Ómirimde qol jetkizgen jetistikterimniń barlyǵy qazaq tilimen baılanysty — Alena Gerasımova
PETROPAVL. KAZINFORM — Búginde qazaq tilin meńgerý — jaı qajettilik emes, elge degen qurmettiń, jaýapkershiliktiń, júrek qalaýynyń belgisi. Tildi meńgerip qana qoımaı, ony janymen súıip, kúndelikti ómiriniń, kásibı qyzmetiniń ajyramas bóligine aınaldyrǵan jandar bar. Solardyń biri — Soltústik Qazaqstan oblysy, Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdannyń turǵyny Alena Gerasımova.
Qazaq tilin qalaı úırenýge bolady? Nege tildi bilý mańyzdy? Qandaı dástúrlerdi ustanady? Alena hanym osy jáne basqa da suraqtarǵa jaýap beredi.
— Aldymen ózińizdi tanystyryp ketseńiz…
— Meniń kindik qanym tamǵan jer — Soltústik Qazaqstan oblysynyń Esil aýdanyna qarasty Osedloe eldi mekeni.
Jas kezimnen bilimge qushtar bolyp óstim, sondyqtan júrek qalaýym ustazdyq jolǵa tústi. Osylaısha men qazaq tili men ádebıeti, keıinirek aǵylshyn tili pánderiniń muǵalimi mamandyǵyn tańdadym.
Shyndyǵynda, jýrnalıst bolý meniń armanym edi, bul mamandyqqa da oqýǵa tústim. Alaıda, shamadan tys kishipeıildilik, sabyrlylyq pen uıańdyq — bul salaǵa tán qasıetter emes ekeni baıqaldy. Bul jerde batyldyq pen tabandylyq qajet. Degenmen, aıta ketý kerek, bul salada jumys istep kórý múmkindigi maǵan báribir buıyrdy.
Qazirgi tańda Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdannyń Vozvyshenka orta mektebinde ustazdyq qyzmet atqaryp júrmin. Bul — men úshin tek jumys emes, shákirt júregine bilim nuryn sebetin asyl mindet.
Ultym — orys. Otbasynda kenje bolǵandyqtan erkeletip, qamqorlyqqa bólep ósirdi.
— Qazaqsha taza sóıleısiz, qaıda úırenip júrsiz?
— Qazaq tiline degen qyzyǵýshylyǵym mektepte bastaldy. Bul pándi erekshe jaqsy kóretinmin. Árqashan birinshi partada otyryp, ustazymdy zeıin qoıyp tyńdaıtynmyn. Qazaq tili pániniń ustazdary — Ásken Eslıamqyzy men Almagúl Esenaıqyzyn únemi zor qurmetpen eske alamyn. Olar árdaıym qoldaý kórsetip, túrli tildik baıqaýlarda, mánerlep oqý saıystarynda maǵan jetekshilik etti. Sol jarystarda júldeli oryndarǵa ıe bolǵan kezderim de az emes.
Bizdiń aýylda ártúrli etnos ókilderi birge turdy, biraq meniń eń jaqyn qurbylarymnyń kóbi qazaq qyzdary edi. Solardyń biri qazaq synybynda oqıtyn. Men odan únemi: «Myna sóz qalaı aýdarylady?» — dep suraıtynmyn. Ol maǵan úı tapsyrmalaryn oryndaýda kómektesetin. Osylaısha tildi meńgerip aldym.
Keıin M. Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan ýnıversıtetin qazaq tili men ádebıeti mamandyǵy boıynsha támamdadym. Alaıda, sheberlik árqashan tájirıbemen keledi. Ártúrli salalarda eńbek etip, qazaq tilinde erkin sóılep, saýatty jazyp, erkin qarym-qatynas jasaı bastadym. Naǵyz jetistiktiń kilti — tájirıbede.
— Otbasyńyzda ata-anańyz, baýyrlaryńyz da tildi bile me?
— Meniń týystarym, ókinishke oraı, qazaq tilin bilmeıdi. Keıbiri sál túsinedi, endi biri eń qarapaıym sózderdi ǵana aıta alady. Biraq bári de árqashan meniń talpynystarymdy qoldap otyrdy.
Qazir turmystamyn. Ulym ósip keledi. Úıde biz negizinen eki tilde — qazaq jáne orys tilderinde sóılesemiz. Al joldasymnyń týystary tájik jáne ózbek tilderinde aralasady. Ózbek tilin de túsinemin, óıtkeni ol keıbir tustarymen qazaq tiline uqsas. Sondaı-aq jubaıym ulymyzǵa tájik tilin úıretip júr. Ol ózi tórt tilde erkin sóıleıdi.
— Qazaqtyń dástúrin ustanasyz ba? Qaısy dástúr unaıdy?
— Kópshilik bile bermeıdi, biraq turmys qurǵan soń, birden emes, ýaqyt óte kele men Islam dinin qabyldadym. Bul — meniń sanaly túrde qabyldaǵan sheshimim edi. Quran súrelerin jatqa bilemin, olardyń qaı jerde, qaı jaǵdaıda oqylatynyn da jaqsy meńgergenmin.
Otbasymyzda biz pravoslav merekelerine qurmetpen qaraımyz, alaıda olardy atap ótpeımiz. Týǵan-týystarym men dostarymdy quttyqtap qoıamyn. Bizdiń shańyraq úshin basty mereke — Qurban aıt. Men oraza ustaımyn.
Ózim Qazaqstanda dúnıege kelip, osynda óskendikten, qazaq halqynyń dástúrleri men ádet-ǵuryptaryn da jaqsy bilemin. Jas shańyraq retinde biz de ózimizshe keıbir dástúrlerdi saqtap júrmiz. Urpaqtan-urpaqqa jalǵasqan ádet-ǵuryp pen salttyń altyn arqaýy — analar men ákeler, atalar men ájeler. Olar ózderiniń danalyǵy men ómirlik tálimi arqyly bizge dástúrdi qasterleýdi úıretedi.
— Qazaq tilin qalaı tez úırenýge bolady degen oqyrmandarymyzǵa qandaı keńes berer edińiz?
— Árıne, eń bastysy — yqylas pen nıet. Ekinshiden — tildik orta. Bul til úırenýdegi eń úlken kómekshi. Til biletin adammen erkin sóılesip, qatelesýden qoryqpaý — tabysqa jetýdiń eń durys joly.
Sonymen birge túrli kýrstarǵa qatysýǵa da múmkindik bar, qazir olardyń kóbi tegin. Internet dáýirinde tildi meńgerýdiń san túrli tásilderi bar: qazaq tilindegi serıaldar men fılmderdi kórý, baǵdarlamalar men jańalyqtardy tyńdaý, oqýlyqtar men ózdiginen úırenýge arnalǵan quraldar arqyly bilim alý.
Til úırenýdiń joldary kóp, biraq taǵy da qaıtalap aıtamyn — eń bastysy, adamnyń shynaıy qalaýyna baılanysty. Qazirgi tańda ózge ult ókilderiniń ózi qazaq tilin úlken yqylaspen úırenip, kómek surap jatady.
— Qazaq tiliniń jetkilikti deńgeıde damýyna ne kedergi, múmkin qazaqtildi ortanyń joqtyǵy sebep shyǵar?
— Qazaq aýylynda ósken ózge ulttyń balalary tildi asa sheber meńgerip, týǵan tilindeı erkin sóıleıdi.
Árıne, munda eń bastysy — tildik orta. Dál sol sóılesý tájirıbesi men turaqty qarym-qatynas qana naqty nátıjege jetkizedi.
Qazir ata-analarǵa balasyna qazaq tilin úıretýge múmkindik mol ǵoı. Qazaq tilinde bilim beretin kóptegen balabaqsha men mektepter ashylyp jatyr. Degenmen, keı ata-analar ózderi tildi jetkilikti meńgermegendikten balalaryn mektepke berýge qorqyp jatady. Sebebi, balaǵa kómektese almaımyz dep ýaıymdaıdy. Ásirese úı tapsyrmasyn oryndaý kezinde.
Meniń oıymsha, muǵalimder baǵyt-baǵdar berip, árdaıym qoldaý kórsetedi. Sondyqtan budan qorqýdyń qajeti joq. Kerisinshe, bala til úırene otyryp, sizge de kóp nárseni úıretedi. Bul, óz kezeginde, kóptegen ata-analarǵa da yntalandyrý bolady — olar da tildi úırenýge nemese bar bilimderin jetildirýge nıettenedi.
— Qazaq tilin biletindigińiz sizge qanshalyqty kómektesti?
Tildi bilý — men úshin árqashan úlken kómek. Beıtanys jerge barǵanda bir nárseden qınalsań, qazaq tilinde suraısyń — saǵan jaýap beredi, sen túsinesiń. Bir nárseni kórip qalsań, oqysań, qolyńa bir qujat tússe, aýdarýǵa kómek suraýdyń qajeti joq — óziń túsinesiń.
Kúndelikti ómirde de, jumysta da, qoǵamdyq ortada da — til bilýdiń paıdasy sheksiz. Bul ómirdi jeńildetedi ári ár isińe demeý bolady. Ásirese, biz Qazaqstanda ómir súrip jatqandyqtan, qazaq tilin bilý — óte mańyzdy. Qazaq tili — bizdiń memlekettik tilimiz. Ony bilý — óz elińdi qurmetteý, naǵyz patrıot bolý degen sóz. Sonymen qatar, til meńgerý — bilimdi arttyrý, básekege qabiletti bolý joly.
— Qazaq ádebıetinen kimderdi oqısyz?
— Men ózim óleń jazamyn (kóbine orys tilinde, qazaq tilinde de baıqap kórdim — jaman shyqpaıdy dep oılaımyn). Sondyqtan poezııany aıryqsha jaqsy kóremin.
Mektep kezinen bastap Abaı oqýlaryna qatystym; stýdenttik shaqta da, ustaz bolyp júrgen kezimde de osy baıqaýda baq synadym. Júldeli oryndarǵa ıe bolǵanmyn. Abaıdyń poezııasy, onyń qara sózderi — men úshin árdaıym ústel ústinen tabylatyn qymbat kitap.
Meni erekshe shabyttandyratyn aqyn-jazýshylardyń qatarynda Maǵjan Jumabaev, Muqaǵalı Maqataev, Muhtar Áýezov bar. Sonymen birge qazirgi zamanǵy qalamgerlerdiń ishinde de tildi poezııalyq jáne prozalyq turǵyda sheber meńgergenderi az emes. Sol sebepten keıde bireýin ǵana bólip ataý qıyn. Árqaısysynyń ózindik bıigi, ózindik ásemdigi bar. Ádebıet álemine boılap, shyǵarmalardy oqý — janǵa naǵyz tynyshtyq pen qýanysh syılaıdy.
— Stýdent kezińizden qoǵamdyq jumystarǵa belsene aralastyńyz. Qazir qandaı jobalarǵa qatysyp júrsiz?
— Jaqynda men áleýmettik jelilerde (Instagram, TikTok) til úıretýge arnalǵan beınerolıkter jarııalaıtyn paraqsha ashtym. Aldaǵy ýaqytta ony paıdaly da mazmundy jańa vıdeolarmen jıi tolyqtyryp otyrýǵa tyrysamyn.
Sondyqtan kómek qajet jandar úshin bul — tildi meńgerýde qosymsha qural bolmaq. Jazylyńyzdar, árqaısyńyzǵa qol ushyn berýge daıynmyn.
Dostaryńyzben de bólisińizder, tildi úırengisi keletinderge bul paraqsha paıdaly bolady. Instagram-da, TikTok-ta da meni @alona_a_g degen atpen taba alasyz.
— Bir kezderi oblystyq telearnada jumys istedińiz, qazaqsha baǵdarlamalar júrgizdińiz. Qazir aýylda eńbek etip jatqanyńyzǵa ókinbeısiz be?
— Joq, ókinbeımin. Aýylda tynysh, jaıbaraqat ómir súrýge bolady. Qoǵamǵa qaı jerde júrseń de paıdańdy tıgize alasyń. Bul — meniń ómirimdegi kelesi saty, jańa tájirıbe. Al onyń bary jaqsy-aq.
Men ár kezeńde túrli qyzmetter atqardym: aldymen teledıdarda jumys istedim, keıin ýnıversıtette oqytýshy boldym. Kókshetaýdaǵy Nazarbaev Zııatkerlik mektebinde baspasóz qyzmetinde eńbek ettim, ádebıetterdiń shyǵarý redaktory boldym. Oqý isi jónindegi dırektordyń orynbasary qyzmetin de atqardym.
— Qazirgi jumysyńyz jaıynda, onyń ereksheligi, jaqsy tustary týraly aıtyp berińizshi…
— 2017 jyldan bastap men ekinshi mamandyǵym boıynsha — aǵylshyn tili pániniń muǵalimi bolyp jumys istep kelemin. Qazirgi tańda qyzmetimniń basym bóligi osy baǵytpen baılanysty. Keıde qazaq tili men ádebıeti páninen de sabaq berýge múmkindik bolady. Biraq negizinen aǵylshyn tilin oqytamyn.
Degenmen, qazaq tiliniń ómirimdegi orny erek. Túrli baıqaýlarǵa qatysamyn, oqýshylardy daıyndaımyn, túrli is-sharalarda sóz sóıleımin.
— Alǵa qoıǵan josparlaryńyz qazaq tilimen baılanysty ma?
— Qazaq tili jáne onymen baılanystynyń barlyǵy maǵan jaqyn. Júregimmen súıip, óz ana tilimdeı qabyldadym. Ómirimde jetken jetistikterimniń, qol jetkizgen ıgilikterimniń, tipti otbasym men otbasy qundylyqtarynyń da bir negizi — qazaq tilin bilýimniń jemisi dep bilemin.
Buǵan deıin 15 tilde sóıleıtin qazaq qyzy Aıgerim Orazbek jaıly jazǵan edik.