Pákistan Qazaqstanǵa Arab teńizine shyǵatyn eń qysqa joldy usyna alady – Elshi
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan Pákistanda óndiriletin hırýrgııalyq quraldardy basqa elderdiń reeksporty arqyly 10 ese qymbatqa alyp otyr. Aradaǵy deldaldardy joıý úshin qazaqstandyq bıznes tikeleı ımportty jolǵa qoıa ala ma? Bul el bastaýy Úndistan aýmaǵynda jatqan ózenderdiń sýyn qalaı tıimdi paıdalanyp otyr? Pákistan Islam Respýblıkasynyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi Naýman Bashır Bhattı Kazinform tilshisine bergen suhbatynda osy jáne ózge de saýaldarǵa jaýap berdi.
- Elshi myrza, Pákistan men Qazaqstan arasyndaǵy taýar aınalymy birde artyp, birde báseńsip qalyp tur. Onyń qubylyp turýyna geosaıası jaǵdaılar áser etip jatyr ma?
- Geosaıasattaǵy dınamıka, ondaǵy úrdister shynymen de saýda-sattyq pen ekonomıkalyq yqpaldastyqtarǵa áser etedi. Óıtkeni, geosaıasat kez kelgen óńirdiń nemese eldiń beıbit ómiri men turaqtylyǵyna, óndiris shyǵyny men jetkizý tizbekteriniń qaýipsizdigine yqpal etedi. Pákistan men Qazaqstannyń ortaq shekarasy joq ekenin eskersek, qos tarap úshin Aýǵanstandaǵy beıbit ómir men turaqtylyq ózara tyǵyz baılanys ornatýdyń basty máselesi bolyp otyr. Degenmen, ekijaqty saýda-sattyq birtindep bolsa da ósip keledi. Jalpy saýda-sattyq kólemi eki eldiń shynaıy áleýetinen tómen ekeni aıtylyp júr. Bul kólemdi áli de ósire túsýge múmkindik bar. Keıingi kezde Aýǵanstandaǵy saıası ahýal men qaýipsizdik jaqsarýyna baılanysty, Pákistan ulttyq logıstıkalyq kompanııasynyń Aýǵanstan men Qytaı arqyly Qazaqstanǵa júk tasymaldaı bastaýyna baılanysty 2023 jyldyń shildesi men qarashasy aralyǵynda ekijaqty saýda-sattyq kólemi artqanyn kórip otyrmyz.
- Eki aradaǵy saýda-sattyqtyń úsh baǵyty bar ekeni belgili. Pákistan tarapy úshin osy úsh baǵyttyń qaısysy qaýipsiz ári tıimdi?
- Pákistan men Qazaqstan arasyndaǵy júk tasymaly úshin eń qysqa ári arzan baǵyt – Qaraqorym tasjoly, ıaǵnı Qytaı men Qyrǵyzstan aýmaǵy arqyly ótip jatqan dáliz. Ony Pákistan, Qazaqstan, Qytaı jáne Qyrǵyzstan arasyndaǵy «Tranzıttik tasymal týraly toqsandyq kelisim" dep te ataıdy. Bul baǵyt arqyly taýardy konteınerge tıep, júk kóligimen tasýǵa bolady. Karachı men Almaty arasynda birneshe shekarany kesip ótetinine qaramastan júkti qaıta tıeýdiń qajettiligi joq. Sondyqtan áldeqaıda qaýipsiz, senimdi ári únemdi marshrýt bolyp tabylady. Biraq bul baǵyt Hýndjrab ótkeli 4 aı qysqa jabyq turǵandyqtan jumys istemeıdi. Jýyqta Qytaı men Pákistan Qaraqorym baǵytyn saqtap qalýǵa kúsh salamyz dep kelisti. Óıtkeni, bul marshrýt – Pákistan-Qytaı ekonomıkalyq dáliziniń bir bóligi. Onyń saqtalýy Pákistannyń Qytaımen ǵana emes, Qazaqstanmen baılanysyn da nyǵaıtady. Osyǵan oraı, biz atalǵan tórtjaqty kelisimdi ári qaraı nyǵaıtý úshin jumys jasaýymyz qajet.
Al Aýǵanstan-Ózbekstan marshrýty týraly áńgimemizdiń basynda aıttym. Aýǵanstannyń temirjol jelisi Qazaqstanmen aradaǵy temirjol baılanysyn da aıtarlyqtaı jaqsarta alady.
- Aqtóbe qalasynda rels arqalyǵynyń zaýytymen kelissóz bastalǵany týraly málimet bar. Naqty qandaı ónimdi, qansha kólemde alýǵa múddelisizder?
- Jaqynda Pákistannyń temirjol vıtse-mınıstri Qazaqstanǵa kelip, Qazaqstannyń kólik mınıstrligindegi áriptesterimen kezdesti. Sol kezde Trans-aýǵan temirjolyn biriktirý bastamasynyń túrli tetikteri de talqylandy. Qos tarap ta qazirgi tańda kólik salasyndaǵy áriptestiktiń túrli baǵyttaryn zerdelep jatyr. Onyń jemisi bolady dep úmittenemin.
- Pákistan Qazaqstanǵa jaqyn bolǵanymen astyqty kóbine Ýkraınadan alady. Bizdiń astyqtyń sapasyna senim az ba?
- Bıdaı uny pákistandyqtardyń negizgi azyǵynyń biri bolyp esepteledi. Iá, Pákistan Ýkraınadan bıdaıdy ımporttaıdy, bul ońaıyraq bolyp otyr. Ol jaqtan bıdaı bizge teńiz joly arqyly ákelinedi. Sáıkesinshe, bir tasyǵanda úlken kólemmen jetkizýge bolady. Bul onyń baǵasyn arzan ete túsedi. Pákistan ótken jyly G2G (memleketten memleketke úlgisinde kelisim jasaý) negizinde Reseıden de teńiz arqyly bıdaı ımporttady. Qazaqstannan bıdaı ımporttaýdyń múmkindikterin de zerttedik. Biraq jermen tasymaldaý logıstıkasynyń quny óte qymbat, básekege qabiletsiz bolyp otyr. Logıstıka shyǵyny azaısa jáne ımporttaýdyń G2G negizinde jasalsa, Pákistan Qazaqstannan da bıdaı jetkizýdiń múmkindikterin qarastyra alady.
- Pákistan men Úndistan arasynda transshekaralyq ózender bar ekenin bilemiz. Ózen sýynyń 40 paıyzy syrttan keletin Qazaqstan úshin bul baǵyttaǵy tájirıbeler óte mańyzdy. Delı men Islamabad transshekaralyq ózenderdi qalaı bólisip otyr? Qazaqstanǵa qandaı oń tájirıbesin usyna alady?
- Pákistan men Úndistan arasynda jasalǵan 1960 jylǵy Indý sý kelisimine Dúnıejúzilik banktiń de qatysy bar. Osy kelisim 6 transshekaralyq ózendi birlesip paıdalanýdyń quqyqtary men mindetterin aıqyndaıdy. Atap aıtsaq, bul – Inda, Djelým, Chenab, Satledj, Beas jáne Ravı ózenderi. Kelisim aıasynda turaqty sý komıssııasy qurylǵan. Sol komıssııa aıasynda eki el sý paıdalaný aqparattaryn almasyp, áriptestik jasaıdy. Kelisimniń sharttaryn túrlishe tápsirleý nemese oryndamaý sııaqty qaıshylyqty tustardy da osy komıssııa retteıdi. Bul kelisim eki memleket arasyndaǵy kúrdeli qarym-qatynasqa qaramastan sý salasyndaǵy eń sátti ári ómirsheń halyqaralyq kelisim bolyp esepteledi. Qazaqstan da Pákistan sııaqty ózenderdiń eteginde ornalasqan.
Meniń túsingenimdeı, Qazaqstannyń Reseı Federatsııasymen transshekaralyq ózenderdi paıdalaný boıynsha yntymaqtastyqty damytý boıynsha ózara árekettesý tetikteri bar.
- Qazaqstan Pákistan porttaryn Arab teńizi arqyly Afrıka elderine shyǵatyn kilt retinde paıdalanǵysy keledi. Bul qanshalyqty múmkin joba? Irannyń Bender-Abbas portynda Qazaqstan pavılony salynǵaly jatyr. Pákistan tarapy da Qazaqstanǵa osyndaı maqsatta jer telimin bóle ala ma?
- Pákistan Qazaqstanǵa Arab teńizine shyǵatyn eń qysqa joldy usynyp otyr. Islamabad qashannan da Qazaqstanmen aradaǵy baılanysty túrli jolmen, birneshe baǵyt boıynsha nyǵaıtýǵa kúsh salyp keledi. Bul baǵytta eki taraptan da jumys istep jatyrmyz. Qazaqstan jaǵynan Pákistan porttarynan termınal nemese pavılon ashý týraly naqty usynys, saýal túsken joq. Biraq, jańa ǵana aıtqanymdaı, Pákistan áriptestikke árdaıym ashyq. Ondaı usynys bolsa, ótinishti jaǵymdy qaraýǵa daıynbyz. Osy múmkindikti paıdalanyp, Pákistanda Investıtsııalardy yntalandyrýdyń mamandandyrylǵan keńesi qurylǵanyn, basym baǵyttaǵy ınvestıtsııalyq salalardy aıqyndaǵanyn aıta ketýim kerek.
- Biz Pákistanda óndiriletin hırýrgııalyq quraldardy basqa elderdiń reeksporty arqyly 10 ese qymbatqa alyp otyrmyz. Arada deldal bolmaý úshin Qazaqstan bıligine qandaı sharalar qabyldaý kerek? Qazaqstan aýmaǵynda osy baǵytta birlesken kásiporyn ashý Islamabad úshin qanshalyqty qyzyqty?
- Bizde óndiriletin hırýrgııalyq quraldar óte sapaly jáne búkil álemge eksporttalyp jatyr. Ondaı óndirister negizinen Sıalkot qalasynda shoǵyrlanǵan. Bul qalada hırýrgııalyq quraldar óndiretin tutas klaster qalyptasqan. Jetkizý tizbegi, jumys kúshi, shıkizat bazasy tolyq jolǵa qoıylǵan. Bul turǵyda eki eldiń jekemenshik kompanııalary arasynda birlesken kásiporyn qurý ıdeıasy óte qyzyqty jáne zertteýge turarlyq. Keıin ondaı óndiristiń aýqymyn keńeıtip, búkil Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq naryǵyna, onyń syrtyna da shyǵýǵa bolar edi. Pákistanda jumys kúshi jetkilikti. Osy áleýetti Qazaqstanmen birlesken kásiporyndarda paıdalanýǵa bolady.
- Qazaqstan Pákistanǵa eksporttaıtyn úzdik 5 taýar, ol jaqtan bizge ımporttalatyn úzdik 5 taýar qandaı?
- Qysqasha aıtsam, Pákistannan Qazaqstanǵa eń kóp eksporttalatyn taýarlar – kúrish, dári-dármek pen farmatsevtıkalyq ónimder, brezent mata, qurma, injir, mango, apelsın sııaqty tsıtrýs jemisteri. Al Qazaqstannan burshaq, noqat sııaqty daqyldar, óńdelmegen myrysh, kúkirt, mıneraldar jáne jip ımporttap otyrmyz.
- Áńgimeńizge rahmet.
