Óskemendik nýmızmat álemniń ár túkpirinen 500 tıyndy qalaı jınady
ÓSKEMEN. KAZINFORM – Óskemen qalasynda turatyn Ilshat Ishakov álemniń ár túkpirinen 500-ge jýyq tıyndy jeke kollektsııa qylyp jınaǵan. Onyń ishindegi eń kónesi – osydan 10 ǵasyr buryn Altyn ordada jasalǵan tıyn. Kollektsııada Qazaqstannyń sırek kezdesetin tıyndary da barshylyq. 15 qarasha – Ulttyq valıýta kúnine oraı Ilshat Ishakovty áńgimege tartyp kórdik.
— Túrli tıyndardy jınaýǵa degen qyzyǵýshylyǵyńyz qalaı bastaldy?
— Mektepte oqyp júrgen kezimde fılatelııamen, ıaǵnı marka jınaýmen áýestene bastadym. Sóıtip, Pavlodardaǵy fılatelıster klýbyna jazyldym. Klýbta nýmızmattar da bolatyn. Nýmızmatıka degenimiz — tıyndardyń, medaldardyń jáne aqsha aınalymynyń tarıhyn zertteıtin ǵylym. Sol jerde meniń nazarym tıyndarǵa aýdy.
Sebebi markalardy ustaýǵa bolmasa, tıyndardy qolǵa alyp, salmaǵyn seze alasyń. Kóne tıyndardy kórgende tipten tańqaldym. Bul degen tarıh qoı. Oǵan myńdaǵan jyl buryn bazarda bireý zat satyp aldy nemese bir kópestiń ámııanynda saqtalyp keldi. Sony oılaǵanda odan saıyn qyzyǵamyn. Osylaısha, tıyndardy jınap kele jatqanyma bıyl 37 jyl boldy.
— Kollektsııańyzdaǵy eń alǵashqy tıynyńyz esińizde me?
— Esimde. Bir kúni ájemniń úıine baryp, odan «eski tıyndaryńyz joq pa?» dep suradym. Sol kezde ol maǵan úsh tıyn berdi. Osy tıyndar kollektsııamnyń bastamasy boldy. Alaıda kóp uzamaı olardy joǵaltyp aldym. Biraq arada birshama jyl ótken soń sol tıyndardyń eń ereksheci maǵan qaıta oraldy. 1932 jyly Keńes Odaǵynda shyqqan ol tıyn qazir meniń kollektsııamnyń marjany ǵana emes, otbasylyq muraǵa aınalǵan qymbat jádigerim.
— Jeke kollektsııańyzda qansha tıyn bar?
— Búginde 500-ge jýyq túrli tıyn jınadym. Olardyń barlyǵy úıimde tur.
— Eń kóne jáne eń súıikti tıynyńyz qaısysy?
— Tıyndarymnyń ishindegi eń qymbat baǵalanatyny — 3,31 gramm salmaqtaǵy qazaqstandyq «Altyn barys» tıyny. Eń kóne jádigerim — Altyn Orda dáýirinde jasalǵan tıyn. Onyń jasy on ǵasyrdan asady. Al eń súıikti tıynym — Mońǵolııada shyǵarylǵan erekshe tıyn. Onyń betinde dınozavrdyń qańqasy beınelengen.
— Altyn Orda dáýirinde jasalǵan tıyn týraly tolyǵyraq aıtyp berińizshi. Ol qaıdan jáne qalaı tabyldy?
— Kóne túrkiniń kóp kúmis tıynyn bir adamnan satyp aldym. Solardyń arasynda Samarqandqa jasalǵan Samonıd felsi tabyldy. Ol tıynnyń jaǵdaıy nasharlaý, biraq shamamen 10-shy ǵasyrǵa jatatyny anyq.
— Kollektsııańyzda Qazaqstannyń sırek kezdesetin tıyndary bar ma?
— 1993 jyldan 2012 jylǵa deıin shyǵarylǵan Qazaqstannyń barlyq standartty jáne estelik tıyndarynyń tolyq derlik jıyntyǵy bar. Biraq men eń aldymen taqyryptyq kollektsıonermin. Negizgi qyzyǵatyn taqyryptarym: janýarlar, arab kallıgrafııasy, meshitter. Al sońǵy ýaqytta Altyn Orda dáýirine nazar aýdaryp kelemin.
Qazaqstan taqyryby da — paralleldi baǵytym. Sebebi birinshi kezekte ol patrıotızmmen baılanysty. Meniń oıymsha, bizdiń tıyndar álemde dızaın men sapa jaǵynan eń úzdikterdiń biri.
— Qazir aqsha degen «vırtýaldy» bolyp barady. Halyqtyń kóbi qolma qol aqsha ustamaı, onlaın saýdaǵa úıir. Bul degenimiz keleshekte adamdardyń tıyndarǵa degen qyzyǵýshylyǵy azaıady degendi bildire me?
— Álem boıynsha eski tıyndar óte-móte kóp. Sondyqtan adamdar tipti saýda kezinde tıynmen tóleýden bas tartsa da nýmızmatıkaǵa qyzyǵatyndar úshin áli de aınalysatyn dúnıe jetkilikti.
— Sońǵy otyz jyldan astam ýaqytta teńgeniń damýyn qalaı baǵalaısyz?
— Joǵaryda aıtqanymdaı, bizdiń tıyndar sáýleti jaǵynan eń ádemilerdiń qatarynda. Talaı baıqaýlarda jeńis tuǵyrynan kóringeni sonyń dáleli. Sońǵy birneshe jylda da tıyndarymyz alýandyǵymen, sapasymen, erekshe dızaınymen tańqaldyryp keledi.
— Sizdiń súıikti qazaqstandyq tıynyńyz bar ma?
— Iá, ol 2009 jyly shyqqan «Qaraqal» tıyny. Altyn jalatylǵan kúmis tıyn. Onda mysyq tuqymdas qaraqal janýarynyń basy beınelengen. Eki kózinde brıllıantqa uqsaıtyn baǵaly tastar tur. Oǵan burynnan beri qyzyǵyp keldim. Sodan áıteýir degende satyp alyp, kollektsııama qosqanda qýanyshymda shek bolmady. Ara-tura qolyma alyp, súısinip qarap qoıamyn.
— Bul hobbı sizge eń áýeli ne beredi? Qandaı da bir shabyt alasyz ba, álde tarıhpen tildeskendeı bolasyz ba?
— Álbette eń áýeli bul tarıh qoı. Ár tıyn arqyly sol zamannyń tynys-tirshiligin, halyqtyń jaǵdaıyn, paıym-parasatyn sezinesiń. Arasynda beımálim bir tıyndy kezdestirgende ózińdi detektıv sezinip, ol qaı zamanda, qaı hannyń nemese patshanyń tusynda jasalǵanyn zertteı túsesiń. Kollektsııamdaǵy talaı tıynnyń áli qaı zamandiki ekenin anyqtaı alǵan joqpyn. Sondyqtan áli de izdenýim, oqı túsýim kerek. Taǵy bir aıta keterligi, jyl ótken saıyn kóne tıyndardyń baǵasy qymbattaı beredi. Keleshekte ony satsań da satyp alǵan aqshańnan kóbirek tabasyń. Sondyqtan bul hobbıdi depozıtke aqsha salǵandaı deýge bolady.
— Osy bir tıyndy taýyp, kollektsııama qossam ǵoı deıtin tıynyńyz bar ma?
— Kez kelgen kollektsıonerdiń qyzyǵyp, alǵysy kelip júrgen tıyndary bolady. Meniń alýdy armandap júrgen tıynym — tırannozavrdyń qańqasy beınelengen, kólemi ádettegiden úlkendeý tıyn. Onyń baǵasy sonshalyqty qymbat emes. Biraq ınternette saýdaǵa shyǵyp qalǵan kezderde satyp alyp úlgermeı qalamyn.
Taǵy bir armanym bar. Elimizde nýmızmatıkany damytý úshin jas urpaqtyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý kerek. Jyl saıyn Ulttyq bank 5, 10, 20, 50, 100, 200 teńgelerdi mıllıondaǵan tırajben shyǵarady. Sol tıyndardyń dızaınyn ár jylda bir taqyrypqa baılanystyryp otyrsaq. Máselen, 2026 jyldy janýarlarǵa arnap, bir tıynǵa kıikti, bir tıynǵa qar barysyn beınelesek. Al 2027 jyldy basqa taqyrypqa arnasaq. Sonda balalar qyzyǵyp, tıyndardy jınaı bastar edi.
— Ulttyq valıýta kúniniń mańyzy qandaı dep oılaısyz?
— Ár mamandyqtyń óz kásibı merekesi bolady ǵoı. Bul — bizdiń súıikti hobbıimizdiń merekesi. Bul kúnge jylda aldyn ala daıyndalamyn. Kollektsııamdaǵy tıyndardy iriktep san alýan kórmelerge usynamyn. Bıyl 10 qarashadan bastap tıyndarymdy qalalyq Oralhan Bókeı atyndaǵy kitaphanadaǵy kórmege qoıdym.
Qoryta aıtqanda, tıyn degenimiz — bir zattyń qunyn tóleıtin dúnıe ǵana emes. Ol — óner, tarıh, mádenıet.
Eske salsaq, osyǵan deıin H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý ýnıversıtetiniń arheologtary qazba jumystary barysynda orta ǵasyrǵa tán kóne kúmis tıyndar tapqany habarlanǵan.