Ortalyq Azııa men Reseı: ekonomıkalyq baılanystardyń jańa kezeńi
ASTANA. KAZINFORM – Dýshanbede «Ortalyq Azııa – Reseı» ekinshi sammıti ótti. Dıalog aıasynda elderdiń ekonomıkalyq múddeleri keń aýqymymen jáne ártúrliligimen erekshelendi. Munyń basty sebebi – ekonomıkanyń túrli salalaryndaǵy tyǵyz baılanystar men aımaq elderiniń demografııalyq jáne ekonomıkalyq áleýetiniń artýy. Osy yntymaqtastyqta Qazaqstannyń róli qandaı? Muny Kazinform tilshisi tarqatty.
Taýar aınalymy artyp keledi
Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy taýar aınalymy 2024 jyly 28 mlrd dollarǵa jetip, ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda 3%-ǵa ósti. Buǵan negizgi áserin Reseıden keletin ımporttyń ulǵaıýy tıgizdi.
Qazaqstannyń syrtqy saýda aınalymyndaǵy Reseıdiń úlesi 20%-ǵa jetip, 2023 jylǵy 19%-dan artty. Sonymen qatar Reseıdiń Qazaqstanǵa ımporttaǵy úlesi 28%-dan 31%-ǵa ósken, al eksporttaǵy úlesi sál tómendep, 13%-dan 12%-ǵa deıin kemidi.
2024 jyly Qazaqstannyń Reseıge eksport qurylymy da ózgerdi. Hımııalyq ónimderdiń jetkizilim kólemi 189 mln dollarǵa, al metall ónimderi 47 mln dollarǵa artty. Al mashına jasaý ónimderiniń eksporty 629 mln dollarǵa, mıneraldyq ónimderdiń eksporty 370 mln dollarǵa qysqardy. Bul ózgerister Reseı tarapynan Qazaqstannyń shıkizat ónimderine suranystyń óskenin kórsetedi: shıkizattyq ónimderdiń eksporttaǵy úlesi 80%-dan 83%-ǵa deıin artsa, tereń óńdelgen ónimderdiń úlesi 20%-dan 17%-ǵa tómendedi.
Eger 2022 jáne 2023 jyldary Qazaqstan ımportynyń ishindegi reseılik taýarlardyń úlesi azaıyp kelgen bolsa (35,1%-dan 27,9%-ǵa deıin), 2024 jyly bul tendentsııa ózgerip, reseılik ımport úlesi jalpy kólemniń 30,5%-yna deıin ósti.
2025 jyldyń alǵashqy jartyjyldyǵynda Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy ózara taýar aınalymy 12 mıllıard dollardy qurady.
Qazaqstan: 171 joba iske asyrylyp jatyr
Reseı men Qazaqstannyń birlesken jumysynyń negizgi baǵyttary – jańa jylý elektr stantsııalaryn salý, Ekibastuz JES-in jańǵyrtý, sondaı-aq Qazaqstannyń soltústik jáne shyǵys óńirlerin gazdandyrýdyń aýqymdy baǵdarlamalaryn iske asyrý.
Bıyl Reseı men Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy alǵashqy atom elektr stantsııasynyń qurylysyn bastady. AES-ti paıdalanýǵa berý 2035-2036 jyldarǵa josparlanǵan, al jobanyń aldyn ala quny 14-15 mıllıard AQSh dollaryn quraıdy.
Budan bólek, Reseı Qazaqstan munaıyn Kaspıı qubyr jelisi konsortsıýmy arqyly eksporttaýda mańyzdy ról atqaryp keledi. Birlesken strategııa aıasynda Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótetin munaı tranzıtiniń kólemin jylyna 7 mıllıon tonnadan 10 mıllıon tonnaǵa deıin ulǵaıtý jospary júzege asyrylýda. Bul sharalar óńirdiń energetıkalyq qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan jáne ári qaraıǵy ındýstrııalandyrýǵa negiz qalaıdy.
2025 jylǵa qaraı Qazaqstan men Reseıdiń birlesken bastamalar portfeli jalpy quny 53 mıllıard AQSh dollarynan asatyn 171 jobany qamtıdy. Bul kórsetkish 2019 jyly qol qoıylǵan ónerkásiptik yntymaqtastyq jónindegi jol kartasynda kózdelgen bastapqy jospardan alty ese artyq.
Qazaqstanda 23 myń reseılik kompanııa tirkelgen
Ónerkásiptik kooperatsııa erekshe damý ústinde. Qazirgi ýaqytta jalpy quny shamamen 33 mıllıard AQSh dollaryn quraıtyn 75 birlesken joba júzege asyrylýda. Olardyń arasynda Qostanaıda KAMAZ qatysatyn óndiristi iske qosý, Sarań qalasynda «Tatneft» kompanııasynyń jylyna 3,5 mıllıon dóńgelek shyǵaratyn zaýytyn ashý, sondaı-aq EuroChem pen Uralchem kompanııalarynyń qatysýymen mıneraldy tyńaıtqyshtar óndirisiniń jańa qýattaryn qurý bar.
Taý-ken ónerkásibi strategııalyq mańyzyn saqtap keledi. «Rosatom» memlekettik korporatsııasy «Býdenovskoe» ýran ken ornyn ıgerý boıynsha eleýli úles aldy. «Qalamqas-teńiz» jáne «Hazar» jobalary aıasynda keminde 6 mıllıard AQSh dollaryn ınvestıtsııa tartý josparlanyp otyr, bul yntymaqtastyqtyń uzaqmerzimdi perspektıvasyn kórsetedi.
Qazaqstanda reseılik kapıtaly bar 23 myńnan astam kompanııa tirkelgen. Bul eldegi sheteldik qatysýy bar barlyq kásiporyndardyń shamamen 40%-yn quraıdy. Qos tarap ekonomıkasynyń joǵary dárejede ıntegratsııalanǵanyn jáne qoldanystaǵy seriktestik baılanystarynyń berik ekenin aıqyn kórsetedi.
Bilim salasyndaǵy baılanys
Búginde Reseıdegi joǵary oqý oryndarynda oqıtyn qazaq stýdentteriniń sany shamamen 67 myń adamdy quraıdy. Qazaqstan Reseıde sheteldik stýdentter arasynda kósh bastap tur. Qazaqstan stýdentterine arnalǵan bilim granttary úkimetaralyq kelisimder aıasynda bólinedi.
Qazaqstandyq jastar Reseı joǵary oqý oryndarynyń fılıaldaryna da oqýǵa túsedi. 2022 jyly KazUÝ bazasynda MIFI jáne Atyraý ýnıversıtetinde RGÝ fılıaldary ashyldy. 2024 jyldan bastap Taraz ýnıversıtetinde RHTÝ fılıalynda oqýǵa bolady. MGIMO fılıaly bıyl qyrkúıekte Astanada stýdentter qabyldaýdy bastady.
Qazaqstannyń 60 ýnıversıteti Reseıdiń 50 ýnıversıtetimen yntymaqtastyqta. Qazaq ýnıversıtetteri Reseı JOO-larymen 1882 kelisimge qol qoıyp, 34 bilim berý jáne ǵylymı jobany júzege asyrýda, onyń ishinde 32 eki dıplomdy jáne 41 birlesken bilim berý jobalary bar.
Ortalyq Azııa – Reseı
Ortalyq Azııa elderinde reseılik kapıtal úlesi bar 25 myń kompanııa jumys isteıdi. Ónerkásiptik kooperatsııa qarqyndy damýda. Birlesken ındýstrıaldy parkter, saýda úıleri, kóterme-logıstıkalyq ortalyqtar qurylyp, avtomobıl jasaýda, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn óndirýde, mıneraldy tyńaıtqyshtar óndirisinde iri jobalar júzege asyrylýda.
«Soltústik – Ońtústik» jáne «Shyǵys – Batys» negizgi tasymaldaý marshrýttary birlesip jasaqtalýda, sondaı-aq jańa transkontınenttik dálizder qurylýda.
Reseı ortalyqazııalyq eldermen birlesken baǵdarlamalarǵa 33 mıllıon dollarǵa jýyq qarjy bóldi.
Aımaqta gaz jetkizýge arnalǵan jańa energetıkalyq qurylym qalyptasýda. Oǵan Qazaqstan, Reseı jáne Ózbekstan belsendi túrde qatysýda.
Reseı Ortalyq Azııa elderi úshin eń mańyzdy seriktes bolyp qala beredi, al bul seriktestikte Qazaqstannyń orny erekshe. Bul elderdiń geografııasymen baılanysty. Elimizdiń soltústik kórshisimen qurlyqtaǵy shekarasy 7,5 myń shaqyrymnan asady.
Qazaqstan eldermen yntymaqtastyqty kópvektorly dıplomatııa men ekonomıkalyq qatynastardy ártaraptandyrýǵa súıene otyryp, damytýda.