Parlament palatalarynyń birlesken otyrysy: Úkimet pen JAP esepteri bekitildi

ASTANA. KAZINFORM – Búgin elordada Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda QR Úkimetiniń jáne QR Joǵary aýdıtorlyq palatasynyń 2024 jylǵy respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýy týraly esepteri bekitildi.

Joǵary aýdıtorlyq palatanyń tóraǵasy Álıhan Smaıylovtyń aıtýynsha, memlekettik organdar men kvazımemlekettik sektor sýbektileriniń eseptiligi kúsheıtildi. Endi Úkimettiń jyldyq esebinde Joǵary aýdıtorlyq palatanyń usynymdaryn oryndaý nátıjeleri kórsetilýi kerek.

- Sonymen qatar memlekettik qarjy statıstıkasyn jetildirý kózdelip otyr. Onda Ulttyq qordy paıdalaný, kvazımemlekettik sektor sýbektileriniń damý josparlary men is-sharalar josparlarynyń oryndalýy týraly aqparat qamtylady. Boljaýdy, táýekelderdi baǵalaýdy, lımıtterdi aıqyndaýdy, monıtorıngti jáne eseptilikti qamtıtyn boryshtyq mindettemelerdi keshendi basqarý ınstıtýty engizildi. Bıýdjet protsesine qatysýshylardyń bıýdjet zańnamasyn buzǵany, bıýdjettik baǵdarlamalardy tıimsiz oryndaǵany jáne qarajatty qaıta bólýdiń negizdiligi úshin jaýaptylyǵy kúsheıtildi. Jalpy, Úkimet Joǵary aýdıtorlyq palatanyń usynymdaryn oryndaý baǵytyndaǵy jumysyn arttyrdy. Qazirgi kezde byltyrǵy usynymdardyń jartysyna jýyǵy iske asyryldy, jyl sońyna deıin taǵy beseýi oryndalady, - dedi JAP tóraǵasy.

2024 jyly bıýdjet-salyq saıasatynyń táýekelderge neǵurlym beıim negizgi baǵyttary boıynsha 30-dan astam usynym berildi.

Á. Smaıylov Joǵary aýdıtorlyq palata Memleket basshysy aıqyndaǵan mindetterge qol jetkizý úshin Parlament jáne Úkimetpen júıeli ári birlesken jumysty jalǵastyratynyn aıtty.

Depýtattar men JAP usynystary Úkimettiń jeke Jol kartasyna engiziledi

Sonymen qatar Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda QR Qarjy mınıstri Mádı Takıev «2024 jylǵy respýblıkalyq bıýdjet týraly» Úkimettiń esebi tolyǵymen qaralyp, Parlament palatalarynda talqylanǵanyn eske saldy.

- Tıisti qorytyndylar jasaldy. 2024 jyly jalpy ishki ónim 4,8 paıyzǵa ósti, bul negizinen munaıǵa qatysty emes sektor esebinen qamtamasyz etildi. Bıylǵy 5 aıdyń qorytyndysy boıynsha, jalpy ishki ónim 6 % (paıyzǵa) ósti. Shoǵyrlandyrylǵan bıýdjettegi munaıǵa qatysty emes kiristerdiń úlesi, byltyr 2,5 paıyzdyq tarmaqqa ósti. Inflıatsııa deńgeıi 9,8 % (paıyzdan) 8,6% (paıyzǵa) deıin tómendedi. Bıýdjet tapshylyǵy belgilengen shamadan 3,6 trln teńgeni nemese jalpy ishki ónimge 2,7 paıyzdy qurady, - dedi Qarjy mınıstri.

Onyń aıtýynsha, memlekettik borysh 31,8 trln teńge nemese jalpy ishki ónimge shaqqanda 23,7 paıyzǵa jetti.

Budan bólek, Ulttyq qordyń aktıvteri 2024 jyly 16 paıyzǵa ósip, 66,2 mlrd AQSh dollaryn qurady. Al «Ulttyq qor – balalarǵa» baǵdarlamasy boıynsha eki jylda shamamen 7 mıllıon balanyń árqaısysyna 233 AQSh dollary esepteldi.

Sonymen qatar M. Takıevtiń sózine qaraǵanda, 2024 jyly 26 memlekettik organnyń damý josparlarynda 173 nysanaly ındıkatorǵa qol jetkizý kózdelgen bolatyn. 2024 jyly bıýdjet qarajatyn tıimsiz paıdalaný somasy 24% tómendep, 372 mlrd teńgeni qurady. Bıýdjet qarajatyn ıgermegeni jáne kórsetkishterge qol jetkizbegeni úshin tártiptik jazaǵa 73 laýazymdy tulǵa, onyń ishinde basshylyq laýazymdaǵy 67 adam tartyldy.

- 2024 jyly respýblıkalyq bıýdjet boıynsha barlyǵy 12 túzetý jáne 1 naqtylaý júrgizildi. Respýblıkalyq bıýdjetti túzetý bıýdjettik monıtorıng pen bıýdjettik baǵdarlamalar ákimshileriniń usynystary negizinde, bıýdjet qurylymyn ózgertpeı júzege asyryldy. Ónimsiz shyǵystar, sondaı-aq birinshi kezekke jatpaıtyn shyǵystar ońtaılandyryldy. Depýtattyq korpýs pen Joǵary aýdıtorlyq palatanyń usynystaryn eskere otyryp, endi túzetý týraly aqparat Parlamentke beriletin bolady. Usynymdar negizinde birqatar is-shara júzege asyryldy. Mysaly, depýtattyq korpýspen birlese otyryp, bıýdjetti tıimdi paıdalaný, memlekettik boryshty basqarý qatań baqylanatyn bolady, sondaı-aq kvazımemlekettik sektordyń esepteri, Parlamentte tyńdalady. Joǵaryda aıtylǵandaı, Úkimettiń esebi Parlament palatalarynda tolyǵymen qaraldy. Ekonomıkanyń barlyq baǵyttary boıynsha shamamen 1,5 jýyq suraq pen usynystar berildi. Depýtattar men Joǵary aýdıtorlyq palata kótergen memlekettik josparlaý júıesin jetildirý, qarajatty tıimdiligi paıdalaný jáne de basqa da máseleler jeke Jol kartasyna engiziledi, - dedi Mádı Takıev.

Bıýdjetke qatysty kemshilikter

Senattyń Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń tóraǵasy, senator Sultanbek Mákejanov byltyr Úkimet alǵa qoıylǵan maqsattarǵa jetý úshin basym baǵyttardy aıqyndap, qoıylǵan mindetterdiń oryndalý tıimdiligin arttyrý úshin naqty jan-jaqty jumystardy atqarǵanyn aıtty.

- Sonda da, týyndaǵan keıbir máselelerge syn aıtý maqsatynda emes, Parlament pen Úkimet birlese otyryp, sheshýi tıis degen keıbir baǵyttarǵa naqty toqtalmaqpyn. 2024 jyldyń nátıjesi boıynsha bıýdjet parametrleriniń kiristeri 608,6 mlrd teńgege, al shyǵystar boıynsha 531 mlrd teńge kóleminde oryndalmady. Bul jaǵdaı bizdiń taldaýymyz boıynsha bıýdjet josparynyń boljaý derekteriniń obektıvti baǵalanbaýynan jáne qysqa merzimdi sheshimderge basymdyq berilgeninen qalyptasty dep esepteımiz. Bıýdjet baǵdarlamalarynyń kóptegen ákimshileri maqsatty kórsetkishterdi tómen deńgeıde belgilep, shyǵyndar men nátıjeler arasyndaǵy baılanysty elemeı otyrǵandaı. Nátıjesinde 2024 jyly 147 mlrd teńge tıimsiz josparlanyp, 200 mlrd teńgeden astam qarjy bıýdjet júıesiniń qaǵıdattaryn naqty eskermeı otyra jumsalǵan. Sonymen qatar 138 mlrd teńge kólemindegi nysanaly transfertter men nesıeler ıgerilmeı, 9 mlrd teńge qarajat qolma-qol aqshany baqylaý shotynda (KSN) qalyp qoıǵan. Sondyqtan tıisti mınıstrlik Úkimetke usynys engizip, jańa Bıýdjet kodeksi aıasynda, mundaı jaǵdaılardy boldyrmaý boıynsha naqty sharalar qabyldaýy tıis dep esepteımiz, - dedi senator.

Munymen qosa depýtat Ulttyq qor máselelerine toqtaldy. 2024 jyly Ulttyq qordan 6 trln teńgeden astam somanyń alynýyna baılanysty onyń valıýta aktıvteri 1,2 mlrd AQSh dollaryna azaıǵan. Sondaı-aq, Ulttyq qordan bólinetin nysanaly transfertterdiń jumsalýyna baılanysty da suraqtar týyndady.

- Taǵy bir másele – Ulttyq qordyń qyzmeti búginde úsh memlekettik organmen rettelip otyr. Olar: Ulttyq bank, Qarjy mınıstrligi jáne Ulttyq ekonomıka mınıstrligi. Nátıjesinde, Ulttyq qordyń barlyq bıznes-protsesteri boıynsha birtutas aqparaty búginde júıelenbeı keledi. Budan bólek, Úkimet pen Ulttyq bank arasyndaǵy 2025–2026 jyldarǵa arnalǵan memlekettik qarjynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý jáne makroekonomıkalyq saıasattyń teńgerimdiligin arttyrý týraly kelisim jasaý jónindegi sheshim áli de qaralý ústinde. Osyǵan baılanysty Úkimet nysanaly transfertter boıynsha kepildendirilgen transferttegideı naqty kovenanttardy belgilenýi qajet. Ekinshiden, Ulttyq qor qyzmetin retteý boıynsha birlesken kelisimge qatysty sheshimniń qaralýyn jedeldetý qajet, - dedi depýtat.

Sultanbek Mákejanov statıstıkalyq aqparattyń sapasyna qatysty pikir aıtty. Ekonomıkany dál josparlaý úshin senimdi statıstıkalyq derekter qajet. Bul talaptyń tolyq oryndalmaýy ekonomıkany jáne soǵan baılanysty memlekettik bıýdjettiń kiristeri men shyǵystaryn naqty josparlaý múmkindikterin shekteıdi.

- Qazir keıbir statıstıkalyq derekter boıynsha aıtarlyqtaı alshaqtyq kórinip tur. Búginde aqparatty jınaý men óńdeý júıesindegi yqtımal máseleler naqty jaǵdaıdy burmalap kórsetedi, bul óz kezeginde bıýdjettik baǵdarlamalardyń tıimdiligin baǵalaýǵa múmkindik bermeıdi jáne taldaýdyń dáldigine qaýip tóndiredi. Sondyqtan, ulttyq baılyq dınamıkasyn tıimdi qadaǵalaý jáne ózekti derekter negizinde basqarýshylyq sheshimder qabyldaýdy qamtamasyz etý úshin ulttyq statıstıkanyń tsıfrlyq transformatsııasyn jedeldetý qajet, - dedi senator.

Budan buryn habarlanǵandaı, bıyl maýsym aıynyń basynda QR Joǵarǵy aýdıtorlyq palatasynyń tóraǵasy Álıhan Smaıylov farmatsevtıka salasyna 2024 jáne 2025 jyldary júrgizilgen aýdıt nátıjesinde Bas prokýratýraǵa joldanǵan isterdi atap berdi.

Eske salsaq, jyqanda Májiliste 2024 jylǵy respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýy týraly Úkimet esebin talqylaý kezinde QR Qarjy mınıstri Mádı Takıev byltyr áleýmettik mindettemelerdi Úkimet tolyqtaı oryndaǵanyn málim etti.