Orta dálizdiń yqpalyn arttyrý: Qazaqstan men Bolgarııa qandaı kelisimge keldi
ASTANA. KAZINFORM – Keıingi birneshe aıda Eýropa kóshbasshylarymen kezdesýler jıilegeninen jurt habardar. Aldymen naýryzda Qazaqstanǵa Slovenııa Prezıdenti Natasha Pırts-Mýsar resmı saparmen keldi. Sáýirde Samarqandta «S5+Eýropalyq Odaq» sammıti ótti. Mamyrda Vengrııada Túrki memleketteri uıymynyń beıresmı sammıti uıymdastyrylyp, izinshe Italııa Mınıstrler keńesiniń tóraǵasy Djordja Melonı elimizge resmı saparmen kelip, «Ortalyq Azııa – Italııa» alǵashqy sammıtine qatysty.
Mine, endi maýsymnyń alǵashqy onkúndiginde Bolgarııa Prezıdenti Rýmen Radev Qazaqstanǵa at basyn buryp, Qazaqstanmen kelissózder ótkizdi. Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy eki el áriptestiginiń qaı baǵyttardy qamtyp jatqanyna zer saldy.
Astananyń saıası arenadaǵy mańyzy
Qazir álemdegi geosaıası turaqsyzdyq, álemdik ekonomıkanyń bólshektenip jatqan sátte pragmatızm kóptegen saıası protsesterge yqpal etip otyr. Jahandaný úderisi álsiregen shaqta memleketter men bıznes ókilderi qaqtyǵys bolyp jatqan aımaqtardy aınalyp ótýge tyrysyp, jańa saýda tizbekteri men tıimdi logıstıkalyq baılanystar qurý jolyn izdeýde.
Osy rette Qazaqstan mańyzdy orynǵa ıe. Bul – syrtqy saıasattaǵy belsendilik, eń bastysy – talpynys nátıje arqyly kórinis tabýda. Bolgarııa Prezıdentimen kelissózder de osy úrdistiń bir bóligi boldy dep aıta alamyz.
Negizgi áriptester
Sapar ýaqytynyń da sımvolıkalyq máni bar: ótken aptada Qazaqstan men Bolgarııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastyń ornaǵanyna 33 jyl toldy.
– Prezıdent Radevtiń Qazaqstanǵa jasaǵan resmı sapary strategııalyq seriktestigimizdiń jańa kezeńi bastalǵanyn kórsetedi. Bul – bizdiń ortaq órkendeý jolyndaǵy yqpaldastyǵymyzǵa qozǵaý salady. Otyz jyldan astam ýaqyt ishinde Qazaqstan men Bolgarııa arasynda berik ári ózara qurmetke negizdelgen saıası jáne dıplomatııalyq qarym-qatynas ornady. Qazaqstan Bolgarııany dostas el ári óte mańyzdy strategııalyq seriktes sanaıdy, – dep atap ótti Qazaqstan Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev.
Bolgarııa Prezıdenti Rýmen Radev – burynǵy áskerı adam. Ádette áskerı adamdar týra sóıleıdi. Onyń jyly lebizderi hattamadan emes, júrekten shyqqandaı áser qaldyrdy.
– Bolgarııa Qazaqstanmen qalyptasqan jyly ári nátıjeli baılanystardy joǵary baǵalaıdy. Biz Qazaqstandy Ortalyq Azııadaǵy negizgi ári basym seriktes dep bilemiz. Keıingi jyldardaǵy jetistikterińiz – ekonomıkadaǵy serpindi ósý, ınnovatsııa, ǵylym, bilim jáne joǵary tehnologııalar salasyndaǵy tabystaryńyz tańdaı qaqtyrady. Keshe men Ulttyq ǵarysh ortalyǵynda boldym. Ondaǵy jetistikterińiz maǵan úlken áser etti, – dedi Rýmen Radev.
Tereń taldaý júrgizilgen talqy
Ekonomıkalyq qatynastarǵa kelsek, Astana men Sofııa arasyndaǵy kórsetkishter áli de azǵantaı mólsherde. Qazir Qazaqstanda bolgar kapıtaly qatysqan shamamen 60 kompanııa jumys isteıdi. Ózara taýar aınalymy tórt esege ósip, 2023 jyly 375 mıllıon dollardy qurady.
Negizgi kórsetkishti qazaqstandyq munaı eksporty qurap otyr. 2024 jyly tasymal 48 ese ósip, 242,2 mln dollarǵa jetti.
Degenmen yntymaqtastyq aqyryndap órkendeýde. Qazir 117 mln dollardan asatyn birlesken jobalar qarastyrylýda, olardyń nátıjesinde jańa jumys oryndary ashylmaq.
Qazaqstan Prezıdenti seriktestikti jandandyrý úshin Qazaq-bolgar iskerlik keńesin qurý máselesin de usyndy. Al sarapshylar bul sapardyń qorytyndylaryna oń baǵa berýde.
– Kelissózder barysynda ózgerip jatqan halyqaralyq ahýalda saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqty tereńdetýge basa nazar aýdaryldy. Kelissózder aıasynda kólik mınıstrlikteri arasynda Orta dálizdi damytý jáne eki eldiń saýda palatalary arasynda ózara túsinistik týraly memorandýmdarǵa qol qoıylýy saýda baılanysynyń keńeıýine jol ashady, – dedi QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI Eýropa jáne Amerıka zertteýleri bóliminiń jetekshi sarapshysy Álı Muhambet.
Ózara saýdanyń tranzıttik áleýeti
Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty sekildi jobalarǵa álem nazary aýyp, qyzyǵýshylyǵy kúsheıip keledi. Qazaqstan men EO elderi basshylarymen ótken joǵary deńgeıdegi kelissózderdiń birde-birinde kólik baılanysy máselesi nazardan tys qalmaı keledi.
Qazaqstan men Bolgarııa da bul úrdisti jalǵastyryp otyr. Taraptar bolgar porttary – Býrgas pen Varnany Orta dáliz jobasyna qosýdy qarastyrýǵa kelisti.
Qazaqstan Prezıdenti kólik-logıstıka salasyndaǵy yntymaqtastyq boıynsha jumys tobyn qurýdy usyndy. Dese de bul salada áli de jumys kóp. Qazir marshrýttyń áleýeti jartylaı ǵana iske asyrylǵan. Biraq damý qarqyny joǵary: 2024 jyly Orta dáliz arqyly tasymal kólemi 60%-dan astam ósip, 4,5 mln tonnaǵa jetti. 2027 jylǵa qaraı bul kórsetkishti 10 mln tonnaǵa jetkizý josparlanǵan.
– Biz bul baǵyttaǵy júk tasymaldaryn keńeıtýge nıettimiz jáne Qara teńizdegi negizgi logıstıkalyq ortalyq – BMF Port Burgas-tyń Orta dálizge qosylýyn quptaımyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev «Qazaqstan – Bolgarııa» bıznes-forýmynda.
Memleket basshysy muny ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń jańa múmkindikterin ashatyn negizgi baǵyt dep atady.
Turaqty energetıka men agrobıznes
Qazaqstan Prezıdenti bıznes-forýmda ınvestorlar úshin tartymdy salalardy atap ótti. Máselen, turaqty energetıka. Qazaqstan jańǵyrtylatyn energııa kózderi salasynda qarqyndy damýda. Sonymen qatar gaz óndirýdi arttyrý baǵytynda geologııalyq barlaý jumystary júrgizilip, halyqaralyq jobalarǵa qatysyp otyr.
– Ýran óndirisi boıynsha álemdik kóshbasshy retinde elimizde atom elektr stantsııalaryn salý jumystary bastaldy. Bul elimizdiń energetıkalyq qýatyn arttyryp, óz kezeginde ekonomıkalyq yntymaqtastyqqa oń áserin tıgizedi, – dedi Memleket basshysy.
Taǵy bir mańyzdy baǵyt – agrobıznes. Qasym-Jomart Kemeluly Qazaqstan tarapy bolgarııalyq seriktesterimen et jáne sút ónimderi, bal, ósimdik maılaryn óndirý salasynda yntymaqtastyqty damytýǵa múddeli ekenin málimdedi. Lekkerbek kompanııasynyń Shymkentte et óńdeý salasyna ınvestıtsııa salýǵa qyzyǵýshylyq tanytýyn quptaıtynyn jetkizdi. Bul joba zamanaýı tehnologııalardy engizip, óńirdiń eksporttyq áleýetin arttyrary daýsyz.
Farmatsevtıka, jasandy ıntellekt jáne tsıfrlyq transformatsııa salalarynda da eki eldiń áriptestigi úshin zor múmkindik bar. Bul baǵyttarda Bolgarııa belgili bir jetistikterge jetken.
– Energetıka, logıstıka, tsıfrlandyrý, densaýlyq saqtaý jáne aýyl sharýashylyǵy salalaryndaǵy jańa bastamalar Ortalyq Azııa men Eýropa arasyndaǵy baılanysty odan ári nyǵaıtady. Sonymen qatar, bul bastamalar kásipkerliktiń damýyna jol ashyp, jańa jumys oryndarynyń qurylýyna yqpal etedi. Bul Qazaqstan ekonomıkasyna uzaqmerzimdi paıda ákeledi, – dedi sarapshy Álı Muhambet.
Jaqsy dástúr jalǵasyn taba bermek
Qazaqstan men Bolgarııa – tarıhı ári mentaldyq jaǵynan jaqyn elder. Ótken kezeńinde ortaq keńestigi bar, uqsas dúnıetanymy biriktiredi. Memleket basshylary atap ótkendeı, kóptegen jahandyq máseleler boıynsha eki el ustanymy sáıkes keledi. Jahandyq saıası bir-biriniń bastamalaryn qoldaý sekildi jaqsy dástúrler qalyptasty.
– Bolgarııa Qazaqstannyń EQYU tóraǵalyǵy men DSU-ǵa kirý sekildi mańyzdy bastamalaryn qoldady. Óz kezeginde Qazaqstan Bolgarııanyń BUU Adam quqyqtary jónindegi keńesine saılanýyn qoldaǵan, – dedi sarapshy Álı Muhambet.
Mádenı baılanystardyń da damyp jatqanyn nazardan tys qaldyra almaımyz. Qazaqstanda bolgarlardyń besinshi urpaǵy ómir súrýde. Sofııada bir kóshege Astana ataýy berilgen. Jaqynda elordada Sofııa ataýly kóshe paıda bolady.
Qorytyndylaı kele, Qazaqstan men Bolgarııanyń ortaq múddeleri mol. Bul – tek ekonomıkadaǵy ózara pragmatızm emes, sondaı-aq komplementarlyq, ıaǵnı, elderdiń bir múddege toǵysa alýy.