Ónerkásiptegi genderlik teńdik: áıelder oıyn erejesin qalaı ózgertedi
ASTANA. KAZINFORM – Astanada ónerkásip pen tehnologııa salasyndaǵy áıelderdiń halyqaralyq kongresi ótti. Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Reseı, Túrkııa, Ózbekstan, Armenııa jáne basqa da elderden kelgen sarapshylar áıelderdiń joǵary tehnologııalyq salalardaǵy kásibı áleýetin damytý jáne olardyń ınnovatsııalyq ári ekonomıkalyq belsendiligin yntalandyrý boıynsha úzdik tájirıbelerimen bólisti.
Qazaqstan ónerkásibinde áıelderdiń úlesi qansha
QR Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi ulttyq komıssııa tóraǵasynyń orynbasary Lázzat Ramazanova Qazaqstanda áıelder kásipkerliginiń ulttyq qaýymdastyǵy qurylǵanyn atap ótti.
Elimizde 30 jyldan astam ýaqyt boıy Prezıdent janynda keńesshi organ retinde ulttyq komıssııa jumys isteıdi. Bul memlekettik organdar úshin qajetti ındıkatorlardy anyqtap, olardy oryndaý mindetin júkteıdi. Aımaq ákimderine de naqty 9 ındıkator bekitilgen, olardyń biri – áıelderdiń qatysý úlesi.
− Bıznes salasyna kelsek, áıelder basqaratyn kásiporyndar elimizde JІÓ-niń 42%-yn quraıdy, al jalpy bıznes salasynda 50% úleske ıe. IT men naqty ǵylymdardy bizge jat dep sanaıtyn stereotıp bar. Biraq shyn máninde, Qazaqstandaǵy ǵalymdardyń 60%-y – áıelder. IT salasynda ýnıversıtetterdegi oqytýshylardyń 67%-y da – áıelder. Bul salanyń alǵashqy qadamdary garajdarda, asúılerde jasalǵan kezde de IT salasynyń qozǵaýshy kúshi áıelder bolǵan. Al sala damý satysyna jetkende, qarjylandyrý múmkindigi bar er azamattar kele bastady, − deıdi L. Ramazanova.
Onyń aıtýynsha, Qazaqstanda ónerkásiptegi áıelderdiń úlesi 18%-ǵa jetpeıdi. Biraq bul kórsetkish ózgeretinine jáne ónerkásipte de áıelderdiń úlesi genderlik teńdiktiń negizgi kórsetkishi bola alatynyna senim artady.
Úsh jyl buryn áıelderge tyıym salynǵan kásipter tizimi alynyp tastaldy, al bul máseleni kóterýde erler kásipodaqtarynyń róli zor boldy.
− Mysaly, munaı salasyndaǵy Chevron kompanııasy bos jumys ornyna úmitkerler arasynda áıel bolmasa, baıqaýdy ótkizilmedi dep uıǵaratyn erejeni qabyldady. ıAǵnı, osyndaı mehanızmder jumys isteıdi. Taǵy bir mysal – ERG kompanııalar toby turaqtylyq saıasatyn qabyldady. Bul saıasat ekologııamen ǵana shektelmeıdi, jergilikti qaýymdastyqty tartý, ınklıýzıvtilik jáne genderlik teńdikti qamtamasyz etýdi de qamtıdy. Demek, kompanııalardyń óz baǵytyn ózgertip jatqanyn kórip otyrmyz. Biz ındýstrııalandyrýdyń jańa dáýirine aıaq basýdamyz. Bul múldem jańa baǵyt jáne bul jolǵa eki aıaqqa nyq turyp, eki qanatqa súıene otyryp kirýimiz kerek, − dedi ol.
Ónerkásiptegi áıelderdi qoldaıtyn strategııalyq qujat ázirlenýi múmkin
«ıAdrolyq saladaǵy áıelder qaýymdastyǵy» qorynyń teń quryltaıshysy Aleksandra Rıabyh ónerkásip pen tehnologııa salasyndaǵy áıelderdi qoldaýǵa arnalǵan strategııalyq qujatty ázirleý jónindegi halyqaralyq bastama týraly aıtyp berdi.
— «Rosatom» áıelder qaýymdastyǵy Reseı Federatsııasynyń 41 aımaǵy men 17 elde 3 myńnan astam áıel mamandardy biriktiredi. Biz iri ónerkásiptik bıznes-kompanııalar, ǵylymı ınstıtýttar, ınnovatsııalyq zerthanalar jáne 35-ten astam eldiń saraptamalyq qaýymdastyqtarynyń ókilderin qosa alǵanda, áriptestermen seriktestik ornattyq. «Rosatom» áıelder qaýymdastyǵy eki jyl buryn ónerkásip pen tehnologııa salasyndaǵy áıelderdi qoldaý jáne damytý jónindegi halyqaralyq keńes qurý bastamasyn kóterdi. Keńes aıasynda biz 16 eldiń múshelerimen birge memleket, sala jáne korporatıvtik deńgeıdegi úzdik tájirıbelerdi qamtıtyn strategııalyq qujat ázirleý sııaqty mindetin moınymyzǵa aldyq. Bul qujat áıelderdiń kásibı áleýetin ashýǵa jańa múmkindikter jasaýǵa, jas mamandar arasynda kóshbasshylyq daǵdylardy damytýǵa jáne kadrlardy osy salaǵa tartýǵa baǵyttalǵan. Tehnologııalardyń qarqyndy damýy jáne elderimizdiń ekonomıkasyn nyǵaıtý qajettiligi uzaq merzimdi perspektıvada adamı kapıtaldy qalyptastyrýdy talap etedi, — deıdi Aleksandra Rıabyh.
A. Rıabyh Qazaqstanmen de birlesken jobalar birneshe jyldan beri júrgizilip kele jatqarnyn aıtty. «Rosatom» áıelder qaýymdastyǵy men Qazaqstannyń ıadrolyq qoǵamy arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisimniń arqasynda sońǵy eki jylda «Women in STEM» sııaqty jobalar júzege asyryldy. Bul jobalar stýdent qyzdardy kásibı baǵytqa tartýǵa jáne joǵary tehnologııalyq kompanııalarda tabysty mansaptyq traektorııalardy kórsetýge baǵyttalǵan.
— Bul joba byltyr beıindi JOO bazasynda tabysty júzege asyryldy. Bıyl biz áıelder-jas mamandar arasynda kóshbasshylyq daǵdylardy damytýǵa baǵyttalǵan birlesken jobany ilgeriletý qajettigine kóz jetkizdik. Mundaı jobalar olardyń mansaptyq ósýin yntalandyrady, sebebi áıelderdiń jetekshi pozıtsııalarda úlesin arttyrý máselesi tek tehnologııalyq salada ǵana emes, basqa ónerkásip salalarynda da ózekti bolyp otyr, — dep tolyqtyrdy Aleksandra Rıabyh.
Áıelderdiń kúsh-jigeri daǵdarystan shyǵýǵa kómektesedi
Qyrǵyzstandaǵy «Yıman Nýrý» parlamenttik fraktsııasynyń kóshbasshysy Dınara Áshimova eldegi genderlik teńdik pen áıelderdiń saıası ilgerileýindegi jetistikter týraly aıtyp berdi.
— Qyrǵyzstan zańnamalyq turǵydan, genderlik teńdik pen áıelderdiń ózin barlyq salalarda júzege asyrýyna múmkindik beretin normalardy ornatý turǵysynan Ortalyq Azııadaǵy kóshbasshy el sanalady. Mysaly, biz — byltyr Ortalyq Azııa men Shyǵys Eýropada jumys ornynda qysym kórsetýge qarsy kúres týraly konventsııany ratıfıkatsııalaǵan jalǵyz elmiz. Bul normalar bizdiń eńbek kodeksimizge engizildi. Bul memlekettik qyzmette de, jekemenshik sektorda da áıelderdiń zorlyq-zombylyq pen qysymnan qorǵalýyn qamtamasyz etedi, — dep atap ótti ol.
D. Áshimova bıyl tamyz aıynda onyń bastamasymen usynylǵan zań jobasyna Qyrǵyzstan Prezıdenti qol qoıǵanyn aıtty. Bul joba turmystyq jáne seksýaldyq zorlyq-zombylyqqa qarsy baǵyttalǵan 12 zańnamalyq aktini, kodekster men zańdardy qamtıdy.
— Biz zańdardy aıtarlyqtaı qataıttyq. Sondaı-aq kodeksterge moraldyq jáne ekonomıkalyq zorlyq-zombylyq sııaqty uǵymdardy engizdik, bul ásirese áıelder úshin mańyzdy. Endi áıelderge jumys isteý, oqý jáne ózderi tańdaǵan salada damýǵa quqyqtaryn shekteýge árekettengenderden qorǵanýǵa múmkindik beriledi. Biz kóptegen áıelderimizdiń jumys isteı almaıtynyn, óıtkeni otbasyndaǵy kúıeýi nemese ákesi olarǵa tyıym salatynyn bilemiz. Bul zań jobasy, ásirese jastar tarapynan qoldaý tapty, óıtkeni eń aldymen zańnamalyq kepildikter jasaý qajet, — dep túsindirdi ol.
Qyrǵyzstandyq spıker ásirese daǵdarys jaǵdaıynda, áıelderdiń ónerkásip pen ekonomıkadaǵy róliniń mańyzdylyǵyna toqtaldy.
— Qazaqstandaǵydaı, bizdiń áıelderdiń de áleýeti 90-jyldardaǵy ekonomıkalyq daǵdarystan shyǵýǵa kómektesti. Bul daǵdarystyq kezeń tutas áldemde qaıtalanyp jatyr dep oılaımyn. Jaqynda men COP-29 sammıtine qatystym. Biz Qazaqstannyń iri sý tasqyndarymen, al Qyrǵyzstannyń kóptegen tótenshe jaǵdaılarmen betpe-bet kelgenin kórip otyrmyz. Bizdiń taýly ekojúıelerimiz óte osal, bul úlken apattarǵa ákelýi múmkin. Qazir biz, áıelder, tez arada qaıta beıimdelip, osy salalarda jumys isteı bastaýymyz kerek. Bul óte mańyzdy. Áıelderde beıbitshilik ornatatyn qasıet bar, eger biz qazir barlyq múmkindikterimizdi iske qospasaq, keıin kesh bolady, — dep qosty D. Áshimova.
Qyrǵyz Respýblıkasynyń Áıelder kongresiniń prezıdenti Zamıra Akbagysheva áıelderdiń ónerkásip pen jańa tehnologııalarǵa qatysýynyń mańyzdy ekenin aıtýda jáne Qyrǵyzstan ekonomıka men saıasatta genderlik teńdikke qol jetkizý baǵytynda belsendi jumys jasap jatqanyn málimdedi.
— Qazirgi ýaqytta biz elimizdiń kadrlyq rezervin genderlik teńdik baǵdarlamasyna saı etý baǵytynda jumys istep jatyrmyz. Biz bilikti áıelderdi izdestirip, ákimdikterde, mınıstrlikterde, vedomstvolarda jáne quqyq qorǵaý organdarynda jetekshi laýazymdardyń 30%-yn áıelder ıelenýi úshin kúsh salýdamyz. Alaıda zańnamalyq turǵydan aktsıonerlik qoǵamdarda bul kórsetkishti qamtamasyz ete almadyq. Qazir biz jeke sektorda da genderlik teńgerimdi qamtamasyz etetin zań jobasyn ázirleýdemiz, — dep atap ótti ol.
Onyń aıtýynsha, Qyrǵyzstanda 7 mıllıonnan astam halyq turady, onyń 51 paıyzy – áıelder. Shaǵyn jáne orta bıznes salasynda áıelderdiń úlesi 23%-dy quraıdy, al ónerkásip salasynda – bar bolǵany 15%.
Shaǵyn jáne orta bıznes Qyrǵyzstanda da, basqa da kóptegen elderde ekonomıkanyń damýyna óte mańyzdy ról atqarady. Qazir Qyrǵyzstannyń JІÓ-niń 42%-yn áıel-kásipkerler qamtamasyz etip otyr.
— 2030 jylǵa deıin genderlik teńdikke qol jetkizýge baǵyttalǵan ulttyq baǵdarlama qabyldandy. Jaqynda Prezıdent qol qoıǵan bul baǵdarlamada áıelderdi ártúrli salalarda – ónerkásipte, aktsıonerlik qoǵamdarda, medıtsına salasynda, bilim berý júıesinde – kóshbasshylyq laýazymdarǵa daıyndaýdyń naqty qadamdary qarastyrylǵan. Bizde parlamentte 30% kvota bolýy kerek ekenin bilesizder. Sondaı-aq mınıstrlikterde, ákimdikterde, oblys deńgeıinde áıelder úshin kvotalar qarastyrylǵan. Biraq, ókinishke qaraı, 30% kvotaǵa áli jetken joqpyz. Qazir parlamentte áıelder úlesi tek 23%-dy quraıdy, — dedi Qyrǵyzstan Áıelder kongresiniń prezıdenti.