Oraldaǵy negizgi problemanyń biri – ınjenerlik jelilerdiń tozýy
ORAL. KAZINFORM – Oral qalasyndaǵy ózekti máseleler qalaı sheshilip jatyr? Oblys ortalyǵynyń qat-qabat tirshiliginde qandaı jaıttarǵa basa nazar aýdarý kerek? Qys mezgilinde apatty jaǵdaılar bolmaýy úshin ne isteledi? Mine, osyndaı saýaldar tóńireginde Oral qalasynyń ákimi Mırjan Satqanov Kazinform tilshisine suhbat berdi.
- Mırjan Munaıdaruly, Oral qalasyndaǵy basty problemalar dep neni aıtar edińiz?
- Oral qalasyndaǵy negizgi problemalardyń biri – ınjenerlik jelilerdiń tozýy. Sý, jaryq, jylý sııaqty negizgi kommýnaldyq qyzmettermen úzdiksiz qamtamasyz etý turǵyndardyń ál-aýqatyn arttyrýdyń mańyzdy sharty ekendigi belgili. Osy baǵytta birqatar mańyzdy jobany qolǵa aldyq.
Halyq jıi kóteretin taǵy bir másele – jol. Búgingi tańda Oral qalasy boıynsha avtomobıl joldarynyń jalpy uzyndyǵy 690 shaqyrym bolsa, jaqsy jáne qanaǵattanarlyq jaǵdaıdaǵy joldardyń uzyndyǵy – 409,6 shaqyrym. Ótken jyly jalpy uzyndyǵy 54 shaqyrym joldy jóndeý jumysyn aıaqtadyq. Bıyl da kóshe joldarynyń sapasyn jaqsartý maqsatynda osy isti jalǵastyramyz.
Qoǵamdyq kólik qyzmetiniń sapasyn arttyrý da – kún tártibindegi mańyzdy másele. Qazir barlyq marshrýttarda jolaqy tóleýdiń elektrondy júıesi engizildi. Nátıjesinde, tasymaldaýshylardyń kiris bóligi, bıýdjetke salyqtyq túsim ósip, jumys orny kóbeıdi. Avtobýs parkin jańartý jaqsaryp keledi. Sońǵy eki jylda 160-tan astam avtobýs satyp alynyp, qalalyq avtobýs parki 50 paıyzǵa jýyq jańardy.
- Oblys ortalyǵynda tozyǵy jetken elektr qýaty, jylý jáne sýmen qamtý jelilerin jańartý baǵytynda ne istelip jatyr?
- Qalalyq elektr stantsııasynyń tozýy 75 paıyz bolyp otyr. Jyl saıyn Oralda elektr jelilerin jańǵyrtý jumystary júrgiziledi. 2023 jyly 120 km jeli aýystyryldy. Investıtsııalyq baǵdarlamalar arqyly qosymsha 9,3 km jeli aýystyrylǵan. Qaladaǵy elektr jelileri men jabdyqtardyń tozýyn azaıtý sharalary «Batys Qazaqstan oblysyn keshendi damytý josparyna» engizildi. Bul maqsatqa aldaǵy úsh jylda respýblıkalyq bıýdjetten 7,5 mıllıard teńge qarajatty bólý josparlanǵan.
Ótken jyly Oral qalasynyń jylý-elektr ortalyǵyn jańǵyrtý maqsatynda 4 iri joba júzege asty. Bul – Zachagan kentinde Ǵalymdar aýyly kóshesine jańa qazandyq salý, Murat Móńkeuly kóshesindegi №3 qazandyqtyń jylý qubyrlaryn aýystyrý, jylý-elektr ortalyǵynynyń taratý qurylǵylaryn jańartý jáne jańa gradırnıanyń qurylysy sııaqty jobalar. Qazirgi ýaqytta 2 jylý magıstralyn rekonstrýktsııalaý boıynsha jobalyq-smetalyq qujattama daıyn. Oǵan qosa taǵy 3 jylý magıstrali boıynsha qujattamalar jasaqtalyp jatyr. Sonymen qatar bıyl jylý jelilerin, jylý agregattaryn, týrboagregattardy jańartý boıynsha birqatar jumys josparlanǵan. Munyń barlyǵy – jylý elektr ortalyǵynyń tozýyn azaıtý baǵytyndaǵy sharalar.
Jýyrda 6 sý jınaý uńǵymasynyń qurylysy aıaqtaldy. Nátıjesinde óndiriletin sý kólemi qosymsha 9 myń tekshe metrge ulǵaıdy. Jańadan taǵy 5 sý uńǵymasyn salý boıynsha joba jasaqtaldy. Sondaı-aq Kamen toptyq sý qubyryn jańartý jobasy saraptamadan shyqty.
Sý burý jelilerinde, atap aıtqanda №21, №2 jáne №3 káriz-sorǵy stantsııalarynda rekonstrýktsııalaý jumystary júrgizilip jatyr. Sonymen qatar 5 stantsııany qaıta qurý úshin jobalyq-smetalyq qujattamalar jasaqtalady.
«BQO áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń 2022-2025 jyldarǵa arnalǵan keshendi jospary» aıasynda 45,7 mlrd teńgege sý burý jáne sýmen jabdyqtaý jelilerin jańartý kózdelgen. Nátıjesinde sýmen jabdyqtaý jelileriniń tozýyn 60,5 paıyzdan 55,5 paıyzǵa, sý burý jelileriniń tozýyn 61,3 paıyzdan 57 paıyzǵa deıin tómendetý kózdelip otyr.
- Qarjy bólinse, jaqsy eken. Óıtkeni, taıaýda qala ortalyǵynda jer astyndaǵy salqyn sý qubyry jarylyp, sol aýdandaǵy kópqabatty úıler biraz ýaqyt sýsyz qaldy. Sóıtse, bul qubyrlar ótken ǵasyrdyń 70-jyldary salynǵan bolyp shyqty. Osyndaı sý jelileri de aýystyrylatyn shyǵar?
- Iá, qalamyzda ótken ǵasyrda salynyp, tozyǵy jetken sý qubyry kóp. Olardy jyl saıyn birtindep aýystyrý jumysyn júrgizip kelemiz. Jańa aıtyp ótken iri jobalardan bólek «Batys sý arnasy» kommýnaldyq mekemesi bıyl shaharymyzdyń eski ortalyq bóligi men soltústik-shyǵys aýdandaryndaǵy birqatar sý qubyryn jóndemek. Josparǵa sáıkes 2024 jyly 13 joba boıynsha jalpy uzyndyǵy 7 shaqyrymǵa jýyq sýmen jabdyqtaý qubyrlary jańaǵa almastyrylady.
- Qulaý qaýpi bar mektepter men turǵyn úıler máselesi qalaı sheshiledi?
- Qazirgi ýaqytta Oral qalasynda apatty dep tanylǵan mektep joq. Alaıda tehnıkalyq saraptama qorytyndysyna sáıkes №3, 22, 27, 43 mektepteri jáne №7 men №36 mektepterdiń qosymsha ǵımaraty apat aldynda dep tanylǵan. Búgingi tańda olardy kúrdeli jóndeý nemese ornyna jańa mektepter salý máselesi qarastyrylyp jatyr. Jalpy, halyq sany kóbeıgen saıyn jańa mektepterdi salýdyń ózektiligi artady. Qalamyzda mektep tapshylyǵyn sheshýge berilgen zor múmkindik – «Jaıly mektep» jobasy. 2023-2025 jyldary Oral qalasynda atalǵan joba aıasynda 9 900 orynǵa arnalǵan 9 mekteptiń qurylysy oılastyrylady. Kúni búginge Zachagan kentinde 2 mektep, Derkól kentinde 1 mektep salynyp jatyr.
Bul jobadan bólek Oral qalasynda №31 mekteptiń qurylysy bastalsa, aldaǵy ýaqytta №8 mekteptiń jańa ǵımaratynyń qurylysy josparlanǵan.
Oralda apatty dep tanylǵan úılerdiń máselesi sheshilýde. Buǵan «Renovatsııa» baǵdarlamasy úlken septigin tıgizip otyr. Qala boıynsha 54 apatty úı jáne 310 eski úı bar. Kúni búginge 25 apatty úı buzylyp, olardyń ornyna 14 jańa úı paıdalanýǵa berildi. Qazirgi tańda «Renovatsııa» baǵdarlamasy arqyly 8 úı salynyp jatyr. Atalǵan baǵdarlamaǵa qatysý úshin turǵyndardyń 100 paıyz kelisimi qajet. Baǵdarlamanyń nátıjeli júzege asýy apatty úı turǵyndarynyń belsendiligine baılanysty der edim.
- Bıyl qalada jol qurylysyna qansha qarajat bólindi jáne qaı kóshelerde jóndeý júrgizilmek?
- Biz jyl saıyn qalanyń ár aýdanynan, ár kentten keminde 3-4 kósheden jóndep otyrýǵa tyrysamyz. Jańa atap ótkenimdeı, 2023 jyly 50 shaqyrymnan astam jol jóndeýden ótti. Qazirgi tańda uzyndyǵy 152,1 shaqyrym bolatyn 61 jobanyń jobalyq-smetalyq qujattamalary daıyn. Onyń ishinde 30 rekonstrýktsııa, 5 kúrdeli jóndeý, 22 ortasha jóndeý jáne 4 aǵymdaǵy jóndeý jobalary bar. Jol jóndeý jumysymen qalanyń barlyq aýdandary qamtylady. Sonymen qatar qalaǵa qarasty kentterdiń joldaryn jaqsartýǵa da kóńil bólemiz. Máselen, Zachagan kenti boıynsha 9 joba, Derkól kenti boıynsha 6 joba, Krýgloozernyı kenti boıynsha 3 joba jasaqtaldy. Bul jobalardyń barlyǵyn júzege asyrý úshin 17,6 mlrd teńge qajet. Qarajattyń bólinýine qaraı jol jóndeý jumysyn júrgize beremiz.
Budan bólek qazirgi ýaqytta uzyndyǵy 4,45 km quraıtyn 11 jobaǵa tıisti qujattamalar jasaqtalyp jatyr.
- Halyq qatysatyn bıýdjet týraly aıta ketseńiz?
- Shaharymyzdy abattandyrýǵa «Halyq qatysatyn bıýdjet» jobasy kóp septigin tıgizip otyr. Munda oraldyqtar qalamyz úshin eń ózekti, mańyzdy ári qajetti jobalardy ózderi usynyp, daýys berý arqyly anyqtaıdy. Ótken jyly osy tásilmen jańa skverler salý nemese qoldanystaǵy demalys aımaqtaryn jóndeýge qatysty 7 joba tańdap alyndy. Barlyǵy da júzege asyryla bastady. Oral qalasynda «Halyq qatysatyn bıýdjet» jobasy arqyly 2021 jyly 2 joba, 2022 jyly 2 joba júzege asyrylǵan bolatyn. Bıyl da turǵyndardan usynystar qabyldandy. Joba talaptaryna sáıkes keletin usynymdar daýys berýge jiberiledi.
Jalpy, qalada 54 saıabaq pen skver bolsa, onyń 35-i abattandyrylǵan. 2023 jyly Zachagan kentinde, №44 mektep mańynda jáne M. Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan ýnıversıtetiniń janynda 3 jańa skver salý boıynsha jumystardy bastaǵan edik. Onyń bireýi aıaqtaldy, qalǵan ekeýin bıyl aıaqtaımyz. Budan basqa taǵy alty jerde jańa demalys aımaqtaryn abattandyrý boıynsha jobalyq-smetalyq qujattama daıyn.
Oraldyqtar sońǵy jyldary Jaıyq ózeniniń jaǵalaýyn abattandyrý máselesin jıi kóterip júr. Bul aımaqty tolyqtaı rekonstrýktsııa jumystaryn júrgizý úshin jobalyq-smetalyq qujattama jasaqtalyp jatyr. Joba boıynsha jaǵalaýdy Eski soborǵa deıin uzartý qarastyrylǵan. Sondaı-aq jaǵalaý mańynda fýtbol, voleıbol, vorkaýt aýmaqtary, balalar oıyn alańdary bolady.
- Taǵy bir asa mańyzdy másele, turǵyn úı qurylysy úshin jer kezeginde turǵandar jaıy jóninde ne aıtar edińiz?
- Oral qalasy boıynsha jeke turǵyn úı qurylysy úshin jer ýchaskesin alýǵa arnaıy esepte 109 560 azamat tirkelgen. Esepte turǵan barlyq azamattardyń ótinishin qanaǵattandyrý – kúrdeli másele. Jer ýchaskesin berý úshin ol jerge barlyq qajetti ınjenerlik jelilerdi tartý qajet. Bul qomaqty qarajatty talap etedi. Turǵyn úıler salynǵan soń, jer ýchaskeleri berilgen aýdanǵa jol salý, qoǵamdyq kólik aparý qajettiligi týyndaıdy. Qalamyzdyń aýmaǵy «Juldyz» shaǵynaýdanynan bastap Serebrıakov aýylyna deıin sozylyp jatyr. Aýmaqty odan ári keńeıtý tıimsiz dep sanaımyn.
2022 jyly Krýgloozernyı kenti aýmaǵynan jeke turǵyn úı qurylysy úshin kezekte turǵan azamattarǵa jer ýchaskesin berýdi egjeı-tegjeıli josparlaý jobasy daıyndalyp, ınjenerlik jeliler júrgizildi. Joba boıynsha barlyǵy 929 jer telimi arnaıy esepte turǵan azamattarǵa kezekpen berilip jatyr.
- Ótken jyldary ózen jaıylmalary men orman qory aýmaǵynan zańsyz berilgen jer telimderi, sondaı-aq zańsyz turǵyn úı qurylysy derekteri endi belgili bolyp jatyr. Buǵan ne aıtar edińiz?
- 2014-2015 jyldary Oral qalasy ákimdiginiń qaýlysy negizinde «Venera» baý-baqsha seriktestiginen aýmaǵy 6 ga bolatyn 50-ge jýyq jer ýchaskesi jekemenshikke berildi. 2018 jyly «Spetsstroıservıs» JShS «ıÝjnoe» ken ornynda qum-qıyrshyq tas qospasy men qumdy óndirýge oblystyq jer qatynastary basqarmasymen kelisimshart jasasty. Demek, 2014-2015 jyldary baý-baqsha seriktestiginde kórsetilgen jer ýchaskelerin berý kezinde bul jerde karer bolǵan joq. 2018 jyly «Spetsstroıservıs» JShS jer ýchaskesiniń aktisi bolmaýyna qaramastan, qum-qıyrshyq tas qospasyn óndirý jáne qurylys qumyn shyǵarý boıynsha jumystardy bastady, osyǵan baılanysty karer paıda boldy. Keıin memlekettik aktini resimdeý, jerge ornalastyrý jobasyn ázirleý kezinde saıajaı ýchaskeleriniń jerine qabattasqany anyqtaldy.
«Spetsstroıservıs» JShS men jer ýchaskeleriniń ıeleri arasynda birneshe ret sot protsesi boldy. Onda jer ıeleri sotta jeńiske jetip, «Spetsstroıservıs» JShS-ni bárin bastapqy qalpyna keltirýge májbúr etti. Qysqasha qaıyrǵanda, jaǵdaı osylaı bolyp otyr.
- Áńgimeńizge rahmet. Biraz ózekti máseleni qamtyǵan sııaqtymyz, qyzmetińizge tabys tileımin.
