Palestınany moıyndaý: sońǵy ózgerister men qazirgi ahýal qandaı
ASTANA. KAZINFORM – Keıingi kúnderi birqatar Batys elderi Palestınany resmı túrde moıyndap jatyr. Bul – sońǵy ondaǵan jyldardaǵy eń aýqymdy qoldaý tolqyny boldy, dep habarlaıdy Kazinform tilshisi.
BUU Bas Assambleıasynyń 80-sessııasynda Frantsııa, Lıýksembýrg, Malta, Monako, Andorra, San-Marıno jáne Belgııa Palestına memleketin resmı túrde tanydy.
Buǵan deıin Kanada, Avstralııa, Portýgalııa jáne Ulybrıtanııa osyndaı sheshim qabyldaǵan edi.
Palestınany neshe el moıyndady?
Qazirgi tańda Palestınany BUU-ǵa múshe 193 memlekettiń shamamen 160-y moıyndap otyr. Bul álem elderiniń 81 paıyzyna teń.
Sonymen birge, Katolık shirkeýiniń joǵarǵy organy – Qasıetti taq pen Vatıkan da Palestınany egemen el retinde tanydy. Vatıkan BUU janynda baqylaýshy el mártebesine ıe.
Palestınanyń táýelsizdigin alǵash ret 1988 jylǵy 15 qarashada Aljırde Palestınany Azat etý uıymynyń tóraǵasy ıAsır Arafat jarııalady. Aljır alǵashqy bolyp bul memleketti moıyndady. Keıin Afrıka, Azııa, Latyn Amerıkasy jáne arab elderi resmı taný jóninde sheshim qabyldady.
Ulybrıtanııa jáne tarıhı kontekst
Ulybrıtanııanyń qadamy erekshe nazar aýdartady. Ulybrıtanııa Palestınada «evreı halqynyń ulttyq úıin» qurýǵa negiz bolǵan Balfýr deklaratsııasynan keıin 100 jyldan astam ýaqyt ótken soń jáne Izraıl memleketi qurylǵannan keıin 77 jyldan keıin Palestınany moıyndap otyr. Buryn bul aýmaqtar Brıtanııa mandatynda bolǵany tarıhtan belgili.
— Jaqyndap kele jatqan Taıaý Shyǵystaǵy qasirettiń aldynda biz beıbitshilikke múmkindik qaldyrý úshin jáne eki memleket qurý negizindegi sheshimdi saqtaý maqsatynda áreket etemiz, — dedi el premer-mınıstri Kır Starmer.
Today marked a historic day, a new chapter in the Palestinian struggle for freedom and sovereignty, and a first step towards correcting past injustices.
— Palestine in the UK (@PalMissionUK) September 22, 2025
The team at the Embassy of the State of #Palestine and H.E. Ambassador @hzomlot would like to thank you for joining us today… pic.twitter.com/NBWfv0tQFi
Palestınany taný ne beredi?
Al Jazeera arnasynyń baǵalaýynsha, mundaı sheshim Palestınanyń halyqaralyq sýbektiligin kúsheıtip, elge tolyqqandy elshilikter ashýǵa, saýda kelisimderin jasaýǵa, halyqaralyq uıymdarda qoldaý tabýǵa, sondaı-aq Halyqaralyq qylmystyq sotqa júginýge múmkindik beredi.
Degenmen sarapshylardyń aıtýynsha, ózge memleketterdiń tanýy áskerı is-qımyldy toqtatpaıdy ári Izraıldiń okkýpatsııasyn birden joıa almaıdy.
— Bul aqyrǵy núkte emes, bastapqy aıaldama ǵana, — dep atap óttiMediation Group International dırektoryMartın Grıffıts.
Onyń sózinshe, úkimetter gýmanıtarlyq kómekti qoldaý, blokadany jeńildetý jáne palestınalyq ınstıtýttardy «basqarýǵa jaramdy» etý úshin reformalaýdy jalǵastyrýy kerek.
“Statehood for the Palestinians is a right, not a reward.”
— United Nations (@UN) September 22, 2025
At #UNGA, @antonioguterres calls on world leaders to ensure the two-State solution prevails for the people of Israel, Palestine and all of humanity.https://t.co/9cqvyO5mBF pic.twitter.com/U3eAuh1tkZ
Izraıl men AQSh
Izraıl bul qadamdy qatań synǵa aldy. Eldiń BUU janyndaǵy turaqty ókili Dennı Danon sammıtti «tsırk» dep atap, mundaı taný «terrorızmdi marapattaý» dedi. Premer-mınıstr Bınıamın Netanıahý da «palestınalyq memleket eshqashan qurylmaıdy» dep málimdedi.
Prime Minister Benjamin Netanyahu:
— Prime Minister of Israel (@IsraeliPM) September 21, 2025
"I have a clear message to those leaders who are recognizing a Palestinian state after the horrendous October 7 massacre: You are rewarding terror with an enormous prize.https://t.co/4YmFyzC68S
AQSh dástúrli ustanymyn saqtap otyr. Vashıngton Palestınany BUU-nyń tolyqqandy múshesi etip qabyldaýǵa baǵyttalǵan bastamalarǵa túgel tosqaýyl qoıyp keledi.
Vashıngton Palestınany tek Izraılmen kelissózder arqyly «eki memleket» sheshimi júzege asqan jaǵdaıda ǵana moıyndaıtynyn birneshe ret málimdegen.
Osy ýaqytqa deıin Eýropanyń iri derjavalary da osyndaı ustanymda edi.
Biraq 2014 jyldan beri osy baǵytta kelissózder júrgizilgen joq, al Bınıamın Netanıahý Palestına memleketi eshqashan qurylmaıdy dep málimdegen edi.
Byltyr Netanıahý Iordan ózeniniń batys jaǵalaýyndaǵy aýmaqtyń qaýipsizdigin Izraıl baqylaýy kerek degen edi. Palestına memleketin qurý úshin de dál osy aýmaq qajet.
Qazirgi ýaqytta Palestınanyń BUU-ǵa tolyq múshe bolýy úshin Qaýipsizdik keńesiniń maquldaýy qajet, al AQSh bul bastamany veto quqyǵy arqyly bógep keledi.
Nelikten keıbir elder Palestınany áli moıyndamaı otyr?
Keı elder Palestınany moıyndamaýyn beıbit kelisimniń tolyq bolmaýymen túsindiredi. 1990-jyldary bastalǵan beıbitshilik ornatýǵa baǵyttalǵan protsess 2014 jylǵy Vashıngtondaǵy sátsiz kelissózderge deıin-aq toqtap qalǵan edi. Negizgi daýly máseleler – bolashaq shekaralar, Ierýsalımniń mártebesi jáne bosqyndardyń taǵdyry.
Buǵan qosa, el ishinde saıası bólinis saqtalǵan: Batys jaǵalaýdy – FATH, al Gazany – HAMAS baqylaýda ustap otyr. 2006 jyldan beri elde saılaý ótkizilgen joq.
2023 jylǵy 7 qazandaǵy oqıǵalardan keıin halyqaralyq qaýymdastyqtyń ortaq paıymy - HAMAS Gaza sektoryn basqarmaýy kerek, alaıda endi bılikti kim alady degen saýalǵa jaýap joq.
Іs júzinde táýelsiz el
Búginde Palestınany kóp elder moıyndady, shetelderde dıplomatııalyq ókildikteri bar, halyqaralyq sport jarystaryna, Olımpıada oıyndaryna jeke el retinde qatysyp júr.
Eldiń álemdegi dıplomatııalyq mıssııalary Palestına halqynyń ókili retinde halyqaralyq deńgeıde tanylǵan Palestına ákimshiligine qaraıdy.
Alaıda Izraılmen aradaǵy qaqtyǵystyń saldarynan Palestınanyń halyqaralyq deńgeıde kelisilgen shekarasy da, astanasy da, áskeri de joq.
Palestına ákimshiligi 1990 jyldary Oslo kelisimine qol qoıylǵannan keıin qurylǵan bolatyn. Onyń astanasy Ramalla qalasynda, prezıdenti - Mahmud Abbas.
Palestına ákimshiligi Izraılmen jasalǵan kelisimderge sáıkes, Izraıl basyp alǵan Batys jaǵalaýdyń keıbir bólikterinde ǵana shekteýli ózin-ózi basqarýdy júzege asyrady. Palestına ákimshiligi óz aýmaǵy men halqyn tolyq baqylamaıdy. Ol Palestına tólqujattaryn beredi jáne eldiń densaýlyq saqtaý jáne bilim berý júıelerin basqarady.
2007 jyldan bastap, qysqa qarýly qaqtyǵystan keıin HAMAS Mahmud Abbastyń FATH qurylymdaryn yǵystyryp, Gaza sektoryna baqylaý ornatty. Sodan beri anklav HAMAS-tyń baqylaýynda, biraq Palestına ákimshiligi Gazadaǵy kóptegen qyzmetkerlerge jalaqy tóleýdi jalǵastyryp keledi. FATH pen Palestına ákimshiliginiń qurylymdary áli kúnge deıin tek Batys jaǵalaýda bılikti saqtap otyr.
Halyqaralyq qoldaýdyń jańa kezeńi
2025 jyldyń qyrkúıegine qaraı Palestınany moıyndaǵan elderdiń sany 160-qa jýyqtady. Bul jolǵy qoldaý tolqyny halyqaralyq landshafttaǵy ózgeristerdi kórsetip otyr: buryn Palestınaǵa negizinen Azııa, Afrıka jáne Latyn Amerıkasy elderi qoldaý tanytsa, búginde Eýropa jáne brıtan yqpalyndaǵy elder de bul qatarǵa qosyldy.
Sarapshylardyń pikirinshe, bul taný tolqyny qaqtyǵysty sheshpese de, Izraılge qysymdy kúsheıtip, palestınalyqtarǵa jańa dıplomatııalyq múmkindikter ashyp otyr. Sonymen qatar «eki memleket – eki halyq úshin» qaǵıdatyn kún tártibinde ustaýǵa septigin tıgizedi.