Óz zamanynyń bet-beınesin jyrlaǵan áıel aqyndar ár kezeńde ómir súrdi
Jasyratyny joq, búgingi tańda talantyńmen qosa, pysyqtyǵyń, etińniń tiriligi basym bolǵan jaǵdaıda, dańqyńnyń shyqqany, abyroıyńnyń asqaqtaǵany deı berińiz. Joǵaryda aıtqanymyzdaı, bizdiń elde áıelden góri er adamdy pir tutý, baǵalaý, baǵasyn berý basym. «Qyzdyń joly jińishke» demekshi qansha jerden myqty bolsań da, er adamnan attap kete almaısyń, attap ketýge tárbıeń jibermeıdi. Ómirde de, ónerde de solaı.
Degenmen, áıel adamda ıntýıtsııa, sezimtaldyq, sezingishtik qabilet jaqsy damyǵan. Onyń tikeleı óz ónerine tıgizer paıdasy da joq emes. Jany názik, aınaladaǵy bolyp jatqannyń bárin júregimen qabyldaıtyn áıel ótkir óleń týdyra alady. Týdyra almaıdy deýge negiz joq. Otbasy oshaq qasynyń amandyǵyn kóksegen ananyń júrekten shyqqan sózi jalǵan bolmaýy kerek edi... Alaıda, áıeldiń de sana-sezimi, ómirge degen kózqarasy, tanym-túsinigi ómir aǵymyna qaraı ózgerdi. Búgingi tómen etektilerdiń de jaqsy ómir súrý jolyndaǵy ózindik qýlyǵy, aıla-amaly kún sanap jetilý ústinde. Al sonyń barlyǵy da onyń ónerine, óleńine keri áserin tıgizip jatqan sııaqty áserge qaldyrady. Poezııanyń jasandylyqqa jany qas ekenin bile tura, onyń móldirligin laılaýǵa qumarmyz. Sóz kıesi muny kótere ala ma? Árıne kótere almasy haq. Búgingi poezııanyń tula-boıy kólgirsý, bolmysyna sáıkes kelmeıtin oı aıtýmen shektelip barady.
Qazaq poezııasynda ózindik orny bar áıel azamattar saýsaqpen sanarlyq boldy bir kezde. Farızany, Kúláshti, Qanıpany, Marfýǵany, Aqushtapty oqyrmany jaqsy bildi, qurmettedi. Oqyrmany Farızanyń shyǵarmashylyǵyna shyn súısinse, Kúlásh pen Qanıpanyń, Aqushtaptyń lırıkasyn jatqa oqydy. Marfýǵanyń jyrlarynan nár aldy. Farıza jan syryn óleńge aqtardy. Aqushtap kól-kósir sezimin óleńge jaıdy, Qanıpa bar muń-sherin óleńge shaqty, júrek soǵysyn óleńge baıandady. Marfýǵa poezııasy oqyrmanyna rýh berdi. Olar poezııa arqyly qazaq qyzynyń jańa obrazyn somdady, jańa keıpinen syr shertti. Óıtkeni olar ómir súrgen ýaqyt meırimge, jylylyqqa, adamgershilikke toly bolǵan sııaqty. Olar qamqorlyqqa da zárý bolǵan joq bálkim. Biz solaı oılaımyz ǵoı. Kim bilsin, qatelesetin de shyǵarmyz. Ómirdiń zańdylyǵynan eshqaıda qashyp qutyla almaısyń. Boıyńa bitken talantty da ysyryp tastaı almaısyń. Jabysqan dert asqynbaı qoımaıdy. Shegine jetkende bir jarylady. Júrektegi dúmpýdi óz ishińde ustap turý múmkin emes. Óleńdi sen izdemeısiń, óleń seni ózi izdep tabady. Óleń jannyń tazalyǵyn shyn qalaıdy. Óleń ózi úshin qurban bolýdy tipti jaqsy kóredi. Bar ǵumyryńdy soǵan arnaǵanyńdy kókseıdi. Osynyń barlyǵyna kóne alsań, tóze alsań ǵana aqynsyń.
Aıtyp aıtpaı ne kerek, qazirgi ýaqytta ne nárseniń de qadiri ketip turǵany anyq. Qadirin ketirip jatqan taǵy ózimiz. Tap osy tusta ómirge jańasha oı aıta alatyn názik jandy aqyndar keldi. Dúnıeniń aǵy qaısy, qarasy qaısy, durysy qaısy, burysy qaısy ekenine bas qatyrmaıtyn ózimshil, óktem minezdi óleńder keldi. Áıel bola tura, ómirdiń bar synyna qasqaıyp qaraı alatyn, mújilýdi bilmeıtin shyǵarmashyl adamdarynyń kelgenin moıyndaı bastadyq. Óleńderinen «menniń» ısi ańqyp tursa da oqyrmanyn beıjaı qaldyra almaıtynyna, selt etkizýge qaýqary jetetinine qýanasyń, jasandylyqqa beıim, ózinen basqany kózine ilýdi ar sanaıtyndyǵyn baıqap, qynjylasyń. Amal qansha, búgingi kúnniń talaby osy. Qalaı desek te, ýaqyttyń júrek soǵysyn jyrǵa qosýshylar solar. Kez-kelgen adam aıta almaıtyndy aıtatyn da solar. Áıelge tán pıssımıstik sarynnyń birte-birte optımıstik sarynǵa aınalýy da sonyń áserinen. Sebebi, búgingi ómirdiń qaǵıdasy sol. Eńkeıgenge eńkeıip, shalqaıǵana shalqaıatyndyqtary da sol. Aqyl emes, aqsha bılik etken tusta, ekiniń biri túsine bermeıtin poezııany alaqanyńa salyp álpeshtep ótý úshin de jigerlilik qajet ekenin bular jaqsy túsinedi. Joǵaryda aty atalǵan apalarynyń izin basyp, óleńderi jyr súıer qaýymnyń ystyq yqylasyna bólenip, qalyptasyp, tanylyp júrgen, syılyq-marapatan da kende emes, qazaqtyń aqyn qyz-kelinshekteri bar dep aýyz tolytyryp aıta alamyz. Otbasylyq kúıbeń tirshilikti ysyryp qoıyp, ómirdi batyl jyrlaýǵa shyndap bekingen názik jandylar qandaı marapatqa da laıyq degen oı aıtqymyz keledi. Alaıda, jańa zamannyń óleńi - sóz ben oıdyń astarynan alystap, uıqas izdep ketkendeı oıǵa qaldyrady. Sóz maǵynasyn tereń túsine tura, bolmysy bólek shýmaq qurý - tilimizdi túsiniksiz tilge aınaldyrýǵa barynsha áserin tıgizip jatyr. Oqyrmannan buryn, aqyn, eń aldymen óz oıyn ózi túsinip baryp qaǵazǵa túsirse, bálkim mundaı túsinbeýshilik bolmas edi. Qazaqtyń talantty aqyn qyzdary degende Tanakóz Tolqynqyzynyń esimi atalatyny ras. Moıyǵanyn, muńaıǵanyn syrt kózge sezdire qoımaıtyn ójet aqynnyń tabıǵaty - óleńderinde kórinis tabady. Solaı bolýy da kerek árıne. Tanakózdiń jyrlarynda ótkir oı, tereńdikke umtylý basym ekendigin bylaıǵy jurtqa aıtyp jatýdyń ózi artyq bolar..
Ne iste deısiz? Ne iste deısiz endi siz? Hálge jettim adam aıtsa, sengisiz. Siz joq jerde aýa da joq, ne bolǵan, Qaıdan keldim? Qaıda baram? Belgisiz.
Qaıtsem eken sizden qalǵan kóńildi? ...astań-kesteń... byt-shyt bolǵan ómirdi. Bireý jerde jylap jatyp baqytty, Bireý shyńǵa shyǵyp turyp, jeńildi. Ózge aqyndar da aıtyp júrgen oı bolǵanmen, Tanakóz tabıǵaty muny oqyrmanǵa nanymdyraq jetkizedi.
Budan keıin
Men órtpin. Kúrese almaısyń, Órteýden jip ese almaısyń. Mendegi tegeýrin alapat, Sen oǵan ilese almaısyń.
Osyndaǵy «Órteýden jip ese almaısyń» degen joldy Tanakózdiń ózi jaqsy túsingenmen, oqyrman qabyldaı almaı qalady-aý degen oıǵa qaldyq. Sezim men shabyttyń jeteginde otyrǵan aqyn úshin muny qate deı almaısyń árıne. Sonda da aıtylar árbir sózge erekshe mán bergenimiz durys shyǵar. Ári Tanakózdiń óz oqyrmanynyń nazaryndaǵy aqyn ekendigin jurt jaqsy biledi. Elikteý men solyqtaý kezeńinen ótip ketken aqyn áriptesimizdiń «Men órtpin» deýiniń ózi batyl qadam bolsa kerek. Jas aqyndardyń biri - Dınara Máliktiń óleńdegi órnegi ádemi-aq. Jastyqqa tán minez júrektegi sózdi aıtýǵa talpyndyrady. Qazaq qyzynyń bolmysyndaǵy uıańdyqtan góri sezingenin búkpesiz jaıyp salýymen erekshelenedi eken. Mundaı shynaıylyqty Farıza Ońǵarsynova jyrlarynan kezdestirýge bolady.
Oıymnan uıaldym, Sen qalaı sezimge sııa aldyń? Іshimde ulyǵan qyzǵanysh, Aldyńda uıańmyn.
Ázirge shúkirmin, Júrektiń jasyna jutyldym. Lázattyń azaby osy ma? Túnińe túkirdim!
Qaıtemin ókinip, Júr deme aryna bekinip. Sen jáne men súrgen bul ómir, Táp-tátti ótirik.
Áıel zatynyń shyndyǵy da sol. Tap osy joldarda barlyǵy da aıtylǵan. Dınaranyń boıyn jasandylyqtan aýlaq ustaıtyny ańǵarylady. Ol qysqa formaǵa qurylǵan óleńge búkil-kóńil kúıin syıdyra bilgen. Muny tipti op-ońaı jazylǵan óleń deýge de bolady. Alaıda, «Júrektiń jasyna jutyldym», «Táp-tátti ótirik», «Sen qalaı sezimge sııa aldyń» degen tosyn oılar oqyrmanyn oılanýǵa shaqyrady. Al «Túnińe túkirdim» deýi tek ózine ǵana málim áıel taýqymetiniń bet-beınesin asha túsetindeı. Biraq muny kimniń qalaı qabyldaıtynyn boljaı almaspyz. Ol bir óleńinde,
Sen týraly juldyzdar da biledi, Juldyzdardyń jumsaq eken júregi. Seniń bir kún keterińdi sybyrlap, Aıdaǵy qyz tersi qarap kúledi.
Tartymdy shýmaq emes dep qaıtip aıta alasyń? Shynaıy sezim men mahabbattyń muńyn mudaǵan kezeńniń sátti óleńder týdyrýdaǵy qadamy sátti bastalǵanyna qýandyq.
Bir kezderi «Samolet samolet, meni birge ala ket» dep jyrlaǵan Nazıra Berdalyny bilmeıtin adam joq-aý, sirá. Aqyndyǵymen de, telejúrgizýshilgimen de dúıim jurttyń nazarynda júrgen Nazıranyń óleńderinde ózgeshe bir sulýlyq bar. Kóktiń júzi tylsym túspen túnerip, Kórpe bultty serippeýge bekindi. Ǵaıyp bolǵan, ketkendeı-aý kún erip, ...Ǵajap nárse tógiletin sekildi. Qońyr-sary japyraqtar qalyqtap, Jaýyp jatyr jerge túsken ár izdi. Qııal - qusym áldeqaıda qalyqtap, Túsinbedim... jyr týatyn tárizdi.
Kúnder bóldi aramyzdy birge ótpeı, Men mundamyn, sen - andasyń, shalǵaıda. Myna jańbyr kóktiń júzin túnertpeı, Jaýar bolsa, jyldam jaýa salmaı ma? Jan syryn tabıǵatty sýretteý arqyly bere bilgen aqynnyń lırıkalyq jyrlary nóser bolyp tógilip, aınalasyn erekshe qulpyrtyp jiberetindeı áserge qaldyrady. Poezııanyń qudireti bálkim osy bolar.
Óz zamanynyń bet-beınesin jyrlaǵan áıel aqyndar ár kezeńde ómir súrdi. Biraq olardyń ónerinen góri, otbasylyq, oshaq qasylyq ómiri joǵary turdy. Al búgingi ómir jannyń jarasyn jarııalaǵannan góri, is-áreket etýdiń joldaryna baǵyttap bara jatqandaı. Al, aqynnyń ereksheligi - qýanysh pen ishki kúızelisti óleńge aqtara alatyndyǵynda bolsa kerek. Ana bola tura, aqyn bola tura qıyndyqqa moıymaı, óleńnen teris aınalmaı, adaldyǵyn dáleldeı bilgen názik jandylardyń tózimi men jigerine súısinbeske sharań qalmaıdy. Roza Seıilhan