Otbasynda əkeniń bedelin qalaı arttyrýǵa bolady - mamannyń keńesi
- Qazaqta "Adam urpaǵymen myń jasaıdy" degen ataly sóz bar. Bul tekten-tekke aıtylmasa kerek. Óıtkeni, adam ómiri urpaǵy arqyly jalǵasady. Sońǵy kezderi otbasylardyń ajyrasýy jıilep ketti. Bul keleshek urpaq tárbıesine qanshalyqty áser etýde? Əńgimemizdiń əlqıssasyn osydan bastasańyz.
- Memleket degenimiz jeke adamdardan turatynyn eskersek, búgingi jas urpaq erteńgi eldiń tizginin ustaıtyn azamat bolatynyn, sondyqtan da urpaq tárbıesi - bul memlekettik mańyzy bar keleli másele ekenin túsinýge bolady.
Bala tárbıesiniń basynda eń aldymen ata-ana, sodan keıingi orynda mektep, ıaǵnı ustaz turady. Balanyń boıyndaǵy adamgershilik, kishipeıildilik, qaırymdylyq, ádeptilik sııaqty jaqsy qasıetterdiń bári otbasynan sińedi. Qazaq «ákege qarap ul óser, sheshege qarap qyz óser» dep ata-ananyń bala sanasyna tıgizer áserin dóp basyp aıtqan. Ókinishke qaraı, búgingi kúni ejelden qalyptasqan dástúrli otbasy ınstıtýty biraz ózgeristerge ushyrap, toqyraýdy bastan keshýde. Máselen, AHAJ derekterine nazar aýdarsaq, ótken jyly ajyrasýshylar sany úılenip, otaý qurǵandardyń elý paıyzynan asypty. ıAǵnı, árbir ekinshi otbasy ajyrasyp jatyr degen sóz. Sonymen birge, tolyq emes otbasylar qatary kóbeıip barady. Ákesiz, ne anasyz ósken bala tolyqqandy otbasynda tárbıe alǵan balaǵa qaraǵanda ózgeshe bolady.
- Balanyń basty ustazy kim jáne odan bala qandaı tárbıe alady?
- Balanyń basty ustazy - ata-anasy. Odan artyq tárbıeshi de, ustaz da joq. Al, jas bala, eń aldymen, úlkenderge, sonyń ishinde kúnde aralasyp, birge júrgen ata-analaryna qarap, eliktep ósedi. Osy oraıda, psıholog mamandardyń paıymdaýynsha, balanyń jan-jaqty jetilýine ákeniń de, shesheniń de áseri zor. Ana balaǵa kishipeıildilik pen qaıyrymdylyqty, ádeptilik pen tózimdilikti úıretse, áke ómirdiń qıyndyqtaryn moıymaı kóteretin tabandylyqty, batyldyqty, birbetkeılikti, sabyrlylyqty sanasyna sińiredi. Mine, osylaısha, ata-anasynyń birdeı tálimin alyp ósken ul-qyz tárbıeli, ómirge beıim bolyp ósedi.
- Al endi maman retinde búgingi kúndegi er bala tárbıeleýge toqtalyp ketseńiz?
- Kóp analar balalaryn er adamnyń qatysýynsyz jalǵyz ózderi tárbıelep ósiredi. Bala úıinde anasynyń tárbıesin alady, mektepte taǵy da áıel muǵalimniń tárbıesinde bolady. Osydan kelip, búgingi psıhologtar árdaıym kóterip júrgendeı, áıel minezdi, qıyndyqqa shydamaı mort synatyn ynjyq bozbalalar ósip shyǵady. Statıstıkalyq málimetterge nazar aýdarsaq, qyz balalarǵa qaraǵanda sýıtsıd kólemi er balalardyń arasynda kóp kezdesedi eken.
Qazirgi tańda oryn alyp otyrǵan ózekti máselelerdiń biri retinde otbasy qurylymynyń ózgerip, onyń músheleri sanynyń azaıyp, ásirese, bala sanynyń kemı túskenin atap ótýge bolady. Qoǵamda bolyp jatqan áleýmettik, ekonomıkalyq, mádenı jáne saıası jańǵyrýlar men ártúrli qoǵamdyq sıpattaǵy jáne álemdik deńgeıdegi aqparat almasýlar otbasy músheleriniń arasyndaǵy tulǵaaralyq qarym-qatynas sıpatyna da óz áserin tıgizip otyrǵany belgili. Búgingi naryq jaǵdaıynda ata-analardyń kópshiliginiń jumys bastylyǵy bala tárbıesine kóńil bólmeýge ákelip jatyr.
Búginde zamanaýı otbasyna tán bala tárbıesi kelesi ereksheliktermen kórinis berip otyr: otbasynda balalardyń kóbisi kún sanap kóbeıip otyrǵan ajyrasýlardyń nátıjesinde ákesiz nemese anasyz ósýde; teledıdar, jeke bólme, t.s.s. órkenıettiń jetistikteri, ásirese talaptardyń materıaldyq qundylyqtarmen ólshemdenýi balalar men olardyń ata-analarynyń arasyndaǵy qarym-qatynas protsesin qıyndata, kúrdelendire, tipti shıelenistire túsýde.
Balany durys baǵytqa baǵdarlaý kóp jaǵdaıda ákege baılanysty bolmaq. Áke tárbıesin alǵan er bala qajyrly, er minezdi bolyp ósedi, al ákesin úlgi tutqan qyz bala óziniń erteńgi ómirlik serigi bolatyn joldasyn tańdaýda qatelikterge urynbaıdy.
- Osy baǵytta siz basqaryp otyrǵan ortalyq tarapynan naqty qandaı jumystar atqarylyp jatyr?
- «Shańyraq» áleýmettik-psıhologııalyq jáne zertteý ortalyǵy" qoǵamdyq qorynyń psıholog, ýrolog, gınekolog, dermotovenerolog jáne zańger mamandary aýdandardy aralap, aqysyz qabyldaýlar ótkizýdi dástúrge aınaldyrǵan. Osy arada aıta keterlik bir jaıt, óńirlerge issaparmen barǵan psıholog mamandarǵa kórinip, aqyl-keńes suraıtyndardyń kóbi er adamdar. Ózine qol jumsap, sýıtsıdke baratyndardyń da basym kópshiligi er adamdar ekendigin atap ótken artyq bolmas. Osy jaılar er azamattardyń tez kúızeliske túsýine, psıhologııalyq turǵyda jahandyq saıasatqa daıyn bolmaýyna negizinen genderlik tepe-teńdiktiń maǵynasy men máni burmalanyp, er azamattyń otbasynyń ıesi ekendigin sezine almaýy sebepker bolyp otyrǵanyn kórsetedi. Osy oraıda, biz Aqmola oblysynyń barlyq óńirlerinde «Áke asqar taý» baıqaýyn uıymdastyryp, barlyq jeńimpazdardyń qatysýymen «Áke dáýreni» atty oblystyq ákeler sletin ótkizdik. Bul sharalar ákeniń otbasyndaǵy jáne bala tárbıesindegi róline jurtshylyqtyń nazaryn aýdarý maqsatynda ókizildi.
- Otbasylyq qarym-qatynasta onyń árbir múshesiniń óz róli men orny bar deımiz. Bul tulǵanyń qalyptasýyna qalaı áser etedi?
- Otbasynda ana balany ómirge ákeledi, ony aq sútimen tamaqtandyryp, áldılep, mápelep ósiredi. Anadan bala emotsııalyq jylylyq pen mahabbat sezimin sezinse, al, áke men bala arasyndaǵy qarym-qatynas negizinen syılastyq, elikteýshilik, qorǵanysh sanaý túrinde órbıdi. Qazirgi tańda ákeniń róli qalaı bolsa da ananyń rólinen kem bolmaýy kerek. Bul jaǵdaı tek ár adamnyń jaýapkershilik sezimine táýeldi bolyp keledi. Qazirgi jahandaný jaǵdaıynda ulttyq qundylyqtarymyz arqyly balany tárbıeleý basty máselelerdiń biri bolyp otyrǵany belgili. Otbasylyq daǵdarystardyń beleń alýy kóp jaǵdaıda elikteýshilik qasıetimizge baılanysty ekeni kúmán týǵyzbaıdy. Sondyqtan bala tárbıesindegi máseleler, ásirese, otbasylyq ómirge tulǵanyń daıyndyǵy ǵylymı turǵyda negizdelýi kerek.
- Ǵalym-pedagogtar men psıhologtardyń oıynsha, bala úshin áke-sheshesiniń qarym-qatynasy men olardyń bergen tárbıesine jetetin eshnárse joq. Osy turǵyda ne aıtasyz?
- Balalardyń durys qalyptasýy olardyń otbasyndaǵy súıispenshilik, kishipeıildilik, syılastyq, jaýapkershilik, qaıyrymdylyq, sezimtaldyq, t.b. adamgershilik qasıetterin ata-analary arqyly sanalaryna sińirýine baılanysty bolmaq.
-Psıhologtar bala tárbıesinde, ásirese ul balanyń keleshegine ákeniń yqpaly qajet ekenin aıtady. Osyǵan kelisesiz be?
- Ərıne, kelismin. Óskeleń urpaq tárbıesinde ákeniń yqpaly zor. Er adamdardyń otbasyndaǵy basty mindeti týraly pikirlerdiń alýandyǵynan keıde oı qaıshylyqtaryn týdyrady. Sarapshylar azamattardyń otbasyndaǵy ǵana emes, tutas qoǵamdaǵy rólin saralap alýǵa keńes beredi. Bul oraıda M.Qabaqovanyń: «Zertteýshilerdiń kópshiligi tipti, erkekterdiń róliniń daǵdarysqa ushyraǵanyn kóldeneń tartady. Atalǵan daǵdarysqa birneshe sebep bar. Bastysy, er adamdardyń kópshiliginiń bastapqy bedeli men maqsat-mindetine sáıkes kele almaýy. Kúıeýi men áıeli otbasyndaǵy ózderiniń rólin, kimniń nege jaýap beretinin jete túsinýi qajet. Sondaı-aq, erli-zaıyptylardyń ekeýi de ózderiniń otbasylyq rólderine qanaǵattanýy shart. Bul shańyraqtaǵy úılesimdilik pen turaqtylyqqa kepil bolady» degen pikiri kókeıge qonady.
- Otbasynda əkeniń bedelin qalaı arttyrýǵa bolady?
- Ol úshin áke ulymen sábı kezinen bastap dos bolýy kerek. Osy sebepti ákeler qoǵamdaǵy óz oryndaryn qaıta ıelenýleri qajet. Qoǵamnyń qurylýy ákelerden bastalady. Joǵaryda kórsetken máselelerdi sheshýdiń birneshe joly bar:
Birinshiden, otbasy máseleleri boıynsha zertteýler júrgizý qajet. Ekinshiden, qoǵamdaǵy erlerdiń rólin áke retinde de, azamat retinde de BAQ, kıno arqyly arttyrý kerek. Úshinshiden, bala boıyndaǵy tulǵalyq qasıetterdi qalyptastyrýda ákeniń róli joǵary ekenin nasıhattaý qajet. Sondaı-aq psıhologııalyq turǵyda úlgi tutýǵa bolatyn otbasylardy nasıhattaý jáne «Jas otbasylar mektebi», «Bolashaq ákeler mektebi» sekildi kýrstardy ashý kerek.
Sonymen qatar, otbasylyq qundylyqtar, shańyraqtaǵy otaǵasynyń mindeti men maqsaty, bala tárbıesi, atalar men ájelerdiń róli t.b. týraly gazet-jýrnaldar shyǵarýdy usynar edim.
Ákeniń minez-qulqy, ózgelermen qarym-qatynasy, óner-bilimi ul balanyń kóz aldyndaǵy úlgi-ónege alatyn, soǵan qarap ósetin nysanasy bolyp tabylady. Qazaq bireýdiń balasy jaqsy, ónegeli azamat bolsa: «Onyń ákesi nemese atasy jaqsy kisi edi, kórgendi bala eken, ónegeli jerden shyqqan ǵoı» dep madaqtap jatady. Otbasynda uldar ákeleri nemese atalarynyń boıyndaǵy qasıet pen ónerin úırenip ósken.
Osy aıtylǵan jaılardan kórip otyrǵanymyzdaı, memlekettik mańyzy bar keleli másele sanalatyn urpaq tárbıesin durys jolǵa qoıamyz desek, eń aldymen, otbasy birligin, shańyraqtyń shaıqalmaı, er adam men áıeldiń óz mindetterin adal atqaryp, ata-analyq mindetine adal bolýyn qalyptastyrý - búginde beleń alyp bara jatqan jastar arasyndaǵy túrli kel-eńsizdikterdiń jolyn kesip, sanaly da, tárbıeli urpaq ósirýimizge jaǵdaı jasaıdy.
- Əńgimeńizge rahmet!