Ortalyq Azııadaǵy ózara yqpaldastyq: Birge damý múmkin be
ASTANA. KAZINFORM – Ortalyq Azııa elderin ortaq tarıh, uqsas mádenıet, geografııalyq jaqyndyq biriktiredi. Aımaqtyń bes memleketi bir-birimen shektesip, qurlyq ishinde tuıyqtalǵan keńistikte ornalasqan. Mundaǵy sheshimder ózara kelissózder, sammıtter men prezıdentterdiń konsýltatıvtik kezdesýleri arqyly qabyldanady. Bul óńirde eshbir memleket ózge elderge ústemdik júrgizbeıdi, taraptardyń barlyǵy teń quqyqqa ıe. Osy taqyrypqa qatysty Jibek joly telearnasynyń «Jahan jaıy» baǵdarlamasynda sarapshy, ǵalym Abaı Abylaıuly pikir bildirdi.
Onyń aıtýynsha, álemdegi turaqsyzdyq Ortalyq Azııa memleketteriniń yntymaǵyn kúsheıtken.
– Buǵan eń aldymen geosaıası ahýal áser etti. Aımaqtyń bolashaǵyna ortaq jaýapkershilik bar ekenin elder túsine bastady. Bul – tabıǵı úrdis. Ekinshiden, HHІ ǵasyrdaǵy ekonomıkalyq jáne tsıfrlyq damý kezeńinde memleketter arasynda básekelestik arta tústi. Osy básekede jeke-dara emes, birigip áreket etý tıimdirek bolatyny baıqaldy. Mysaly, Qazaqstan men Ózbekstannyń, Qyrǵyzstan men Ózbekstannyń yntymaqtastyǵyn, ortaq sport jobalaryn, túrli forýmdar men bastamalardy birlesip ótkizýin erekshe ataýǵa bolady. Tipti Túrikmenstan sııaqty saıasatyna tuıyq eldiń de keıingi kezde óńirlik jıyndarǵa qatysýy – mańyzdy belgi. Tájikstan da Reseımen tyǵyz ekonomıkalyq baılanysyna qaramastan, Qazaqstan bastamalaryn qoldaýǵa múddeli ekenin kórsetip júr. Demek, aımaq elderin biriktirýge tarıhı, geosaıası jáne ekonomıkalyq alǵysharttar jetkilikti, - dedi ol.
Sarapshynyń sózinshe, álem nazary qazir «orta dálizge» aýǵan. Keıde ony «Túrki kólik dálizi» dep te ataıdy. Ol óz kezeginde bul baǵyttyń bolashaǵy týraly da pikir bildirdi:
– Atalǵan dáliz budan buryn da qurylýy tıis edi. Alaıda, túrli tarıhı sebeptermen iske asýy keıinge shegerildi. Geosaıası jaǵdaılar, ásirese munaı men gaz tasymalyna baılanysty kúrdelene tústi. Reseımen baılanysty KTK sekildi jobalarda týyndaǵan qıyndyqtar men Eýroodaqtyń 2027 jyldan bastap reseılik energııa resýrstarynan bas tartýy – jańa balama baǵyttar izdeýge májbúrledi. Sondyqtan qazir Eýropa elderi Qazaqstanmen jáne jalpy Ortalyq Azııamen tikeleı kelissózder júrgizip jatyr. Ol Qazaqstannyń ǵana emes, búkil óńirdiń resýrstaryn Kaspıı arqyly Eýropaǵa jetkizýge jol ashatyn strategııalyq múmkindik. Osylaısha, geosaıası máselelerdi jeke el emes, tutas óńirlik deńgeıde sheshýdiń mańyzy artyp keledi. Bul – Ortalyq Azııa memleketteriniń halyqaralyq arenadaǵy rólin arttyrady, - dedi ol.
Sarapshy AQSh-ta ótetin S5+1 formatyndaǵy kezdesýler men Qazaqstanda uıymdastyrylatyn óńirlik jıyndar da osy baǵyttaǵy ortaq múddelerdi naqtylaı túsetinin aıtty.
– Bul – barlyq tarap úshin tıimdi: Qazaqstan úshin de, Ortalyq Azııa elderi úshin de, Eýroodaq úshin de. Óıtkeni óńirde demografııalyq ósim baıqalyp otyr. Ol – jumys kúshiniń artýy degen sóz. Sondaı-aq jańa jumys oryndaryn ashý qajet bolady, – dedi Abaı Abylaıuly.
Onyń aıtýynsha, qazirgi kezde Qazaqstan men Ózbekstan tabıǵı ósim jaǵynan Eýrazııada aldyńǵy qatarda tur. Qazaqstan halqy 20 mıllıonnan asty, Ózbekstan 40 mıllıonǵa jýyqtap qaldy. Mundaı ósim jańa jumys oryndary men áleýmettik ınfraqurylymǵa degen suranysty arttyrady.
– Quqyqtyq turaqtylyq pen ekonomıkalyq damý arqyly ǵana bul áleýetti tıimdi paıdalana alamyz. Eger elder birigip áreket etse, qandaı da bir geosaıası qysymdarǵa qarsy tura alady. Al senimdilik bolǵan jerde mıgratsııa azaıady, ınvestıtsııa turaqtaıdy, salyq túsimi artady. ıAǵnı, óńirlik qaýipsizdik pen turaqtylyq qalyptasady, - dedi sarapshy.
Buryn Ortalyq Azııa elderi arasynda negizinen mádenı baılanys basym bolsa, qazir ekonomıkalyq áriptestik te damyp keledi. Bul – oń úrdis. Degenmen óńirde sheshimin kútken sý tapshylyǵy máselesi de ózekti. Sarapshylar ony sheshý úshin aýyl sharýashylyǵy sektoryna reforma qajettigin aıtady. Osy rette Abaı Abylaıuly óz pikirin bildirdi.
– Ár memlekettiń agrosaıasaty ártúrli. Biraq sý resýrstaryna qatysty máselede Qazaqstan kúrdeli jaǵdaıda otyr. Óıtkeni biz ózenderdiń tómengi aǵysyndaǵy elmiz, sý kólemi bizge jetkenshe azaıady. Qyzylorda oblysyndaǵy Syrdarııa men Arys ózenderiniń jaǵdaıy – sonyń dáleli. Atalmysh máseleni Qazaqstan naqty kún tártibine shyǵaryp otyr. Eger biz kórshilerimizge ekonomıkalyq jáne azyq-túlik qaýipsizdigi boıynsha mańyzdy ról atqaratynymyzdy dáleldeı alsaq, sý máselesinde de ózara kelisimge qol jetkize alamyz. Bul – barter tásili arqyly júzege asýy múmkin, - dedi sarapshy.
Eske sala keteıik, Qazaqstan men Ortalyq Azııa arasyndaǵy taýar aınalymy 7,6 mlrd dollarǵa jetkenin jazǵan edik.