OSPAN BATYR

an Silámuly, Ospan batyr (1889-1950) - Qytaıdaǵy Shyńjań ólkesinde bolǵan ult-azattyq qozǵalystyń basshysy, halyq batyry. Altaı aımaǵynyń Kóktoǵaı aýdanynyń Óńdiqara qystaǵynda dúnıege kelgen.

Ol 1940 jyly Altaı aımaғynda Shyң Shysaı үkimetine қarsy shyққan Kөktoғaı kөterilisine belsene қatysқan. Kөterilisshiler jeңilgen kezde Ospan batyr 1940 jyly Altaı aımaғynda Shyң Shysaı үkimetine қarsy shyққan Kөktoғaı kөterilisine қatysyp, erligimen erekshe kөzge tүsken. Kөterilisshiler jeңilgen kezde ol Shyң Shysaı үkimetimen kelisimge kelýden bas tartқan.

1941-1943 jyldary Ospan batyrdyң қol astyna қytaı өkimetine қarsy kөptegen қazaқtar қosylyp, қatary kөbeıedi. KSRO men Moңғolııa өkimetteri ony Shyң Shysaı үkimetine қarsy paıdalaný maқsatymen olarғa өz kөmekterin ұsynғan. 1943 jyly Moңғolııanyң әskerı қolbasshysy Choıbalsan men Keңes Odaғynyң generaly Popov bastaғan top Ospan batyrmen kezdesip, 1000 vıntovka, 20 pýlemet, қajetti oқ-dәri jәne basқa қarýlar beredi. Oғan қosa 2 әskerı ұshaқ, 200-deı jaýynger berip, Қytaı ıeligindegi Bұlғyn bekinisin қaıtaryp alýғa kөmektesedi.

1944-1945 jyldary Ospan batyr bastaғan kөterilisshiler Shiңgil, Kөktoғaı aýdandaryn Қytaı әskerlerinen bosatyp, tұtas Altaı aımaғyn azat etken. Osy eңbegi үshin Ospan batyr Keңes Odaғynyң kөmegimen құrylғan Shyғys Tүrkistan Halyқ Respýblıkasynyң Halyқ қaһarmany ordenimen marapattalғan. 1945 jyly Shyғys Tүrkistan Respýblıkasynyң armııasy құrylyp, Ospan batyr basshylyқ jasaıdy. Sol jyly қyrkүıekte Altaı aımaғynyң general-gýbernatory bolyp taғaıyndalady. 1949 jyly Қytaıdyң halyқ-azattyқ armııasynyң bөligi Үrimjige kirgendikten, Shyңjaң қalasynda қytaı kommýnısteri қataң tәrtip ornatady. Ospan batyr jasaқtary қytaı қommýnısterine қarsy soғys ashyp, Altaı okrýginiң astanasy - Sүrsembe қalasyn azat etedi. Okrýgtegi barlyқ halyқtar Ospan batyrdyң қol astyna birigedi.

1949 jyly қazan aıynda Ospan batyr jasaғy Қytaı қyzyl armııasynyң үshinshi jәne altynshy dala armııalaryna қarsy soғysady. Қytaı bıleýshilerine қarsy toқtaýsyz shaıқasқan Ospan batyr aқyry 1950 jyly 19 aқpanda қazirgi Gәnsý өlkesine қarasty Kanambol taýynyң Maқaı degen jerinde Қytaı қyzyl armııasynyң қolyna tүsip, Үrimji tүrmesinde өlim jazasyna kesiledi.

 

Derek kөzi:

Қazaқstan ұlttyқ entsıklopedııasy,  7 tom