Ózbekterde álemge belgisiz genetıkalyq mýtatsııalar anyqtaldy
TAShKENT. Kazinform — Joǵary bilim, ǵylym jáne ınnovatsııalar mınıstrligine qarasty Ozyq tehnologııalar ortalyǵynyń ǵalymdary el tarıhyndaǵy tuńǵysh ret adam genin tereńdetip zertteý, ıaǵnı genderdi tolyq oqyp, taldaý jumystaryn júrgizdi.
Osy zertteý nátıjesinde ózbekterde buryn álemge belgisiz ondaǵan jańa gendik mýtatsııalar anyqtaldy. Ǵalymdar tapqan derekter halyqaralyq málimetter bazasyna engizildi jáne atap ótilgendeı, bul Ózbekstannyń genomıka álemindegi ornyn nyǵaıtady.
Atap ótilgendeı, synaqtar zertteýge qatysqan árbir ekinshi balada tuqym qýalaıtyn mýtatsııa bar ekenin kórsetti. Aýrýǵa beıimdilik genetıkalyq jolmen beriletini anyqtaldy. Eń alańdatatyny, balalardyń 86 paıyzy kem degende bir «synǵan» genniń tasymaldaýshysy ekeni anyqtaldy. Bul kórsetkish halyqaralyq normadan eki ese joǵary. Ǵalymdar bul jaǵdaıdy keıbir óńirlerdegi týystar arasyndaǵy neke úlesiniń joǵary bolýymen túsindiredi. Mysaly, keıbir aımaqtarda mundaı nekeler barlyq nekeniń tórtten birin quraıdy.
Bul jaǵdaı tuqym qýalaıtyn aýrýlarǵa ǵana emes, bolashaq urpaqtyń jalpy densaýlyǵyna da aýyr áser etýi múmkin. Ǵalymdar genetıkalyq mýtatsııa sırek tuqym qýalaıtyn aýrýlardy ǵana emes, sonymen qatar qant dıabeti, júrek-qan tamyrlary aýrýlary, onkologııalyq protsester sııaqty jıi kezdesetin aýrýlardyń damý qaýpin arttyratynyn atap ótti. Sondyqtan bul aýrýlar kóbeıip qana qoımaıdy, sonymen qatar jas urpaq arasynda paıda bolý yqtımaldyǵy joǵary.
Sondyqtan ǵalymdar nekege turǵanǵa deıin erli-zaıyptylardy genetıkalyq tekserýden ótkizý, balalardy erte skrınıngtik tekserý jáne aldyn alý baǵdarlamalaryna tartý qajettigin alǵa tartady. Bul aýrýlardy erte kezeńde anyqtap, durys emdeýge múmkindik beretini basa aıtyldy.
Zertteý nátıjesinde kóptegen mańyzdy málimet anyqtaldy. Tekserilgen naýqastardyń jartysynan kóbi dál genetıkalyq dıagnoz aldy, bul dárigerlerge durys emdeý ádisin tańdaýǵa múmkindik berdi.
Anyqtalǵan mýtatsııalardyń úshten birine jýyǵy buryn álemdik ǵylymda tirkelmegen, olar halyqaralyq derekter qoryna engizildi. Sondaı-aq keıbir balalarda bir mezgilde birneshe tuqym qýalaıtyn aýrýlardyń belgileri anyqtalǵan. Bul jaǵdaı elde týystyq nekelerdiń joǵary ekenin taǵy bir dáleldedi.
— Biz alǵash ret halqymyzdyń geniniń shynaıy beınesin kórdik. Eger balalardyń kópshiliginde jasyryn tuqym qýalaıtyn mýtatsııa bolsa, bul protsesti aldyn alý jáne genetıkalyq keńes berý júıesiz toqtatý múmkin emes. Sondyqtan nekege turǵanǵa deıin erli-zaıyptylarǵa skrınıngtik baǵdarlamalardy engizý óte mańyzdy, — dedi Ozyq tehnologııalar ortalyǵynyń dırektory jáne «Ózbekstannyń 1000 genomy» jobasynyń jetekshisi, professor Shahlo Turdyqulova.
«Ózbekstannyń 1000 genomy» jobasy halyqtyń genetıkalyq kartasyn jasaýǵa jáne ulttyq bıobankti qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan. Bul derekter bolashaqta derbestendirilgen medıtsınany damytýǵa, jańa preparattar men naqty skrınıngtik baǵdarlamalardy jasaýǵa negiz bolatyny basa aıtyldy.
Ozyq tehnologııalar ortalyǵy — bıotehnologııa, genetıka, nanotehnologııa, jasandy ıntellekt salalarynda ǵylymı zertteýler júrgiziletin zamanaýı zerthanalary bar ǵylymı mekeme. Ortalyq ǵalymdary pandemııa kezinde koronavırýstyń jańa shtamdaryn anyqtaýǵa qatysty jáne ZF-UZ-VAC 2001 vaktsınasynyń qosalqy avtory boldy.
Eske sala keteıik, jyl basynan beri Ózbekstanda kámeletke tolmaǵan 155 qyz turmys qurǵan.