OSPANOV Ómirbek Ospanuly
Қostanaı oblysy Fedorov aýdanynyң Toғyzaқ aýylynda dүnıege kelgen. Mәskeýdegi Tımırıazev atyndaғy aýylsharýashylyқ akademııasyn үzdik bitirgen.
1936-1942 jyldary - KSRO Ғylym akademııasynyң Қazaқ bөlimshesiniң Geologııa jәne topyraқ sektorlarynyң ғylymı қyzmetkeri, Jezқazғan tәjirıbe stantsııasynyң dırektory. 1942-1946 jyldary - KSRO Ғylym akademııasynyң Қazaқ fılıaly Prezıdıýmy bastyғynyң orynbasary, Topyraқtaný jәne botanıka ınstıtýtynyң dırektory. 1946-1968 jyldary Қazaқstan Ғylym akademııasynyң Topyraқtaný ınstıtýtynyң dırektory қyzmetterin atқarғan.
Negizgi ғylymı eңbekteri Қazaқstan topyraғynyң genezısi men geografııasyna, topyraқ tүrlerin jikteýge arnalғan. Қazaқstan jerin josparly tүrde zerttep, onyң jer қorlaryn ғylymı negizdelgen joldarmen tıimdi paıdalaný maқsatynda arnaıy ғylymı mekeme ashýmen aınalysty. Sonyң nәtıjesinde 1939 jyly KSRO Ғylym akademııasynyң Қazaқ fılıaly құramynda alғashқy ret topyraқtaný sektory ұıymdastyryldy. Bұl sektordy basқarý үshin Ө.Ospanov reseılik iri ғalymdardyң biri A.Bessonovty shaқyrdy.
Soғys jyldarynda akademık I.Gerasımov, professor M.Glazovskaıa, E.Lobova bastaғan biraz ғalymdardyң Almatyғa kөship kelýi de topyraқtaný sektorynyң ғylymı әleýetin arttyryp, ony ғylymı-zertteý ınstıtýtyna aınaldyrýғa mүmkindik týғyzdy. Bұl mәselege Ө.Ospanovtyң KSRO Ғylym akademııasynyң Қazaқ fılıaly Prezıdıýmy bastyғynyң orynbasary қyzmetin atқarýy da kөp septigin tıgizgeni anyқ. Sonymen 1943-1944 jyldary fılıal құramynda topyraқtaný men botanıka ınstıtýty jeke ғylymı-zertteý ınstıtýty bolyp jeke bөlindi. Bұl eki ınstıtýtty da Ө.Ospanovtyң өzi basқardy. Al 1969-1976 jyldary arasynda қyzmetin өz erkimen shәkirtterine ұsynyp, өzi ınstıtýttyң topyraқ genezısi men geografııasy bөlimin basқardy. 1977 jyldan bastap өmiriniң soңyna, ıaғnı 1993 jyldyң 8 sәýirine deıin topyraқtaný ınstıtýtynyң jetekshi ғylymı қyzmetkeri jәne dırektordyң keңesshisi қyzmetin atқardy.
V.Dokýchaev atyndaғy topyraқtaný ғylymı-zertteý ınstıtýtynyң aspırantýrasynda oқyp jүrgende Ө.Ospanov akademık I.Gerasımov jәne professor E.Ivanovanyң jetekshiligimen өte құndy ғylymı zertteýler jүrgizgen. Alғash sortaң topyraқtardy jaқsartý үshin olarғa gıps endirý jөninde tәjirıbe jүrgizse, keıinirek bұl zerthanalyқ jұmystyң nәtıjelerin Tүrkimenııadaғy taқyrly topyraқtarғa keңinen engizip, birneshe jyl tәjirıbe jұmystaryn jalғastyrdy. Nәtıjesinde «Taқyrly topyraқtardyң paıda bolýy jәne olardy jaқsartý» jaıynda dıssertatsııalyқ jұmysyn V.Dokýchaev atyndaғy Topyraқtaný ınstıtýty ғylymı keңesinde jemisti қorғaғan. Dıssertatsııany 1940 jyly V.Dokýchaev atyndaғy topyraқtaný ınstıtýty «Genezıs ı melıoratsııa takyrov» degen atpen jeke monografııa etip shyғardy.
Ө.Ospanov respýblıkanyң, oңtүstik oblystardyң topyraқ kartalaryn jasady, jazyқ jerler topyraғynyң geografııalyқ- genetıkalyқ, aımaқtyқ, taғy basқa da erekshelikterin sıpattap, topyraқ tүrlerin agrarlyқ-өndiristik toptarғa, tabıғı aımaқtar men oblystardy topyraғyna қaraı kategorııalarғa bөldi. Jyrtýғa jaramdy tyң jerlerdi irikteý jөnindegi zertteýlerge basshylyқ jasady.
Ol Қ.Sәtbaevtyң bastamasymen қolғa alyna bastaғan үlken Jezқazғandy halyқ sharýashylyғyna ıgerý mәselelerimen aınalysty. Jezқazғan aımaғy jartylaı shөldi aımaқ. Bұl өңirdiң jerasty қazba baılyқtaryn ıgerý үshin eldi mekender paıda bola bastaғan tұs edi. Mine, osy қalashyқtardy kөgaldandyrý jәne halқyn kөkөnistermen қamtamasyz etý maқsatynda Jezқazғan maңynan osy өңirdiң topyraғyn jaқsartý үshin tәjirıbe alaңyn ұıymdastyrdy. Sol Ө.Ospanovtyң ұıymdastyrғan alғashқy tәjirıbe alaңynda қazirge deıin Ғylym akademııasynyң botanıka baғy jұmys isteıdi.
Ө.Ospanov Қazaқstandaғy topyraқtaný salasyndaғy jetistikterin halyқaralyқ jıyndarғa қatysyp, atap aıtқanda, Қytaıda, Rýmynııada, Үndistanda, Frantsııa men AҚSh-ta bolyp, halyқaralyқ keңesterde baıandamalar jasady.
Өmirbek Ospanұlynyң istegen kөpjyldyқ jemisti eңbekteri eleýsiz қalғan joқ. Lenın, eki ret Eңbek Қyzyl Tý, Құrmet belgisi ordenderimen, kөptegen medaldarmen marapattalғan. Ғalymnyң aty «Қazaқstannyң Altyn kitabyna» engizildi. 1996 jyly Қazaқ KSR Ғylym akademııasynyң құrylғanyna 50 jyl tolýyna baılanysty Topyraқtaný ınstıtýtyna, «Topyraқtaný jәne agrohımııa zertteý ortalyғyna» Ө.Ospanovtyң aty berilgen.
2006 jyly 14-15 jeltoқsanda topyraқ zertteýshi ұly ғalym Ө.O.Ospanovtyң 100 jyldyқ mereıtoıyna arnalғan Halyқaralyқ ғylymı-praktıkalyқ konferentsııa өtti.
Ө.Ospanovtyң basқarýymen «Қazaқstannyң topyraқtary» («Pochvy Kazahstana») atty 14 tomdyқ zertteýler jınaғy jaryқ kөrip, jүzdegen ғylymı eңbekteri men birneshe iri monografııalary jarııalanғan.
Derek kөzi:
Қazaқstan ұlttyқ entsıklopedııasy, 7 tom
Esbol Jamalbekov, «Egemen Қazaқstan» gazeti\2006\08\09.
