebebi pasterellez ǵana emes, sonymen qatar pasterellez jáne ınfektsııalyq enterotoksemııa qozdyrǵyshtarynyń birigýine baılanysty boldy. Sondyqtan Atyraý oblysynda aqbókender arasynda pasterellez aýrýy bolýy múmkin, bul zerthanalyq zertteýlermen rastalyp ta otyr.
— Ótken jyl sońynda Báıterek aýdanynda ornalasqan «Aqas» agrofırmasynyń qus fabrıkasynda qus ólimi tirkeldi. Osyǵan baılanysty fabrıkadaǵy barlyq qus joıyla ma? Shekteý sharalary qandaı nátıje beredi? Jalpy, qus fabrıkalary mundaı dertke jol bermeý úshin ne isteýi kerek?
— Iá, «Aqas» agrofırmasynyń fabrıkasynda aýrýdyń kesirinen 130 myńǵa jýyq taýyq órtenip, joıyldy. Qalǵan taýyqtar úshin de bul — qaýipti jaǵdaı. Qustardyń bulaı derttiń tyrnaǵyna iligýine, birinshiden, fabrıkanyń mamandary kináli, sonymen qatar AShM Veterınarlyq baqylaý jáne qadaǵalaý komıteti BQO jáne Báıterek aýdandyq aýmaqtyq ınspektsııasynyń basshylary jaýapty. Óıtkeni eshqandaı aldyn alý sharalary júrgizilmegen.
Mundaı jaǵdaılardyń aldyn alý úshin pasterellezge qarsy túrli vaktsınalar bar. Biraq fabrıka basshylyǵynyń kinásinen jáne veterınarlyq ınspektsııa tarapynan baqylaýdyń joqtyǵynan osyndaı oqıǵa oryn aldy.
— Pasterellez sırek te bolsa adamǵa juǵa ma? Onyń qalaı aldyn alýǵa bolady?
— Adamdardyń pasterellezi negizinen jedel túrde ótedi. Ol — terini, lımfa túıinderin, kóz jáne basqa ishki aǵzalardy zaqymdaýmen, jalpy ýlaný jáne gemorragııalyq belgimen sıpattalatyn juqpaly aýrý.
Munyń kózi — aýrý janýarlar. Syrtqy ortaǵa qozdyrǵysh nájispen jáne tynys joldarynyń suıyqtyqtarymen taraıdy.
Pasterellez aýrý janýarlardy jáne qustardy soıǵanda, etin bólshektegende, juǵady. Sondaı-aq kene, shirkeıler adamdy shaqqan ýaqytta qozdyrǵysh tamyr arqyly ishke enedi.
Aerogendi jáne alımentarly arqyly berilý joldary da bar.
Budan qutylý úshin aýrýdyń kózin joıý kerek. Úı janýarlaryna pasterellezge qarsy ekpe egý qajet. Kemirgishtermen kúresý maqsatynda deratızatsııa jasalady.
Juqpaly dertke jol bermeý úshin aýrý maldyń etin jáne basqa ónimderin paıdalanýǵa tyıym salynady. Shybyn-shirkeılerden qorǵaný mańyzdy. Sanıtarııalyq-aǵartý jumystaryn umytpaǵan abzal. Qaýipti toptarǵa (veterınarlar, malshylar, et óndirýshiler) vaktsına egiledi.
— Turǵyndar óz malyn pasterellez aýrýynan qalaı aman alyp qala alady?
— Adamdar óz malyn aman saqtaý úshin veterınarlyq-sanıtarlyq talaptardy mindetti túrde oryndaýy kerek. Pasterellez aýrýyna qarsy vaktsına egý qajet.
— Qandaı vaktsınany qoldanǵan tıimdi dep oılaısyz?
— Vaktsınanyń túrleri barshylyq. Jergilikti veterınarııa salasynyń basshylary buǵan basa mán berip, mamandar turǵyndarǵa keńes berip otyrýy kerek. Vaktsınamen qamtyp, maldy der kezinde egý de asa mańyzdy.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda: «Maldyń juqpaly aýrýlaryna qatysty ahýaldy, sonyń ishinde ekpe egý máselesin erekshe baqylaýda ustaǵan jón», dep atap ótti. Endeshe, osy tapsyrmany múltiksiz oryndaý qajet-aq.
Eske sala keteıik, budan buryn Batys Qazaqstanda pasterellezden fabrıkada qus qyrylyp qalǵanyn jazǵan bolatynbyz.