Óńirlik damý VS kóshi-qon: halyq qalaǵa qonys aýdarýǵa nege qumar
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda ishki kóshi-qon júıesiniń baqylaýsyz damýy iri qalalardyń ınfraqurylymyna aıtarlyqtaı salmaq túsirip otyr. Bul másele Memleket basshysynyń Joldaýynda da kóterilip, qala ákimdikterine mıgratsııalyq júktemege daıyn bolý mindeti júktelgen edi. Osy rette Kazinform tilshisi ishki mıgratsııanyń qala damýyna áserin sarapshylar pikiri negizinde taldap kórdi.
Bir jyldaǵy ósim – 20,6%
Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetine sáıkes, 2025 jyldyń alǵashqy jartysynda ishki kóshi-qon 2024 jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda 20,6 paıyzǵa artqan. Óńiraralyq kóshý esebinen halyq sanynyń eń kóp ósimi myna óńirlerde baıqaldy.
Memleket basshysy Astana qalasy mysalynda kóshi-qon saldarynyń naqty aýqymyn kórsetti. Sońǵy úsh jylda elorda turǵyndarynyń sany 250 myń adamǵa artqan. Onyń ishinde tek ótken jyldyń ózinde qalaǵa 100 myń adam kóship kelgen.
Resmı esep boıynsha qala halqy 1,5 mıllıon adam bolsa, is júzinde ınfraqurylym kún saıyn 1,9 mıllıon adamǵa qyzmet kórsetedi. Prezıdenttiń aıtýynsha, bul – qosymsha 400 myń turǵyny bar jańa qala qosylǵanmen birdeı júkteme.
- Mektep ınfraqurylymy qazirdiń ózinde shamadan tys jumys istep, shatqaıaqtap tur. Jyl saıyn 15 mektepke deıin salý qajettigi týyndap jatyr. Emhanalardyń júktemesi óte kóp, onda oryn tapshy. Sonyń saldarynan ákimdik qalanyń qarqyndy damýyna jaǵdaı jasaýdyń ornyna áleýmettik shyǵyndarǵa qyrýar qarjy jumsaýǵa májbúr. Onyń qala bıýdjetindegi úlesi qazirdiń ózinde 60 paıyzǵa jetken. Bul ahýaldy túzeý úshin túbegeıli sharalar qabyldaý qajet, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Sarapshylar ne deıdi?
«Sandj» zertteý ortalyǵynyń dırektory, áleýmettanýshy Janar Jandosova Memleket basshysynyń kóshi-qon máselesin der kezinde kótergenin jetkizdi.
– Birikken Ulttar Uıymynyń málimeti boıynsha, 2020 jyly AQSh-ta qalalaný deńgeıi – 82,5%, Germanııada – 77,4%, Japonııada – 91,7%, Ulybrıtanııada – 83,7%, Frantsııada – 80,7%, Italııada 70,7% boldy. Qytaıdyń ózi 60,3% deńgeımen Qazaqstannan sál ǵana alda tur. Qazaqstanda 2010-2020 jyldar aralyǵynda qalalar úlesi 20 paıyzǵa ósip, ýrbanızatsııa deńgeıi 59 paıyzdy qurady. Al 2021-2025 jyldar aralyǵynda bul kórsetkish 63 paıyzǵa jetip otyr, – dedi sarapshy.
J. Jandosovanyń aıtýynsha, adamdar iri megapolısterge – Astana, Almaty, Shymkentke kóshýge beıim. Sebebi munda damý múmkindikteri, tabys pen jumys kóbirek. Alaıda bul úrdis óńirlerdiń damýyn baıaýlatýy múmkin. Sondyqtan óńirlerde jańa jumys oryndaryn ashý strategııalyq mindetke aınalyp otyr.
– Buǵan deıin ońtústikten soltústikke kóshirý baǵytynda «Eńbek» baǵdarlamasy júzege asty. Biraq tájirıbe kórsetkendeı, soltústik óńirlerde turaqty jáne tartymdy kásiporyndardyń bolmaýy – basty másele. Kóship barǵan azamattar 4-5 aı jumys istep, az jalaqynyń saldarynan qaıta ketken jaıttar kezdesken, – dedi áleýmettanýshy.
Al «Urban Forum Kazakhstan» QQ dırektory Ádil Nurmaqov kóshi-qonnyń saldarynan iri qalalarda ınfraqurylymnyń qysymǵa ushyraǵanyn, ásirese kólik júıesi men turǵyn úı naryǵynda másele ýshyǵyp turǵanyn atap ótedi. Onyń aıtýynsha, kóshi-qondy tejeıtin emes, oǵan beıimdeletin tásil qajet. Bul rette keńestik kezeńdegi josparlaý logıkasynan arylyp, ıntegratsııalanǵan, keshendi ýrbanıstıkaǵa kóshý kerek. Mysaly, Berlınde shamamen 3,8 mln adam, al Tokıo aglomeratsııasynda 37 mln jýyq adam turady. Biraq bul qalalar turǵyn sanynyń kúrt ósýine ıkemdelip, kólik, turǵyn úı jáne áleýmettik ınfraqurylymdy qatar damytty.
Nurmaqovtyń paıymynsha, jańa aýdandardy tek turǵyn úımen toltyryp qoıý - qatelik. Onda bir ýaqytta mektep, emhana, jumys oryndary, demalys aımaqtary men qoljetimdi qoǵamdyq kólik máselesi qatar sheshilýi kerek. Bul – keıin emes, qurylys kezeńinde qatar júrgizilýi tıis protsess. Qalalardy yqsham, aralas fýnktsııaly, jaıaý jáne velosıpedpen qatynaýǵa yńǵaıly etý – zamanaýı ýrbanıstıka talaby. Sonymen qatar jaldamaly turǵyn úı naryǵyn damytý da qalaǵa kóship keletin halyq úshin mańyzdy sheshimderdiń biri.
- Joldaýda aıtylǵan jańa áleýmettik-ekonomıkalyq ortalyqtar qurý bastamasy quptarlyq. Biraq bul bastama kórsetkish úshin jasalatyn jobalarǵa aınalmaýy tıis. Sonda ǵana olar iri qalalarmen básekelese alatyn tartymdy ortaǵa aınalady, – dedi ýrbanıst.
Kóshi-qondy basqarýdyń taǵy bir joly – aımaqtyq damýdy jedeldetý. Saıasattanýshy Ásem Qaıdarova Túrkistan oblysyn oń mysal retinde keltiredi. Onyń aıtýynsha, ınfraqurylym men ekonomıkaǵa baǵyttalǵan júıeli saıasattyń nátıjesinde aımaqta mıgratsııalyq qysym azaıǵan. Eger basqa óńirlerde de mádenıet, demalys, turǵyn úı jáne jumys oryndary bir mezette sheshilse, halyqtyń iri qalalarǵa aǵylýy báseńdeıdi.
20 jylda 1400-den astam aýyl jabyldy
Parlament Májilisiniń depýtaty Erbolat Saýryqov Joldaýda aıtylǵan kóshi-qon máselesin el bolashaǵy úshin mańyzdy baǵyt dep sanaıdy. Depýtattyń pikirinshe, ýrbanızatsııa – zaman talaby, alaıda aýyldardy umytpaý kerek.
– Sońǵy 20 jylda elimizde 1400-den astam aýyl jabyldy, taǵy 500 aýyl «perspektıvaly emes» dep tanyldy. Bul – qaýipti úrdis. Ár aýyl – tarıh pen mádenıettiń izi. Aýylda jastardy ustap qalý úshin birinshi kezekte qoljetimdi turǵyn úı kerek. Ekinshiden, salyqtyq jeńildikter qarastyrylyp, aýylda arnaıy ekonomıkalyq rejım engizilýi tıis. Úshinshiden, «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasyn kúsheıtý qajet, – dedi depýtat.
Jańa áleýmettik-ekonomıkalyq ortalyqtar qurý bastamasyn qoldaǵan Erbolat Saýryqov bul baǵytta zańnamalyq jáne qarjylyq tetikterdi iske qosýdy usyndy.
– Eń aldymen, ulttyq deńgeıde arnaıy baǵdarlama qabyldanýy qajet. Aýylǵa keletin kásipkerlerge qaladaǵydan artyq jaǵdaı jasalýy kerek. Jol, sý, elektr, ınternetsiz ınfraqurylym damymaıdy, – dedi ol.
Sarapshylardyń aıtýynsha, ýrbanızatsııa – tabıǵı jáne qalypty protsess. Damyǵan elderde qala turǵyndarynyń úlesi 75-85 paıyzǵa deıin jetedi. Degenmen, bul - aýyldaǵy ómirden bas tartý emes. Eger memleket óńirlerdi damytsa, kóshi-qon teńdeı taralyp, aımaqtar arasyndaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq aıyrmashylyq azaıady.
Prezıdent atap ótkendeı, qazir kóshi-qondy retteıtin ortalyq esep júıesi joq. Bul eńbek naryǵyn josparlaýda jáne basqarýda qıyndyq týǵyzyp otyr. Sondyqtan Úkimet aldynda birtutas tsıfrlyq júıe jasaý, óńirlerdiń tartymdylyǵyn arttyrýǵa baǵyttalǵan keshendi mindet tur.