Orta derjavalar kópjaqty kózqaras ıdeıasyna berik – Euronews Qazaqstan Prezıdentiniń maqalasyn jarııalady
ASTANA. KAZINFORM – Euronews-te Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń orta derjavalardyń róli týraly maqalasy jarııalandy.
«Qazaqstan sııaqty elder jańa kúshpen alǵa shyǵyp, qatysýshy retinde ǵana emes, sonymen qatar jahandyq arenadaǵy jaýapty oıynshy retindegi óz rólin kórsete bilýi kerek. Tótenshe geosaıası týrbýlenttilik pen turaqty qaqtyǵystarǵa toly búgingi álemde kópjaqty sheshimder óte mańyzdy. Eýropa, Taıaý Shyǵys jáne Afrıkadaǵy soǵystar júzdegen myń adamnyń ómirin qıyp, klımattyń ózgerýi mıllıondaǵan adamdy ash, jalańash jáne baspanasyz qaldyryp jatyr. Bul qaqtyǵystar sheshilmeıtindeı bolyp kórinedi.
Osy jahandyq alaýyzdyq aıasynda dástúrli derjavalar – álemniń ekonomıkalyq jáne saıası alpaýyttarynyń birigip jumys isteý múmkindigi azaıyp barady.
Ýkraınadaǵy qaqtyǵys dıplomatııalyq tyǵyryqqa ákeldi, Gazadaǵy jalǵasyp jatqan jaǵdaı úlken gýmanıtarlyq apatqa aınaldy. Al Úndi-Tynyq muhıty aımaǵyndaǵy shıelenis konstrýktıvti ózara árekettesý esebinen qaýipti áreketterge ıtermeleıdi.
Sonymen birge Birikken Ulttar Uıymy sııaqty halyqaralyq konsensýsty ilgeriletý úshin qurylǵan qurylymdar da tyǵyryqqa tirelip jatyr.
Orta derjavalar, ıkemdi, negizgi oıynshylar
BUU Qaýipsizdik Keńesi turaqty músheleriniń veto quqyǵy únemi tyǵyryqqa tireıtin jaǵdaılarǵa ákeledi. Jahandyq daǵdarys boıynsha sheshýshi áreketter qabyldaýǵa kedergi keltire otyryp, ýnılateralızm (birjaqty áreket) ujymdyq áreket etý kerek kezde stsenarııler qaıtalana beredi.
Bul mýltılateralızm (kópjaqty tásil) rýhyn odan ári buzady jáne halyqaralyq ınstıtýttarǵa degen senimdi tómendetedi. Osyǵan oraı, Qazaqstan sııaqty orta derjavalar óz óńirlerinde jáne odan tys jerlerde turaqtylyqty, beıbitshilik pen damýdy qamtamasyz etý úshin ósip kele jatqan múmkindikterge ıe negizgi oıynshy retinde áreket etedi. Alyp derjavalar saıasatynyń kúrdeliligine qaramastan, bizdiń ıkemdiligimiz kúrdeli dıplomatııalyq landshafttarda sátti baǵyt taýyp, ymyraǵa kelý men bitimge kelýge jol ashýǵa múmkindik beredi.
Álemdik alpaýyt derjavalar sııaqty jahandyq yqpalǵa ıe bolmasa da, biz sııaqty elder azyq-túlik jáne energetıkalyq qaýipsizdik, aqparattyq tehnologııalar, sondaı-aq jetkizý tizbeginiń turaqtylyǵy boıynsha jahandyq arenada aıtarlyqtaı áser etý úshin qajetti ekonomıkalyq kúshke, áskerı múmkindikterge jáne saıası erik pen dıplomatııalyq sheberlikke ıe bolýy múmkin.
Sonymen qatar orta derjavalar kópjaqty kózqaras ıdeıasyna berik. Ózin osy ınstıtýttarmen shekteýli sezinetin alpaýyt derjavalardan aıyrmashylyǵy, bizdiń elderimiz daýlardy sheshýdiń, aýmaqtyq tutastyqty qorǵaýdyń jáne klımattyń ózgerýi men pandemııa sııaqty jalpy máselelerdi sheshýdiń osy mańyzdy jahandyq tetikterine táýeldi.
Qazaqstan halyqaralyq dıalog pen birlesken is-qımyl úshin únemi jańa platformalar izdeı otyryp, kópjaqtylyqty árqashan jaqtap keledi. ıAdrolyq qarýsyzdaný jáne taratpaý salasyndaǵy turaqty jumysymyzdan basqa, biz jahandyq aýqymda jasandy pandemııa men bıoterrorızmniń joıqyn saldaryn boldyrmaý maqsatynda bıoqaýipsizdikke baǵyttalǵan jańa kópjaqty vedomstvo qurýdy belsendi túrde ilgeriletip kelemiz. Biz sondaı-aq bıyl Frantsııamen birge sý tapshylyǵy men shóleıttený problemalaryna tap bolǵan álem elderi men qaýymdastyqtaryn biriktirýge baǵyttalǵan birinshi «bir sý» sammıtiniń teń tóraǵasy bolǵanymyzdy maqtan tutamyz. Sonymen qatar biz klımat ózgerýiniń saldarymen kúresý jónindegi óńirlik kúsh-jigerdi úılestirý úshin Ortalyq Azııa men Aýǵanstan boıynsha turaqty damý maqsaty (TDM) boıynsha BUU-nyń jańa Óńirlik ortalyǵyn ózimizge ornalastyrýdy usyndyq.
Biz sondaı-aq uzaqqa sozylǵan qaqtyǵystardyń sheshimin tabýda óz kómegimizdi usynýdan qoryqpaımyz. Muny Ázerbaıjan men Armenııa arasyndaǵy beıbit kelissózder júrgizý jónindegi bizdiń jaqyndaǵy mindettememiz qýattaıdy, bul bizdiń dıalogty ilgeriletý jáne beıbitshilikti ilgeriletý úshin orta derjavalardyń kúshine degen senimimizdi aıǵaqtaıdy.
Kelesi jyly Helsınkı qorytyndy aktisine 50 jyl tolady. Ol qyrǵı-qabaq soǵystan keıingi álemdegi uly derjavalar arasyndaǵy alaýyzdyqtardyń qaıta oralýy men qaıta jandanýy týraly oılanýǵa qundy múmkindik beredi. Alaıda odan da mańyzdysy – jahandyq birlikke aparatyn jol jeńilmeıdi. Olar buǵan deıin de sátti ótken. Álem kelispeýshilikterdi jeńip úlgerdi jáne ony dıplomatııa men dıalog arqyly qaıtadan jasaı alady. Barlyǵymyz óz álemimizge jańa tynys alý úshin birge jumys isteýimiz kerek. Degenmen iri derjavalardyń bul úderiske senim artýǵa daıyndyǵy barǵan saıyn azaıǵanyn jáne shaǵyn elderdiń jetkilikti yqpalynyń joqtyǵyn eskersek, bul qozǵalysty basqarý – orta derjavalardyń mindeti.
Qazaqstan sııaqty elder jańa kúshpen alǵa shyǵyp, ózin qatysýshy retinde ǵana emes, jahandyq arenadaǵy jaýapty oıynshy retinde de óz rólin kórsetýi kerek. Osy syn saǵatta biz barlyq halyqaralyq seriktesterimizdi kópjaqtylyqty nyǵaıtýǵa – kóptegen jetistikterge jetken jahandyq júıeni jandandyrýǵa jáne ınvestıtsııalaýǵa bizge qosylýǵa shaqyramyz.
Bizdiń ujymdyq is-áreketterimiz búgingi beıbit kúnge ǵana emes, sonymen birge gúldengen jáne úılesimdi bolashaqqa degen umtylysymyzdy kórsetsin. Mindet qıyn, biraq tabandylyq, kóshbasshylyq jáne dıalogqa degen berik nıetpen biz búgingi qıyndyqtardy erteńgi jetistikterge aınaldyra alamyz. Kópjaqty jańarý dáýirine jol kórseteıik».
