Onyń muraty: halyq múddesine qyzmet etý
Jer үlken, al adam bolsa, onyң kөzge kөrinbeıtin kishkentaı ғana bөlshegi, sondyқtan da tike jүrip kele jatyrmyn dep oılaıdy. Alaıda eң қarapaıym jәne tabıғı қozғalys - aınalmaly қozғalys ekendigi қashannan mәlim.
Қabı Oқaұly Oқaev - өzgeshe jan. Mұny men onyң ғylymnyң қııa shyңdaryna kөterilip, Қazaқstan joғary mektebi akademııasynyң akademıgi, Eýrazııa Halyқaralyқ ekonomıkalyқ akademııasynyң akademıgi, professor, ekonomıka ғylymdarynyң doktory bolғandyғy үshin aıtyp otyrғanym joқ. Oқaevty tamasha shyғarmashyl oılaý қabileti, oı-өris keңdigi, problemalardy kөre bilip, olardy sheshýde қııadan jol tabatyn ozyқ daryny erekshelendiredi. Ol tereңnen tamyr tartқan sapaly tektik қasıet ıesi, kerek deseңiz onyң Қabı atty esimi arabsha «kүshti, myқty, қýatty» degen maғynany bildiredi eken.
Bұғan on bes jyldan beri tanys-bilis bolyp jүrgenimde talaı ret kөz jetkizdim. Қabı Oқaұly taғdyryna tүbegeıli yқpal etken, aldyna қoıғan өreli maқsattaryna қol jetkizýge, batyl қadam basýғa mүmkindik bergen birneshe sәtterdi ataıdy. Eң aldymen, Jaratқan oғan myқty densaýlyқ bergen, ekinshiden, ata-anasy erinbeı eңbek etýdi ұқtyrғan, izgilik ataýly ana sүtimen daryғan, қazaқtar ondaıda «ýyzyna jaryғan» dep aıtady. Bizdiң bәrimiz de bala bolғanbyz, sondyқtan da «ұıada ne kөrseң, ұshқanda sony ilersiң», degen halyқ danalyғynda aıtylғandaı, ata-ana өnegesiniң alar orny үlken.
Қabı Oқaұly týғan jerdiң tұma bastaýlarynyң өmirlik belsendi ұstanymdaryna әserin erekshe baғalaıdy. Ol Gýrev oblysynyң Teңiz aýdanyndaғy Өteri (қazirgi Atyraý oblysynyң Құrmanғazy aýdany) degen shaғyn aýylda dүnıe esigin ashқan. Reseımen shektesetin osy jerde Қıғash өzeni syldyraı aғady. Daýylpaz aқyn Mahambettiң «Jaıyқ үshin jandastyқ, Қıғash үshin қyryldyқ», dep keletin jyrlaryndaғy Қıғash - osy өzen. Onyң taıdaı týlaғan balyғy men aң-құsy soғys aldyndaғy aýyr jyldarda jәne maıdannyң sұrapyl kezeңderinde Қabı sııaқty talaı jannyң taңdaıyn jibitip, қıynshylyқ құrsaýynda ash өzekke әl bergen. Naryn құmynyң etegindegi osy aýylda beınetti eңbektiң dәmin tatty, өmirdiң baғasyn ұққandaı boldy. Bala shaғynan Isataı men Mahambettiң tolarsaқtan қan keship, at oınatқan dүbirli jortýylynyң erlik baıanyn, Құrmanғazy men Dınanyң, Seıtek pen Dәýletkereıdiң kүı құdyretiniң sarynyn құlaғyna құıyp өsti.
Әsker қataryndaғy mindetti azamattyқ boryshty өteý kezeңi er jetip, at jalyn tartyp mingen, naғyz erlik mektebi boldy. Tөrt jyl boıy Sibirdiң қytymyr aıasynda Irkýtsk oblysynyң Bratsk қalasynda қyzmet atқardy. Osynda orta mektepti bitirip, bilimge bas қoıdy: taңdaıy қaқsyp bir tamshy sýdy aңsap, shөlirkegen jolaýshydaı bilimge, kөrsem-bilsem degen құmarlyғy alғa jeteledi. Sharýanyң otbasynan shyққan jas jigit shetsiz-sheksiz saharadan sonaý alys kөkjıekterge kөz tikti. Osynaý үlken өmir mektepteri iri aғartýshy, ғalym, қoғam қaıratkeri bolyp қalyptasýyna jol ashty. Mұnyң bәri, erinbeı ter tөgip, asa kүshti қabilet-қa ırat jұmsaýdy talap etti.
Қazaқ memlekettik ýnıversıtetiniң stýdenti atanғan kezinde ұzaқ kүnder men tүnder kөңilin ғylym jolyna jұmsap, tas қııaғa өrlep, sanaýly lenındik stıpendıat atanғandardyң biri boldy. Sol kezdiң өzinde ғylymғa den қoıyp, ғylymı konferentsııalarda baıandamalar jasady, ғylymı pikirsaıystardyң bel ortasynda jүrdi. ҚazMÝ-dy bitirgende onyң ұshқan ұıasynda eңbek-ғylym jolyn jalғastyrýdyң tamasha mүmkindigi týdy. Sodan bastap, қazaқ joғary mektebiniң қara shaңyraғynda ғylymı-pedagogıkalyқ baspaldaқtarmen ilgeri ұmtyldy.
Eңbek jolyn assıstent bolyp bastaғan bilimpaz ғalym jıyrma bir jyl eki iri - josparlaý-ekonomıka jәne esep-ekonomıka faýltetteriniң dekany boldy, otyz bir jyl boıy үzdiksiz kafedra basқardy. Bүginde Қabı Oқaұly Oқaev T.Rysқұlov atyndaғy Қazaқ ekonomıka ýnıversıtetiniң ekonomıka kafedrasynyң professory. Sөıtip, өzi jүrek қalaýymen taңdap, jalyndy jastyқ shaғyn, bүkil sanaly ғұmyryn қazaқstandyқ joғary ekonomıkalyқ mektepti қaz tұrғyzýғa arnaғan Қabı Oқaұly osy salada jarty ғasyr boıy jemisti jәne janқııarlyқpen eңbek etip keledi.
Keshegi stýdentten bүgingi aýzy dýaly құrmetti ғalym-oқytýshyғa aınalғanғa deıingi ұzaқ jolda onyң basynan talaı oқıғalar, jarқyn belester өtti. Biraқ ta bir eleýli sәt mәңgi esinde қalғan. Baýlyp, қanattandyryp өsiretin, jүreginiң jylýyn, sapaly қasıetterdi boıyңa siңiretin shynaıy Ұstazdy kezdestirý kez kelgenniң peshenesine jazylmaғan. Қabı Oқaұlynyң ұstazdan joly boldy. Onyң aıtýynsha, esinde mәңgi өshpeıtin iz қaldyrғan mұndaı үlken jүrekti ұstaz - Қazaқstan tarıhyndaғy alғashқy joғary ekonomıkalyқ oқý ornynyң - Almaty halyқ sharýashylyғy ınstıtýtynyң birinshi rektory Aleksandr Ivanovıch Belov bolatyn. Onyң әkelik қamқorlyғy men daңғaıyr bilimi, azamattyқ kelbeti Қabı Oқaұlynyң baғyn ashyp, keıingi shyғarmashylyқ-ғylymı өristi jolyna sәýlesin tүsirdi. Shәkirt te Ұstazyn jerge қaratқan joқ.
Oқaevtyң ғylymı mansaby oıdaғydaı boldy - ғylym kandıdaty, sodan keıin ғylym doktory. Onyң taғy bir қyry - tamasha pedagog bola bildi. Қabı Oқaұlynyң professor atanýy da - ғalym eңbegine berilgen laıyқty baғa. Өıtkeni ol respýblıkamyzda ekonomıkalyқ ғylymı mekteptiң қalyptasýyna, osy saladaғy mamandardyң үlken shoғyryn oқytyp-tәrbıeleýge eleýli үles қosty. Ol sonymen қatar memlekettiң ғylymı-zııatkerlik әleýetin tolyқtyryp, sol ortany қalyptastyrýғa zor yқpal etti. Ol ғylymı kadrlardy қalyptastyratyn қýatty bazalyқ kafedrany құra bildi, sol arқyly osy jerde ondaғan doktorlyқ jәne kandıdattyқ dıssertatsııalar sәtti қorғalyp jatty. Olardyң arasynda - bүgingi ҚR Premer-Mınıstri Kәrim Mәsimov, «Samұryқ-Қazyna» ҰӘҚ» AҚ basқarma tөraғasynyң orynbasary Tımýr Құlybaev, Қ.Sәtbaev atyndaғy Қazaқ ұlttyқ tehnıkalyқ ýnıversıtetiniң rektory Jeksenbek Әdilov, ekonomıka ғylymdarynyң doktory Bekbolat Әýbәkirov sııaқty kөptegen el tanyғan, tәýelsiz Қazaқstannyң damýyna soқtaly үles қosyp jүrgen kөrnekti azamattar bar.
Қabı Oқaevtyң basshylyғymen joғary bilikti mamandardyң - ekonomıster men menedjerlerdiң үlken shoғyry daıarlandy, olardyң arasynda tanymal memleket қaıratkerleri, kөrnekti ғalymdar, өndiris ұıymdastyrýshylary, kәsipkerler az emes. Onyң tәrbıelep ұshyrғan shәkirtteri bүginde elimizdiң ıgiligi jolynda kөptegen basқarý құrylymdarynda jemisti қyzmet atқaryp jүr.
Қabı Oқaұly ataқty «Narhozdyң» negizin қalaýshylardyң biri ғana emes, ol negizgi қorlardyң ұdaıy өndirisi problemalary boıynsha ғylymı mektepti jasaýshy. Onyң ұzaқ jyldar boıy zor қajyr-қaıratpen jasaғan eңbekteri kөptegen zaңnamalyқ aktiler jasalymdarynyң negizine alyndy. Қazirde otandyқ өndiristi қalpyna keltirý, negizinen Қ.Oқaevtyң әdistemelik ұsynystary boıynsha jүrgizilýde. Bүgingi taңda onyң ғylym jұmystary respýblıkada kәsipkerlikti damytýғa, naryқ jaғdaıyndaғy өnerkәsipti damytýdyң teorııalyқ jәne praktıkalyқ қyrlaryna baғyttalғan. Қ.Oқaevtyң kөptegen elderdiң tanymal ғalymdarymen jeke өziniң tikeleı baılanystary respýblıkanyң ekonomıkalyқ өmirine jaңa tehnologııalardy engizýge, joғary oқý oryndary arasyndaғy baılanystardy keңeıtýge jerdemdesip keledi.
Onyң қalamynan 250-den astam ғylymı jұmystar týyndady, onyң ishinde 18 monografııa, kitaptar men kitapshalar bar. Ol - oқytýdyң zamanaýı tehnologııalarynyң әdistemeleri jasalymdarynyң avtory. «Қazaқ entsıklopedııasynyң» ekonomıka jөnindegi redaktsııalyқ keңesiniң tөraғasy boldy. Bүginde «Қazaқstan» ұlttyқ entsıklopedııasynyң ekonomıka jөnindegi keңesshiler tobyna jetekshilik etedi.
Professor Қ.Oқaev ekonomıkalyқ ғylymnyң teorııasy men praktıkasynda қazaқ tilin қoldaný salasyn keңeıtýge zor қajyr-қaırat jұmsap kele jatқanyn erekshe atap өtkim keledi. Onyң tikeleı қatysýymen jәne basshylyғymen «Býhgalterlerdiң oryssha-қazaқsha sөzdigi», «Қazaқsha-oryssha, oryssha-қazaқsha termınologııalyқ sөzdik», «Қazaқ tili termınderiniң salalyқ tүsindirme sөzdigi. Ekonomıka jәne қarjy» kitaptary basylyp shyқty.
Kөptegen ekonomıkalyқ joғary oқý oryndary men fakýltetterde professor Oқaev daıarlaғan «Ekonomıka jәne halyқ sharýashylyғyn basқarý», «Ekonomıka jәne kәsiporyndardy basқarý» «Ekonomıka» mamandyқtary үshin қazaқ jәne orys tilderindegi oқý-әdistemelik keshen үlken sұranysқa ıe bolyp otyr. «BIKO» baspa үıi, mine, 13 jyldan beri Қabı Oқaұlynyң redaktsııalaýymen қazaқ tilindegi «Býhgalter bıýlleteni» aptalyғyn shyғaryp keledi, al onyң mamandar үshin maңyzy baғa jetkisiz.
Қabı Oқaұly үshin joғary mektep isi ataқ pen abyroı ғana emes, өmiriniң basty mәni de. Onyң siңirgen eңbegi joғary үkimet nagradalarymen - kezinde Keңes үkimetiniң «Znak pocheta» ordenimen, medaldarmen jәne құrmet gramotalarymen atalyp өtti. Ol joғary bilim үzdigi dep tanylyp, «Қazaқstannyң eңbek siңirgen қyzmetkeri» ataғyna ıe boldy. Degenmen eң basty marapat jәne onyң үlken baқyty - jerlesteriniң, týystary men jaқyndarynyң sүıispenshiligi. Қabı Oқaұly Oқaev - Atyraý oblysyndaғy Құrmanғazy aýdanynyң құrmetti azamaty.
Onyң eki ұly da er jetip, өz taғdyrlaryna ıe boldy, bұl da - үlken baқyt. Aıtalyқ, tұңғyshy Ermek kөp jyldardan beri «BIKO» baspa үıin basқaryp keledi, қazir onyң өnimderi Қazaқstanғa keңinen tanymal jәne eldiң aқparattyқ keңistiginen laıyқty oryn alyp otyr. Kishi ұly Erkeblan bıznes salasynda eңbek etedi jәne sonymen қatar doktorlyқ dıssertatsııasymen aınalysyp jүr. Үlken kelini Ғalııa bolsa, mamandyғy boıynsha ekonomıst-psıholog, otbasynda dinı құndylyқtardyң taýsylmas sharapatyn tıgizýde. Otbasynyң ғylymı dәstүrlerin kishi kelini - Altynaı odan әri jalғastyrýda. Ol ekonomıka ғylymdarynyң kandıdaty әri «ekonomıka magıstri», Әl-Farabı atyndaғy Қazaқ ұlttyқ ýnıversıtetinde jұmys isteıdi.
Otbasynyң shyraıyn keltirip, balalary men nemerelerine jan jylýyn berip, қadirmendi otanasy, үlken bir әýlettiң altyn diңgegi bolyp otyrғan sүıikti jary Fazıla Әmirғalıқyzynyң orny erekshe. Bүginde Oқaevtardyң өnegeli shaңyraғynda jeti nemere balқұraқtaı өsip keledi. Olardyң arasynda bilim қýyp, Otanynan jyraқta jүrgen eң үlken nemereleri - Baıannyң orny bөlek. Jastyғyna қaramastan қazirdiң өzinde ol Anglııa kolledjin bitirip, Frantsııada bilimin jalғastyrdy. Bүginde Shotlandııadaғy Edınbýrg ýnıversıtetinde psıholog mamandyғyna oқyp jatyr. Baıan alty tildi meңgergen. Sirә, jeti jұrttyң tilin bilgen, segiz қyrly, bir syrly, dep halyқ osyndaıda aıtқan bolar.
Өtkendi oımen shola otyryp, bүgingi jetken jetistigimizdi baғamdaımyz. Әsirese, ol өskeleң ұrpaқ үshin kerek tәmsil. Ұrpaқ sabaқtastyғy tini үzilmeýge tıis, bүgin jas құraқtaı jelkildep өsip kele jatқan jaңa býyn - bizdiң erteңimiz, bolashaққa tүren salyp, elin erteңge bastaıtyn - solar. Әr adam өziniң bıigine ұmtylady, sol jolda shamshyraқ bolyp jol nұsқaıtyn naғyz Ұstazdar bolady. Solardyң biri - talaı jas adamdardyң janyna jalaý, өmirine temirқazyқ ispetti baғyt siltegen, ekonomıst degen қıyn da jaýapty mamandyқtyң tizginin ұstaғan jas tүlekterdiң aıtýly tәlimgeri - Қabı Oқaұly Oқaev bolary kәmil!
