Óskemenniń aýasy qashan tazarady
ÓSKEMEN. KAZINFORM — Óskemen turǵyndarynyń burynnan beri qaıta-qaıta kóterip kele jatqan máselesi — ekologııanyń jaı-kúıi. Kazinform tilshisi bul túıini tarqatylmaǵan túıtkildiń qazirgi ahýalyna úńilip kórdi.
Aýany lastaıtyn qansha kásiporyn bar?
Óskemendikterden ekologııa týraly suraǵanda bári biraýyzdan eń áýeli kásiporyndardan aýaǵa taraıtyn zııandy shyǵaryndylardy aıtady.
— Ózim Bajov kóshesinde turamyn. Jergilikti jurttyń tilimen aıtqanda «gazdyń ortasynda» kún keship jatyrmyz. Sebebi jaqyn mańda Kaztsınk zaýyty ornalasqan. Jelsiz kúnderi tipten qıyn. Balalarymyz da, ózimiz de jótelip, ystyǵymyz kóterilip, óne-boıymyzdy álsizdik basady. Osylaı qutty kúni jeldiń soǵýyn tilep júremiz, — deıdi Ásem esimdi qala turǵyny.
Rasymen de qolaısyz meteorologııalyq jaǵdaı qalyptasqan kúnderi tútin shahar kóshelerin tumshalap alady.
Sol kezde jelide túrli vıdeolar men kásiporyndarda apat bolǵany jaıly feıkter aýyq-aýyq tarap turady.
— Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ózektiligin joımaı turǵan ekologııa problemasy ónerkásiptik shyǵaryndylardyń joǵary shoǵyrlanýyna, kásiporyndar sanynyń edáýir kóptigine, qala ishiniń tabıǵı jeldetilýin qıyndatatyn kúrdeli geografııalyq jaǵdaıǵa baılanysty bolyp qala beredi. Óńirdiń atmosferalyq aýasyna lastaýshy zattardyń túsýiniń negizgi kózderi — ónerkásiptik kásiporyndar, avtokólik jáne jeke turǵyn úıler. Óńir boıynsha qorshaǵan ortaǵa emıssııany júzege asyratyn birinshi, ekinshi, úshinshi sanattaǵy kásiporyndar jumys isteıdi, — dep jaýap berdi Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar vıtse-mınıstri Jomart Álıev Kazinform tilshisiniń saýalhatyna.
Búginde oblysta qorshaǵan ortaǵa teris áser etýdiń I sanatyna jatatyn 62 kásiporyn, II sanattaǵy — 71, III sanattaǵy — 267 jáne IV sanattaǵy — 678 kásiporyn tirkelgen.
Onyń ishinde iri kompanııalar — «Kaztsınk» JShS, «Úlbi metallýrgııa zaýyty» AQ, «Óskemen tıtan-magnıı kombınaty» AQ, «Óskemen JEO» AQ, «Buqtyrma tsement kompanııasy» JShS.
Ótken jyly aýaǵa taraıtyn zııandy shyǵaryndylar lımıti óńirdegi I sanatty kásiporyndar úshin — 76,48 myń tonna (2023 jyly shyǵaryndylar lımıti — 79,2 myń tonna) bolǵan.
«Kaztsınk» JShS — 22,5 myń tonna (29,4%), «Óskemen JEO» JShS — 14,23 myń tonna (18,6%).
— Aımaqtaǵy ekologııa máselesin keshendi sheshý maqsatynda mınıstrlik pen oblys ákimdigi «Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ekologııalyq problemalaryn keshendi sheshý jónindegi 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan jol kartasyn» bekitken. Ony oryndaý aıasynda qabyldanǵan sharalar atmosferalyq aýanyń lastanýyn azaıtýǵa, tabıǵı jáne sý resýrstaryna teris áserdi azaıtýǵa yqpal etedi. Bul óz kezeginde ekologııalyq jaǵdaıdy jaqsartady jáne halyqtyń ómir sapasyn arttyrady. Sonyń nátıjesinde, qazirgi ýaqytta Úkimet metallýrgııa jáne jylý energetıkasy kásiporyndary úshin 16 eń úzdik qoljetimdi tehnologııa anyqtamalaryn bekitti. Óskemen qalasynda turaqty negizde atmosferalyq aýanyń jaı-kúıine monıtorıng júrgizilip jatyr. Naqty aıtqanda, aýmaqtaǵy atmosferalyq aýanyń jaı-kúıin baqylaý Qazgıdromettiń 10 baqylaý beketinde júrgiziledi. Al zııandy shyǵaryndyny azaıtý sharalaryn kúsheıtý úshin kásiporyndar qolaısyz meteorologııalyq jaǵdaı kezinde «Shyǵaryndylardy azaıtý jónindegi is-sharalar josparyn» ázirlep, ekologııa departamentine jiberedi, — deıdi Jomart Álıev.
Shyǵys Qazaqstan boıynsha monıtorıngtiń avtomatty júıesi 10 kásiporynda ornatylǵan.
Olar — «Qazmyrysh» Óskemen metallýrgııa kesheni JShS, «Qazmyrysh» Rıder metallýrgııa kesheni JShS, «Qazmyrysh» Rıdder taý-ken baıytý kesheni JShS, «Qazmyrysh» Altaı taý-ken baıytý kesheni JShS, «Úlbi metallýrgııa zaýyty» AQ, «Óskemen tıtan-magnıı kombınaty» AQ, «Óskemen JEO» JShS, «Buqtarma tsement kompanııasy» JShS, «Vostoktsvetmet» JShS, «Sogrınskaıa JEO» JShS.
— Oblys boıynsha kásiporyndarda shań-kúl ustaǵysh jáne gaz tazartý qondyrǵylaryn júıeleý, jóndeý, qaıta jańartý boıynsha is-sharalar atqaryldy. Mysaly, «Óskemen JEO» JShS-da ortasha qysymdy qazandyq emýlgatorlarynyń quıyndysy aýystyrylyp, kúl ustaıtyn qondyrǵylar jáne qazandyq agregattardyń qyzdyrǵysh quraldary jóndeldi. «Buqtyrma tsement kompanııasy» JShS statsıonarlyq kózderden lastaýshy zattar shyǵaryndylarynyń aldyn alý jáne azaıtý, onyń ishinde shań ustaıtyn jabdyqtyń tıimdiligin qamtamasyz etý jónindegi is-sharalardy iske asyrdy, — deıdi vıtse-mınıstr.
28 myńǵa jýyq úı kómir jaǵady
Óskemen qalasynda áli kúnge deıin kómir jaǵyp otyrǵan 28 myńǵa jýyq úı bar. Joǵaryda aıtylǵan jol kartasynyń sheńberinde 2024 jyly Maldybaev kóshesi boıyndaǵy 36 jer úı ortalyq jylýmen jabdyqtaýǵa qosylǵan.
— ıÝjnoe aýyly, Ermak, Qarbyshev, Maldybaev kóshelerindegi turǵyn úılerdiń ortalyq jylýǵa qosylýyna baılanysty № 3 qazandyqty qaıta jańartý jumystary júrgizilip jatyr, — dep habarlady mınıstrlikten.
Alaıda bul teńizge tamǵan tamshydaı bolyp tur. Halyq bul jumystardyń qarqyndyraq júrgizilgenin qalaıdy.
— Mırnyı kentindegi jer úıde turyp jatqanymyzǵa 30 jylǵa jýyq ýaqyt boldy. Jyl saıyn kómir jaǵyp sharshadyq. Qalaǵa jaqyn turǵan kentke nege kóńil bólinbeıdi? Qara otynnyń da baǵasy jyl ótken saıyn qymbattap barady, — deıdi óskemendik Erkin Muhanov.
«Polıgonnyń ıisi qolqany qabady»
Qala irgesinde ábden tolyp jatqan qoqys polıgony da birneshe jyldan beri aýany buzyp, halyq turmysyna eleýli zııan keltirip otyr. Shmelev log shaǵyn aýdany turǵyndarynyń aıtýynsha, polıgonnan shyqqan kúlimsi ıis qolqany qabady.
— Basynda bul jerde tereń qazylǵan shuńqyr ǵana bolǵan. Al qazir tógilgen qoqys syımaı jatyr. Al jel bolsa sol qoqystyń ıisin «kóterip áketip» úılerge jetkizedi, — deıdi olar.
Polıgon jergilikti atqarýshy organnyń balansynda. 1997 jyldan bastap jaldaý sharty negizinde «Óskemenspetskommýntrans» JShS paıdalanýshy uıym retinde bekitilgen.
— Shmelev log aýdanynda ornalasqan qatty turmystyq qaldyqtardy kómýge arnalǵan polıgonǵa 2023 jyldyń 1 qańtarynan bastap 2025 jyldyń 31 jeltoqsanyna deıin jylyna 11 476 tonna qoqysty kómýge ekologııalyq ruqsat belgilendi. QR Ekologııa kodeksi 365-baptyń 4-tarmaǵy 4-tarmaqshasynda kózdelgen kommýnaldyq qaldyqtardy joıý jáne kómý jónindegi obektilerdi salýdy qamtamasyz etý — jergilikti atqarýshy organdardyń mindeti, — deıdi Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar vıtse-mınıstri Jomart Álıev.
Al qala ákimdiginen Óskemende qoqys polıgonynyń salynatynyn, biraq naqty qaı jerde ekendigi áli sheshilmegenin málim etti.
Aldaǵy jospar qandaı?
Mınıstrliktiń habarlaýynsha, Óskemen aýasyn tazartý maqsatynda 31 is-shara josparlanǵan.
Onyń ishinde:
— Metallýrgııa jáne jylý energetıkasy kásiporyndary úshin eń úzdik qoljetimdi tehnologııalar anyqtamalyǵyn ázirleý.
— Qaladaǵy jelsiz kúnderi lastaýshy zattardyń shyǵaryndylaryn retteý boıynsha ýaqytsha is-sharalar ázirleý.
— Aqparatty ýákiletti organdarǵa online rejıminde bere otyryp, negizgi lastaýshy kózderde monıtorıngtiń avtomatty júıesin engizý.
— Óskemen qalasy boıynsha kásiporyndardaǵy qondyrǵylar men agregattardyń shań-kúl ustaǵysh jáne gaz tazartý júıelerin jetildirý jumystaryn júrgizý.
— Oblystyń eldi mekenderinde aǵash egý jumystary jónindegi josparlardy ázirleý jáne iske asyrý.
— Jeke sektordaǵy úılerdi ortalyqtandyrylǵan jylýmen qamtý júıesine qosý.
— Qarqyndy kólik aǵyny bar qalanyń avtomobıl joldarynyń júris bóligin sýarý alańyn ulǵaıtý.
Qazirgi ýaqytta Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimdigi Óskemen qalasy úshin shekti jol beriletin shyǵaryndy normatıvteriniń jıyntyq tomyn ázirlep jatyr.
— Onda áýe basseıniniń maksımaldy syıymdylyǵy kórsetiledi jáne zııandy emıssııalardyń jol beriletin júktemesi aıqyndalady. Qorshaǵan ortaǵa teris áserdi azaıtý úshin 2025 jyldan bastap 1-sanattaǵy obektiler úshin eń úzdik qoljetimdi tehnıkalardy engizý jáne keshendi ekologııalyq ruqsat alý kózdelgen. Atalmysh ruqsattar bolmaǵan jaǵdaıda, Salyq kodeksiniń 43-9-babyna sáıkes emıssııalar tólemaqysynyń koeffıtsıentteri 2025 jyldan bastap 2, 4 jáne 6 esege ulǵaıtylady, — delingen aqparatta.
P. S. Osy mamyr aıynda Tıtan magnıı kombınaty ornalasqan shaǵyn aýdandy tútin basqanda halyq taǵy shýlaǵan edi. Jelide ádettegideı túrli qaýeset tarady.
Sol kezde ekologııaǵa qatysty jedel shtab jınalys ótkizip, ShQO ákimi Nurymbet Saqtaǵanov bul oqıǵa osyndaı jaǵdaılar týyndaǵanda qalaı áreket etýdiń kezeń-kezeńimen júzege asatyn algorıtmin ázirleý qajettigin kórsetkenin jetkizgen.
Shynynda da tótenshe jaǵdaı kezinde kásiporyndar men quzyrly organdar tarapynan naqty ári ýaqtyly aqparat berilse, el arasynda dúrbeleń týmaıtyny anyq. Espe sózden sharshaǵan óskemendikter osy turǵyda da tıisti jumys qolǵa alynady dep úmittenedi.
Eske salsaq, osyǵan deıin Alakól jaǵasyndaǵy týrızm ekologııany qalaı búldirip jatqanyn jazǵanbyz.