Passıonarlyq rýhtyń parasatty qalasy

ASTANA. QazAqparat - Kúltegin eskertkishinde: «Túrik qaǵany Ótúken qoınaýynda otyrsa, elde muń joq. Ótúken qoı­naýyn­da otyrsań, máńgi eldigińdi saqtaı­syń» dep, tasqa jazyp qaldyrǵan eken. Odan beride danyshpan ál-Farabı «parasatty qalany», Asan­qaıǵy «Jıdelibaısyndy» ańsady. Babalar armandaǵan Ótúken men Ergeneqon, jer jánnaty Jeruıyq pen Jıdelibaısyn - sonyń bári búginde aqıqatqa aınalyp, Astana­men astasyp jatqandaı... «Egemen Qazaqstan» gazetiniń búgingi sanynda atalmysh basylymnyń Basqarma tóraǵasy Darhan Qydyráliniń "Passıonarlyq rýhtyń parasatty qalasy» atty maqalasy jaryq kórdi.  «QazAqparat» oqyrmandar nazaryna maqalanyń tolyq nusqasyn usynady.

* * *

 «Astana» ataýynyń parsy tilinde «tabaldyryq, bosaǵa» degen maǵyna beretini belgili. Tabaldyryq - túrki jurtynyń táý etip, kıe tutatyn qasıetti orny. Qazaq tabaldyryqty bastyrmaıdy, tabaldyryqtan oń aıaǵymen attaıdy. Ult jadyna jattalyp qalǵan bul senim sol ýaqytta Syr boıynan údere kóshken oǵyzdardyń da sanasynda jańǵyryp turdy. Sondyqtan Eýrazııa keńistigindegi alyp ımperııaǵa aınalǵan Osman túrikteri úsh qurlyqty túıistirgen, talaılarǵa arman bolǵan Ystanbuldy qasıetti qut mekenge balap, ony Astana dep ataı bastaǵan. Osylaısha túrkilik sıpat alǵan «astana» ataýy jańa maǵynalarǵa ıe boldy. 

«Qamýs-ı túrkı» sózdigine júgi­ner bolsaq, Astana - rýhanııat ordasy, áýlıe mekeni, dárgáh degen de maǵy­nalar beredi eken.  Búginde Astana sózin qazaq qana qoldanady. Máselen, ózbek baýyrlar elordasyn «paıtaht», tatar týǵandar «paıtehet» deıdi. Al túrikter bas qalasyn «bashkent» dep ataıdy. 

Ǵasyrlar toǵysqan tusta qazaq halqy óz Astanasyn ornatty. Batys pen Shyǵystyń ortasyna, Uly Jibek jolynyń boıyna, Eýrazııa keńistiginiń kindigine ornalasqan elordamyz óz boıyna búkilálemdik, jalpyadamzattyq qundylyqtardy jııa bildi. Osylaısha «tabaldyryq», «derjavanyń ortalyǵy», «saltanat ordasy», «shyǵys pen batystyń túıisken tusy», «baqyt bosaǵasy», «qutty meken», «áýlıe dárgahy», «rýhanı ortalyq» degen maǵynalarǵa keletin Astana eldigimizdiń eńseli ordasyna, álemdik rýhanııat pen mádenıettiń ortalyǵyna aınaldy.

Ejelgi ertegilerde aıtylatyndaı, aı sanap, kún sanap ózgergen Bas qala tarıh úshin qas-qaǵym sátte ádiletti, parasatty isterimen jer júziniń nazaryn ózine aýdara bildi. Álemdegi din ókilderiniń basyn qosyp, adamzattyń ortaq máselelerine sheshim izdeýi, talaı jyldar boıy bitim jasaı almaı júrgen alyp memleketterdiń basyn qosyp, olardy baılamdy bátýaǵa shaqyrýy, órkenıetter qaqtyǵysyna mádenıetter kelisimi arqyly jaýap berýi, halyqaralyq aýqymdy sharalar ótkizýi sııaqty irgeli qadamdarymen elorda búginde shyn máninde izgilik mekenine, rýhanııat ordasyna, toǵyz joldyń torabyndaǵy qutty qalaǵa aınaldy. Osyndaı ıgilikti, izgi sharalarǵa uıytqy bolǵan Astana «Beıbitshilik qalasy» atandy, túbi bir túrkiniń teńdessiz tóri dep tanyldy.

Astana - eń áýeli, táýelsizdigimiz ben tutastyǵymyzdyń tuǵyry, ult bolyp uıysýymyzdyń ustyny, jurt bolyp jarasýymyzdyń jasampaz jylnamasy. Arqanyń ajaryn ashyp, qazaqtyń óz tańdaý-talǵamymen, qajyrly qýat-qaıratymen Esildiń boıynda jaıqala boı kótergen ǵajap shahar - Elbasynyń eren jeńisi, eldikke ornatqan eńseli eskertkishi, memleketti máńgilik etýdegi mega-jobasy. Elorda men Elbasynyń egiz uǵymǵa aınalǵany da sondyqtan.

Seńdi buzyp, uly kóshti bastaǵan Astana qazaqtyń buıyǵy tirligine jan bitirdi, daǵdarys uıyǵynan shyǵaryp, ekonomıkasyn órge súıredi.  Eldiń áleýeti men kúsh-qýatyn arttyryp, jahandyq deńgeıdegi jasampaz jobalarǵa jeteledi. Jańa elordamen birge tutas teristiktegi el qazaqylandy, qazaq ta qalalyq halyqqa aınaldy. Mádenıet pen órkenıettiń qalada jasalatynyn eskersek, Astana ulttyq rýhanı jań­ǵy­rýymyzdyń da basy boldy. Eldiń júregine senim uıalatyp, sanasyn silkindirdi. Astananyń taǵdyry - qazaqtyń taǵdyry, Astananyń mártebesi - qazaqtyń mereıi desek, Astana arqyly qazaqtyń da abyroıy asqaqtady.

Farabı aıtqan parasatty qala - ýtopııa da, ıdeal da emes, ol shyn máninde, bizdiń ishki rýhanı dúnıemizdiń aınasy. Sondyqtan dúrkireı kóterilgen qazaqtyń passıonarlyq rýhymen, Elbasynyń eren erik-jigerimen eńse tiktegen araıly Astana shyn máninde qasıet qonǵan parasatty qalaǵa aınaldy. Mereke qutty bolsyn!