Otandyq taýarlardyń sanyn arttyra alamyz ba

ASTANA. QazAqparat - Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq aıasynda taýarlar men qyzmetterdiń erkin saýdasyna jol ashylǵannan keıin básekelestik kúsheıe tústi. Sóz joq, otandyq ónim óndirýshiler úshin ondaı básekelestikke tótep berý ońaıǵa soqpady. Ony dúken sórelerinde turǵan taýarlardan da anyq baıqaýǵa bolady. Sheteldik ónimderdiń úlesi áli de basym. Degenmen, qazirgi kezde kásipkerlikti damytý salasyndaǵy memlekettik sharalardyń arqasynda básekege qabiletti kásipti ashýǵa múmkindik bar. Alaıda qaı salaǵa basymdyq bergen durys? Qytaılyq taýarlarǵa tótep bere alamyz ba? Otandyq taýarlardy shyǵaramyz dep, jan-jaqqa shashyla bermeı, naqty bir salaǵa den qoıǵan jón be? Aldaǵy ýaqytta bıznestiń qaı túrine basymdyq beriledi? QazAqparat tilshisi osy máselelerdiń tóńireginde oı qozǵap kórdi.

Ashyǵyn aıtý kerek, búginde postkeńestik elderdiń ekonomıkalary bir-birine qatty uqsaıdy. Sebebi keńester kezinde birkelki júıe boldy. Qazaqstan shyǵarǵan ónimderdi Reseı de, Belarýs te óndirdi. Qazir de solaı. Qazaqtardyń bıdaıy, eti men súti kórshi elderde de bar. Sodan Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq ashylǵannan keıin bárimiz bir-birine uqsas salalarda básekege tústik. Al Eýropa odaǵynda olaı emes. Ol jaqta árbir memleket naqty bir salaǵa beıimdelgen. Sonyń arqasynda ózara taýar almasyp, ekonomıkalardy dóńgeletip otyrýǵa múmkindik bar. Árıne, bizge ondaı úlgide jumys jasaý úshin ekonomıkanyń qurylymyn túbegeıli ózgertý kerek. Oǵan ýaqyt ta, resýrs ta tapshy. Sol sebepti qolda baryn jaratyp, iske asyrǵan abzal. Álbette, jańa óndiristerdi ashýdy da umytpaý qajet-aq. Degenmen, dál qazir kásipkerler naqty bir salaǵa den qoıý qajet dep sanaıdy. Máselen, qoı sharýashylyǵyn damytsaq, jeńil ónerkásibine qajetti shıkizatty ǵana emes, etti de kóptep óndire alamyz. Qytaıdyń ózi qoı etin kóptep alýǵa múddeli.  

«Negizi, bizge aýyl sharýashylyǵyn, sonyń ishinde tamaq ónerkásibin barynsha damytqan tıimdi. Sebebi Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵy jerleri 200 mln gektardan asady. Osy múmkindikti jan-jaqty paıdalaný qajet. Aýyl sharýashylyǵy taýarlaryna da joǵary suranys bolady. Biz kórshi Qytaıǵa jıi baryp turamyz. Máselen, bıyl olar qoı eti boıynsha bizge 160 myń tonnaǵa tapsyrys berip otyr. Ekijaqty kelisimsharttardy qazir-aq rásimdeýge ázir. Ókinishke qaraı, ázirshe biz ondaı tapsyrysty oryndaı almaımyz», - deıdi «Atameken» UKP basqarma basshysynyń orynbasary Nurjan Áltaev Astanada ótken «Uly Dala eli» otandyq taýar óndirýshileriniń III forýmynda.

Al teri ıleý kásibiniń sheberi Ádilhan Qadirbaev dál osy qoı sharýashylyǵyn jan-jaqty damytý qajet deıdi. Sebebi ol - ata kásibimiz. Odan shyqqan shıkizattyń arqasynda otandyq jeńil ónerkásibin kóterýge bolady. «Qazirgi kezde jeńil ónerkásipke memlekettik qoldaý aýadaı qajet. Ásirese, qoıdyń júni men terisin óńdeý máselesi nazardan tys qalyp otyr. Adamdar ol baılyqtyń bárin dalaǵa laqtyryp jatyr. Jún de, teri de shirip jatyr. Al ony alǵysy keletin adam kóp. Mysaly, Reseıden kelip, satyp alamyn deýshiler barshylyq. Negizi, jún men teri - qazaqtyń qanyna sińgen kásip. Oǵan basymdyq berý kerek. Búginde Avstralııa ekonomıkasynyń qozǵaýshy kúshi - osy qoı sharýashylyǵy. Olar júndi de, terini de, etti de kádege jaratyp, álem boıynsha birinshi orynǵa shyǵyp otyr. Biz ondaı dárejege nege umtylmaımyz? Sonyń barlyǵy qolymyzdan keledi ǵoı», - deıdi Qadirbaev myrza. Onyń aıtýynsha, kórshi elder, tipti Túrkııanyń ózi Qazaqstannan qoıdyń júnin tasyp júr. Artynan ony óńdep, ózimizge daıyn ónim retinde satyp jatady.

Al taza bylǵaryǵa qazaqstandyq aıaq-kıim óndirýshileri zárý. Soǵan qaramastan, qazirdiń ózinde olar qytaılarmen de básekege túse bastady. Aspanasty elinde jasalatyn aıaq kıimniń negizgi kemshilikterin de jaqsy biledi. «Qytaılar aıaq kıimdi bylǵarydan emes, «spıloktan» jasaıdy. Negizi, terini ılegennen keıin ony qalyńdyǵyna qaraı birneshe qabattap kesedi. Sonda ústińgi qabaty eń sapaly shıkizat bolyp shyǵady. Odan tómengi qabattar «spılok» dep atalady. Onyń sapasy nashar. Qytaılar sony óńdegennen keıin taza bylǵary bolyp kórinedi. Ondaı shıkizattan jasalǵan aıaq kıimniń ústińgi qabaty az ýaqyttan keıin jeline bastaıdy. Sebebi oǵan hımııalyq materıaldardy qosady», - deıdi kásipker Baýyrjan Іzbolatov. Degenmen, otandyq kásipkerler qytaılarmen básekege túsip, óz taýarlaryn barynsha arzan baǵamen satady. Máselen, qytaılar «spıloktan» jasalǵan aıaq kıimderdi 4-5 myńnan ákelse, otandyq kásipkerler de óz ónimderin osy baǵamen jetkizýge tyrysady. Bylǵaryny Reseı men Túrkııadan tasıdy eken. Demek, ózimiz sapaly ári arzan bylǵary shyǵaratyn bolsaq, aıaq kıim jaǵynan qytaılardan da ozyp ketýimiz bek múmkin.

Otandyq taýarlardy kóptep shyǵarýǵa tosqaýyl bolyp otyrǵan taǵy bir másele - keıbir pysyqaılardyń áreketi. Olar dál osy áreketimen bıýdjet aqshasyn jymqyryp qana qoımaı, qazaqstandyq kásiporyndardy tabystan da aıyryp otyr. «Atameken» tóraǵasynyń orynbasary Nurjan Áltaevtyń aıtýynsha, kásipkerler tarapynan osy máselege qatysty aryz-shaǵymdar kóptep túsedi. Sebebi «otandyq kásiporyn» atyn jamylǵan ondaı kásiporyndar ımporttyq taýarǵa «Qazaqstanda jasalǵan» degendi jabystyryp qoıady da, memlekettik jáne kvazımemlekettik satyp alýlarǵa qatysyp júredi. Sóıtip, qyrýar paıdaǵa kenelip, otandyq taýar óndirýshilerdi san soqtyryp ketedi. «Dál osy másele sheshilýge jaqyn. Qazirgi kezde Parlamentte bir zań jobasy jatyr. Onda «ındýstrıaldyq kýálik» degen norma bar. Shyny kerek, atalǵan bastamaǵa qarsy shyqqandar da joq emes. Endi, bizdiń talqylaýlarymyz sál keıinge shegerildi. Sebebi depýtattar demalysqa shyqty. Qyrkúıek aıynan bastap talqylaý jumystaryn taǵy bastaımyz. Menińshe, jyldyń aıaǵyna deıin «ındýstrıaldyq kýálik» degen norma zań júzinde qabyldanady», - deıdi Áltaev. Bul degenimiz, otandyq kásiporyndar úshin jańa múmkindikter ashylady. Álbette, oǵan daıyn bolý qajet.

«Damý» kásipkerlikti qoldaý qory bolsa, kelesi jyldan bastap elektrondy saýda-sattyq, ekojúıeler sııaqty tsıfrlyq ekonomıkanyń jańa salalaryn qarjylandyrýdy kózdeıdi. Sosyn mıkrobıznesti damytýǵa den qoımaqshy. Al ulttyq ekonomıka mınıstrligi saýda ortalyqtaryn jańartyp, osy sanattaǵy jańa nysandardy kóptep salýǵa qoldaý jasaıdy. «2021 jylǵa deıin jalpy aýdany 112 myń sharshy metr bolatyn sýpermarketter men gıpermarketter salynady. Budan bólek, «dıskaýnter» dep atalatyn jańa formattaǵy saýda ortalyqtarynyń qurylysyna qoldaý jasaımyz. Ondaı nysandardyń jalpy aýdany 41 myń sharshy metr bolady. Sondaı-aq aýtlet-molldardy kóptep salý jospary bar. Osyndaı saýda ortalyqtarynyń qurylysyna atsalysatyn kásipkerlerge san alýan jeńildikter jasaý josparlanyp otyr», - deıdi departament dırektory Qaırat Ertýǵanov. Oǵan da otandyq kásipkerlerdyń daıyn bolǵany lázim. Sebebi qazirden bastap áreket jasamasa, jańadan salynatyn dıskaýnterler men aýtlet-molldardy da sheteldik taýarlar jaýlap alady.