«Ortalyq Azııa + Italııa» sammıtiniń qorytyndy deklaratsııasy qabyldandy

ASTANA. KAZINFORM — Aqordada «Ortalyq Azııa + Italııa» birinshi sammıtiniń qorytyndysy boıynsha birlesken deklaratsııa jarııalandy.

Ortalyq Azııa memleketteri basshylary men Italııa Respýblıkasy Mınıstrler Keńesi Tóraǵasynyń «Ortalyq Azııa + Italııa» birinshi sammıtiniń qorytyndysy boıynsha birlesken deklaratsııasy:

• 2025 jylǵy 30 mamyrda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Astana qalasyna Ortalyq Azııa elderi basshylary men Italııa Respýblıkasy Mınıstrler Keńesiniń Tóraǵasynyń kezdesýine qatysý úshin kelgen Italııa Respýblıkasy Mınıstrler Keńesiniń Tóraǵasy Djordjıa Melonıdi, Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdenti Sadyr Japarovty, Tájikstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Emomalı Rahmondy, Túrikmenstan Prezıdenti Serdar Berdimuhamedovti jáne Ózbekstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Shavkat Mırzıeevti qabyldady.
• Ashyq ári syndarly dıalog barysynda kóshbasshylar óńir men Italııa arasyndaǵy tarıhı baılanystardy eske sala otyryp, Ortalyq Azııa men Italııa arasyndaǵy ózara yntymaqtastyqtyń jaı-kúıi men keleshegi jóninde pikir almasty jáne dıplomatııalyq qatynastar ornaǵannan beri otyz jyl ishindegi baılanystardyń damýyn joǵary baǵalady.
• Kóshbasshylar 2024 jyly Rımde ótken «Ortalyq Azııa + Italııa» formatyndaǵy úshinshi mınıstrler konferentsııasynan keıin qol jetkizilgen jetistikterdi quptap, ortaq qundylyqtar, ózara qurmet pen ortaq múddelerge negizdelgen áriptestikti odan ári nyǵaıtýǵa daıyn ekenin rastady.
• Ekijaqty yntymaqtastyqtyń keń aýqymyn, sondaı-aq Ortalyq Azııa memleketteri men Italııa arasyndaǵy baılanystardyń Eýropa Odaǵy (EO) jáne basqa da kópjaqty alańdar aıasynda damyp kele jatqanyn atap ótildi.
• Italııa Úkimetiniń basshysy Ortalyq Azııa elderiniń óńirlik yntymaqtastyqty tereńdetýge umtylysyna qoldaý bildirdi. Osy rette, Konsýltatıvtik kezdesýlerdiń Ortalyq Azııa memleket basshylarynyń óńirlik áriptestigin ilgeriletý, beıbitshilik pen turaqtylyqty nyǵaıtý, ornyqty damýdy qamtamasyz etý jáne óńirlik syn-qaterlerge birlesip áreket etýdegi mańyzdylyǵy habarlandy.
• Kóshbasshylar 2025 jylǵy 13 naýryzda Qyrǵyz Respýblıkasy men Tájikstan Respýblıkasy arasyndaǵy Memlekettik shekara týraly sharttyń, sondaı-aq Qyrǵyzstan, Tájikstan jáne Ózbekstan arasyndaǵy memleketter shekaralarynyń túıisý núktesi jónindegi kelisimniń qol qoıylýyn quptady. Bul aımaqtaǵy beıbitshilik pen órkendeýge yqpal etetini atap ótildi.
• Sammıt Ortalyq Azııa men Eýropa Odaǵy arasyndaǵy qarym-qatynastardyń qarqynyn quptap, 2023 jyly ázirlengen Ózara yntymaqtastyń birlesken jol kartasy men EO-nyń Ortalyq Azııa jónindegi strategııasynyń mańyzdylyǵyn atap ótti. Kóshbasshylar 2025 jylǵy 27 naýryzda Ashhabadta ótken Ortalyq Azııa – Eýropalyq Odaq formatyndaǵy 20-shy mınıstrlik kezdesýdiń jáne 2025 jylǵy 3-4 sáýirde Samarqandta ótken alǵashqy «Ortalyq Azııa – EO» sammıtiniń nátıjelerin erekshe baǵalap, kezdesýdiń yntymaqtastyqty strategııalyq áriptestik deńgeıine joǵarylaýyn oń baǵalady.
• Kóshbasshylar Birikken Ulttar Uıymy men onyń mamandandyrylǵan agenttikteri júıesindegi kópjaqty platformalar aıasyndaǵy birlesken kúsh-jiger men aǵymdaǵy jobalar úshin rızashylyqtaryn bildirdi. Italııa men Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy kópjaqty yntymaqtastyqtyń baı tarıhyn eskere otyryp, kóshbasshylar Italııanyń qaýipsizdik, ekologııa jáne ınfraqurylym máselelerin sheshýdegi belsendi rólin jáne berik ustanymyn, sondaı-aq óńirde yntymaqtastyq pen ınnovatsııany ilgeriletýge baǵyttalǵan bastamalaryn moıyndady.
• Kóshbasshylar beıbitshilik, qaýipsizdik, demokratııa, adam quqyqtary, zań ústemdigi jáne turaqty damý maqsatynda yqpaldastyqty nyǵaıtýǵa beıildigin rastady. Ortalyq Azııa men Italııa basshylary BUU Jarǵysynda kózdelgen prıntsıpterge, atap aıtqanda, barlyq memleketterdiń táýelsizdigi, egemendigi jáne aýmaqtyq tutastyǵyn qurmetteý, adam quqyqtary men negizgi bostandyqtardy qorǵaý, kúsh qoldanýdan nemese kúsh qoldaný qaýpinen bas tartý jáne halyqaralyq daýlardy beıbit jolmen retteý qaǵıdattaryna beıildigin bildirdi. Olar halyqaralyq quqyq pen BUU Jarǵysynyń qaǵıdattaryna sáıkes barlyq janjaldarǵa qatysty ádiletti ári turaqty beıbitshilikke qol jetkizýdi qoldady.
• Afrıka qurlyǵynyń ornyqty damýyna qol jetkizý maqsatynda yntymaqtastyq múmkindigin talqylaýǵa daıyn ekeni bildirildi, bul rette Italııanyń strategııalyq kózqarasy – Matteı jospary negizge alyndy.
• Kóshbasshylar jahandyq negizgi syn-qaterlerdi sheshýdiń mańyzdylyǵyn atap ótti. Olar jańa paıda bolyp jatqan qaýip-qaterlerge qarsy is-qımyldy kúsheıtý, klımattyń ózgerýine, terrorızmge jáne kıberqaýipterge, ekstremızmge, zańsyz kóshi-qonǵa, sondaı-aq fentanıl sekildi prekýrsorlardy qosa alǵanda, esirtki quraldarynyń, psıhotroptyq zattardyń barlyq túrleriniń zańsyz aınalymyna qarsy kúreste yntymaqtastyqty nyǵaıtý jóninde kelisimge keldi.
• Osyǵan oraı, Kóshbasshylar quqyq qorǵaý organdarynyń yntymaqtastyǵyna, esirtki, qarý-jaraq jáne adam saýdasy sııaqty zańsyz aınalymyna qarsy kúreske, sondaı-aq deradıkalızatsııa sharalaryna jáne ekstremızmniń aldyn alýǵa erekshe nazar aýdara otyryp, aımaqtyq deńgeıdegi turaqty kezdesýler arqyly Italııa men Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy qaýipsizdik salasyndaǵy dıalog pen yntymaqtastyqty odan ári damytýǵa kelisti. Sondaı-aq, aqparat, tájirıbe, úzdik tájirıbelermen almasý jáne arnaıy mamandardy daıarlaý salasyndaǵy yntymaqtastyqty keńeıtýge qyzyǵýshylyq bildirdi.
• Kóshbasshylar Ortalyq Azııa men Italııa arasyndaǵy ekonomıkalyq qarym-qatynastardyń turaqty ósýin quptap, saýda-sattyq, ınvestıtsııalar jáne shaǵyn men orta kásipkerlikti qoldaý salalaryndaǵy yntymaqtastyqty odan ári nyǵaıtýǵa ózara beıildigin rastady.
• Ortalyq Azııa men Italııa arasyndaǵy turaqty ekonomıkalyq ósý men ekijaqty saýdanyń turaqty artýyna negizdele otyryp, Kóshbasshylar tabıǵı resýrstar, klımat jáne energetıka – sonyń ishinde jańartylatyn energııa kózderi (mysaly, kún, jel, sý energııasy jáne basqalary), mańyzdy shıkizat materıaldary, aýyl sharýashylyǵy, baılanys jáne mańyzdy ınfraqurylym sııaqty ózara baılanysty salalarda yntymaqtastyqty keńeıtý úshin sharalar qabyldaýǵa kelisim jasady. Bul, sonymen qatar, EO-nyń «Global Gateway» strategııasy aıasynda júzege asyrylatyn bolady.
• Kóshbasshylar Aral teńizi daǵdarysy, muzdyqtardyń erýi jáne taýly aımaqtardyń turaqty damýyn qamtamasyz etý sııaqty ekologııalyq máselelerdi sheshýdiń mańyzdylyǵyn atap ótti. Olar sý máseleleri boıynsha, onyń ishinde energııa únemdeıtin jáne resýrstardy tıimdi paıdalanatyn tehnologııalardy engizý salasynda odan ári yntymaqtastyqtyń mańyzdylyǵyn aıtty jáne osy baǵyttaǵy joǵary deńgeıdegi is-sharalardy uıymdastyrý bastamalaryn qoldady. Kóshbasshylar, sondaı-aq, Italııanyń Ortalyq Azııadaǵy ekologııalyq bastamalarǵa, sonyń ishinde Aral teńizi daǵdarysyna qatysty pılottyq jobalarǵa qatysýyn qoldady.
• Kóshbasshylar Ortalyq Azııa men Italııa arasyndaǵy energetıka salasyndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtý qajettiligin atap ótti jáne osy salada barlyq deńgeıde seriktestikti kúsheıtýge shaqyrdy. Olar jańartylatyn energııa kózderi jobalaryna sheteldik ınvestıtsııalardy tartý jáne turaqty energetıkalyq sheshimderdi ilgeriletý úshin tıimdi zańnamalyq jáne retteýshi bazany qurýdyń mańyzdylyǵyn tanydy. Kóshbasshylar Italııanyń tehnologııalyq ınnovatsııalar salasyndaǵy tájirıbesin atap ótip, onyń jańartylatyn energııa kózderin damytýǵa katalızator retinde qyzmet ete alatynyn kórsetti.
• Kóshbasshylar Ortalyq Azııa memleketteriniń jańartylatyn energııa jáne sýtegin óndirý salasyndaǵy aıtarlyqtaı áleýetin atap ótti.
• Olar Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn (THKB) Eýropa men Ortalyq Azııa arasyndaǵy tıimdi ári senimdi mýltımodaldy kólik dálizi retinde damytýǵa qoldaý bildirip, ıtalııalyq temirjol jáne logıstıkalyq kompanııalardyń kólik, ınfraqurylym jáne konsaltıng jobalaryna qatysýyna yqpal etetinin málimdedi. Kóshbasshylar aımaqtaǵy temirjol baılanysyn jaqsartýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti jáne EO «Jahandyq shlıýz» strategııasynda belgilengen ortaq basymdyqtardy kórsetetin THKB damytýdy jalǵastyrýǵa kelisti.
• Kóshbasshylar klımat pen tsıfrlyq maqsattarǵa jetý úshin mańyzdy shıkizatty óndirý men óńdeýge baılanysty negizgi máselelerdi sheshý qajettigin moıyndady. Osyǵan baılanysty, Ortalyq Azııa memleketteri men Italııa ózara tıimdi áriptestikter ornatyp, óndirýshi elderde qosylǵan qun tizbekterin qurý arqyly turaqty ekonomıkalyq damýdy qamtamasyz etýge kelisti.
• Kóshbasshylar Ortalyq Azııanyń keıbir aımaqtaryndaǵy turaqty ósimdi qamtamasyz etý jáne halyqtyń ómir súrý sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan ınfraqurylymdyq jáne ónerkásiptik jobalardyń ekonomıkalyq, ekologııalyq jáne qala qurylysy saldarlaryn eskerý mańyzdy ekenin moıyndady.
• Kóshbasshylar bilim jáne ınstıtýtsıonaldyq yntymaqtastyqty damytýǵa baǵyttalǵan birlesken sharalardy iske qosýdy qoldady. Olardyń qataryna 2026 jylǵa deıin «Ortalyq Azııa + Italııa» formatynda sý resýrstary salasyndaǵy yntymaqtastyq máseleleri boıynsha dóńgelek ústel ótkizý jáne 2027 jyly energııa óndirýdiń turaqty tehnologııalaryn ilgeriletý men onyń tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan energetıkalyq yntymaqtastyq jónindegi dóńgelek ústel uıymdastyrý jónindegi usynystar kiredi.
• Kóshbasshylar energetıka, sý resýrstary, ornyqty aýyl sharýashylyǵy, densaýlyq saqtaý jáne baılanys sııaqty salalardaǵy ortaq jahandyq syn-qaterlerdi sheshý úshin bilim almasý alańdaryn qurýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti. Osy maqsatta alty el arasynda bilim men tájirıbe almasý jelileriniń qurylýy quptaldy. Italııanyń óńirdegi tehnologııalyq baǵdarlamalarǵa qosqan úlesi ınnovatsııalar men ózara is-qımyldy ilgeriletýdiń mańyzdy faktory retinde erekshe ataldy.
• Kóshbasshylar kóshi-qon salasyndaǵy yqtımaldy yntymaqtastyqqa qyzyǵýshylyǵyn tanytyp, tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý salasyndaǵy áriptestikti keńeıtýge daıyn ekenin jetkizdi.
• Kóshbasshylar akademııalyq almasý, ǵylym, zertteýler jáne ınnovatsııalar, sondaı-aq týrızm salasyndaǵy baılanystardy nyǵaıtý qajettiligin atap ótti. Jastardyń almasýyn jandandyrý jáne jas býyn ókilderin jaqyndastyrýǵa baǵyttalǵan birlesken bastamalardy iske asyrý qajettiligi atap ótildi. Italııanyń óńirdegi tehnologııalyq baǵdarlamalarǵa qosqan úlesi ınnovatsııalar men yntymaqtastyqty damytýǵa yqpal etetin negizgi faktor retinde atap ótildi.
• Kóshbasshylar ózara baılanystardy odan ári jandandyrýǵa nıetti ekenin bildirip, Qyrǵyz Respýblıkasynyń 2027 jyly kelesi «Ortalyq Azııa + Italııa» sammıtin óz aýmaǵynda ótkizý, sondaı-aq 2026 jyldyń kókteminde Italııada Syrtqy ister mınıstrleriniń Tórtinshi konferentsııasyn uıymdastyrý usynysyn nazarǵa aldy.
• Italııa Respýblıkasynyń Mınıstrler Keńesiniń Tóraǵasy men Qyrǵyz Respýblıkasy, Tájikstan, Túrikmenstan jáne Ózbekstan prezıdentteri Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentine qonaqjaılylyǵy men kezdesýdi joǵary deńgeıde uıymdastyrǵany úshin alǵys bildirdi.

Aıta keteıik, elordada «Ortalyq Azııa – Italııa» birinshi sammıti ótip jatyr. Oǵan Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev, Italııa Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasy Djordja Melonı, Qyrǵyzstan prezıdenti Sadyr Japarov, Ózbekstan prezıdenti Shavkat Mırzıeev, Túrikmenstan prezıdenti Serdar Berdimuhamedov, Tájikstan prezıdenti Emomalı Rahmon qatysyp jatyr.

Buǵan deıin Qasym-Jomart Toqaev Kaspııden Afrıkaǵa deıin sozylatyn Azııa men Eýropa arasyndaǵy eń senimdi jáne qaýipsiz kólik jelisin qurýdy usyndy.

Sondaı-aq Prezıdent Italııanyń joǵary oqý oryndaryn Qazaqstanda fılıalyn ashýǵa shaqyrdy.

Al 2026 jyl «Ortalyq Azııa men Italııanyń» mádenı qozǵalys jyly retinde atalyp ótedi.