Ómir jolyn Otanǵa qyzmet etýge arnaǵan general
AShARShYLYQ JYLDARY ÓMІRGE KELGEN
Bolashaq general 1921 jyly kóne Túrkistannyń mańyndaǵy Oıyq aýylynda kóshpendi jylqyshy, rýy sańǵyl Baıtas pen Rústem bıdiń qyzy Raby otbasynda dúnıege kelgen. Kóne dástúr boıynsha úıde qonaq bolyp jatqan qarııanyń usynysymen jańa týǵan náresteniń esimin qıyn qystaý zamanda eldiń tynyshtyǵyn qorǵasyn dep Bahadúrbek qoıǵan. Ol jyldarda týǵan kún tizimi júrgizilmegen, sondyqtan óziniń resmı týǵan kúnin Bahadúrbek keıinirek maıdanda, taǵdyrdyń belgisi retinde, óziniń jáne barlyq jaýynger- qyzyláskerlerge sımvoldyq kún – 23 aqpan dep belgilegen.
Baıtastyń uly jaýynger bolyp, ómir jolyn Otanyna qyzmet etýge jáne onyń qorǵanysyn kúsheıtýge arnady. Generaldyń taǵdyryna jaýynger bolǵan onyń ata-babalary áser etken. Olardyń ishinde Ortalyq Azııaǵa aty áıgili Kenesarynyń uly Syzdyqpen birge patshanyń jazalaýshy otrıadtaryna qarsy soǵysqan Telqoja batyr bar.
Bahadúrbekti týystary erkeletip Bataı dep ataǵan. Ol Qazaqstanda sovet úkimeti ornaǵan jyldary qıyn synaqtardan ótken otbasynda tárbıelendi. Kóp jyl ótken soń ol anasynyń asharshylyq jyldary untaqtalǵan bıdaıdy balalaryna birdeı etp sirińkeniń qorabymen ólshep beretinin esine alyp otyratyn.
Barlyq qıyndyqtarǵa qaramastan ata-anasy onyń boıyna bilimge degen qushtarlyqty darytty. Mektepte úzdik oqyp, joǵary synyptarda muǵalimniń ornyna qurdastaryna sabaq júrgizgen. Jas jigit kezinde uly palýan Qajymuqanmen kezdesý qurmetine ıe bolǵan. Mektep bitirgennen keıin Bataı oqýdy jalǵastyrýdy armanda,, ómirin ǵylymǵa arnap, taý-ken ınjeneri mamandyǵyn tańdaý týraly oılaǵan. Ókinishke qaraı onyń armany aıaq asty bolyp, adamzat tarıhyndaǵy eń qantógisti soǵys bastaldy.
1942 jyldyń aqpanynda óziniń tórt aǵasynan keıin 20 jastaǵy Bahadúrbek maıdanǵa attanyp, zeńbirekshiler qataryna qosyldy. 25-shi atqyshtar brıgadasynyń quramynda Ońtústik-Batys jáne 3-shi Ýkraın maıdandarynda soǵysty. Komandır retinde Stalıngrad túbindegi fashıster áskerin joıýǵa qatysty, áıgili Tatsınskaıa beketi janyndaǵy urystarǵa qatysyp, Zaporoje, Donbas jáne Ýkraınanyń ońtústigin bosatýǵa atsalysty. Maıdanda ol jaýyngerlik sheberligin tez jetildirip, úzdik zeńbirekshi boldy. Maıdanda basshylyq onyń qolbasshylyqqa beıimdiligin baıqap, jaýyngerler aldynda patrıottyq baıandamalar jasaý, joldastarynyń jaýyngerlik rýhyn oıatý tapsyrylǵan.
MAIDANDA KÓRGEN TÚS
Biraz jyldardan keıin Bahadúrbek Baıtasov maıdanda kórgen túsi jaıly aıtqan eken: bir alyp jylan ony aıaǵynan moınyna deıin orap alady. Biraq batyr bar kúshin salyp, bosap shyǵyp, jylandy óltiredi. Oıanǵan kezde ol soǵystan aman-esen qaıtyp, jaýdy jeńetinderin túsingen eken.
1944 jyldyń mamyry. Qyzyl armııa eldi basqynshylardan azat etip, memlekettik shekaraǵa qaraı jaqyndaı túsken kez edi. Shekarany endi myqty kúzetý kerek boldy. Osy kúnderi batalon basshylyǵy talapty serjant Baıtasovty Lenıngrad túbindegi shekarashylar ýchılışesine shekarashy-ofıtser mamandyǵyna oqýǵa jiberýdi usynǵan. Osylaısha kópten kútken jeńisti ol kýrsant bolyp qarsy aldy.
Ýchılışeni 1946 jyly támamdaǵannan keıin onyń taǵdyry shırek ǵasyr boıy memlekettik shekaranyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýmen baılanysty boldy. Eldi mekenderge bólý kezinde kishi leıtenant óziniń týǵan eli Qazaqstanǵa barýdy ańsaıdy, biraq shekarashylyq qyzmetti Termezde sovet-aýǵan shekarasynda bastaýǵa májbúr boldy. Eldiń qıyr ońtústigindegi shekarada tórt jyl aýyr qyzmet atqarady. Pamır taýynyń bókterinde jalǵyz kólik quraly – jylqy bolǵandyqtan, ol kún-tún demeı ýaqytyn at ústinde ótkizetin.
Termezde ol óziniń ómirlik jary, Qazan ekonomıkalyq ýnıvesıtetiniń túlegi – Farıda Zınatýllaqyzyn kezdestirdi. Bahadúrbekpen birge bir shekara otrıadynda onyń týǵan aǵasy Mashýd Mýhýtdınov qyzmet etken. Jyldar óte olar áriptes ári dos bolyp ketken. Ol kezde áskerı qyzmettegi turmystyq jaǵdaı óte qatal bolatyn: jas ofıtserlerdiń otbasy kazarma retinde jabdyqtalǵan at qorasynda turǵan. Termezde Baıtasovtar otbasynda Enje jáne Názııa esimdi eki qyz dúnıege keldi.
ELGE ORALÝ
1950 jyly Bahadúrbek Baıtasulyna taǵy da oqýdy jalǵastyrýǵa usynys túsedi. Okrýg basshylyǵy ony joǵary áskerı bilim alý úshin Máskeýdegi ІІM/KGB áskerı ınstıtýtyna jibergen. Tórt jyl oqý jas ofıtserdiń janjaqty bilim alýyna yqpal etip, aqyl-oıyn keńeıtti.
Elýinshi jyldardyń basynda elde úlken ózgerister boldy, Stalın dáýiri aıaqtalyp, Hrýşev kezeńi keldi. Barlyq turmystyq qıynshylyqtarǵa qaramastan Máskeýdegi oqý kezi Baıtasovtar otbasynda janǵa jylý syılaıtyn estelikke toly boldy. Olar eki kishkentaı balasymen kommýnaldyq páterdegi jaldamaly bólmede turdy. Oqýdan bos ýaqytta sol bólmede dostarymen kóńildi kezdesýler bolyp turǵan. Onyń ishinde keıin Qazaqstannyń Azamattyq qorǵanys shtabynyń basshysy bolǵan general leıtenant Eset Alıbekov sııaqty jerlesteri de bolatyn.
Áskerı ınstıtýtty úzdik támamdaǵan soń Bahadúrbek Baıtasulynyń ári qaraı qyzmeti sovet-qytaı shekarasynda ótti. Basynda qyzmetti Qyrǵyz SSR terrıtorııasynda ótkizgen. 1960 jyly aqyry oǵan týǵan jeri Qazaqstanǵa oralyp, Baqty shekara otrıadynyń shtabyn basqarý múmkinshiligi týdy. Eki jyldan keıin ony Qazaqstan bóligindegi Altaı men Tarbaǵataı taý jotalarymen ótetin shekara bólimin kúzetetin Qazaqstandaǵy eń kóne Zaısan shekara otrıadyn basqarýǵa jibergen.
1960-shy jyldary Sovet Odaǵy men Mao Tszedýn basqarǵan Qytaı qarym-qatynasynda kelispeýshilikter bolǵany tarıhtan málim. Ásirese shıelenisti jaǵdaı memlekettik shekarada qalyptasty. Qarsylas jaqtan arandatýshylyqtar toqtatylmady. Olarǵa emotsııaǵa berilmeı, qantógiske jetkizbeı jaýap qaıtarý kerek boldy. Komandırge úlken jaýapkershilik artyldy. Ol jeke ózi shekara buzýshylardy ustaý operatsııalaryn ázirleýge jáne júzege asyrýǵa qatysqan. Qytaı áriptesterimen qarqyndy kelissózder júrgizý úshin únemi kórshi jaqqa baryp, elshi rólin oryndaýǵa da týra keldi. Zaısandaǵy qyzmeti ýaqytynda Shekarany kúzetý qyzmetindegi jetistikteri úshin podpolkovnık Baıtasovqa «Qyzyl juldyz» ordeni jáne «Qurmetti memlekettik qaýipsizdik qyzmetkeri» belgisi tapsyryldy, al ol bes jyl basqarǵan shekara otrıadyna Qyzyl tý mártebesi berildi.
Zaısanda Baıtasovtyń erekshe basshylyq, uıymdastyrýshylyq jáne tálimgerlik qabiletteri kórindi. Ol otrıadta úlken abyroıǵa jáne ofıtserler men áskerılerdiń qurmetine bólendi. Qashanda qaramaǵyndaǵylar úshin talapshyl, ári ádil bolyp qala bildi.
Ol shekarada basty soqqy kúshi soldattar men serjanttar dep sanaıtyn, sondyqtan olardy tárbıeleýge kóp nazar aýdaratyn. Otrıadqa jańadan kelgen ár adammen jeke tanysyp, kóbiniń aty-jónderin jatqa biletin. Kóp jyl ótip, zeınetke shyqqan soń general elimizdiń túkpir-túkpirinde júrgen burynǵy soldattary ózin tanyp, amandyq suraǵanda qatty qýanyp qalatyn.
JAŃA QYZMET – JAŃA MІNDET
1968 jyly Bahadúrbek Baıtasuly qyzmeti joǵarylap, Almatyǵa kelip, uzyndyǵy úsh myń shaqyrymnan asatyn SSSR KGB Shyǵys Shekara aımaǵynyń shtab bastyǵynyń orynbasary bolyp taǵaıyndalady. Ol shtab qazirgi Qazaqstan, Qyrǵyzstan jáne Reseıdiń eki aımaǵy men Qytaı arasyndaǵy shekarany kúzetetin.
Shtabtaǵy qyzmettiń qarqyny otrıadtaǵydan kem emes edi. Ol izdestirý toptardy basqarǵan kúnderi de bolǵan. Dál sol kezde Jalańashkólde keńes shekarashylary men qytaı áskerıleriniń arasynda shekara janjaly boldy. Sol joly Shyǵys Shekara aımaǵynyń áskerı qatysqan urystyń nátıjesinde shekara buzýshylar keńes terrıtorııasynan yǵystyrylǵan bolatyn.
Ol ómiriniń aıaǵyna deıin shekara qyzmetin maqtan tutatyn, merekelik áskerı paradta shekarashylar toby ótkende erekshe sezimde bolatyn. 1971 jyly shekarashylar qatarynan ketse de, basqa salada qyzmet etse de shekarashylardyń múddesin qorǵap júretin. Kóp jyldan keıin egemen el bolǵan Qazaqstannyń «Memlekettik shekara týraly» zań jobasyn talqylaǵan parlamenttik sessııada ol: «Shekarashylar qyzmeti – naǵyz maıdannyń ózi, munda mınýt saıyn urys, osymen bizdiń qyzmet basqalardan erekshelenedi« degen edi.
Shekaradaǵy qyzmetinen keıingi bizdiń keıipkerimizdiń on alty jyl ómiri Qazaq SSR DOSAAF Ortalyq komıtetiniń tóraǵasy laýzymynda jastardy áskerı patrıottyq tárbıeleýimen jáne qarýly kúshterge arnalǵan kadrlyq rezervti kúsheıtýimen baılanysty boldy. Memleket B.Baıtasovtyń áskerı qyzmetin, Otanyna degen sheksiz eńbegin joǵary baǵalap, 1972 jyly SSSR Qorǵanys mınıstriniń buıryǵymen oǵan general-maıor áskerı ataǵyn berdi.
General kabınetinde otyra bermeı, uıymnyń barlyq qyzmet salalaryna tereń úńilip, Qazaqstannyń barlyq oblysy men qalasyna baryp júrdi. Sol kezde Qazaqstanda qorǵanys qozǵalysy shynynda buqaralyq sıpat aldy, ol týraly B.Baıtasovtyń avtorlyǵymen jazylǵan «Zalog ýspeha» jáne «Vospıtyvaem plamennyh patrıotov» kitaptarynda jaqsy baıandalǵan.
SOŃǴY SAPAR
DOSAAF qatarynda ushqysh-ǵaryshker, Halyq Qaharmany, general-leıtenant Talǵat Musabaev alǵash ret áýege kóterildi. Jas kezinen Talǵat Bıgeldınov sııaqty ushqysh bolýdy armandaǵan, bolashaq ǵaryshker 1970 jyldardyń aıaǵynda Almatydaǵy DOSAAF aeroklýbyna keledi. Biraq armanynyń oryndalýyna jasy kedergi bolady, sol kezde mejelengen jastan asyp ketken edi. General Baıtasovqa jas jigittiń tabandylyǵy unap, SSSR DOSAAF Tóraǵasy, Sovet Odaǵynyń úsh márte Batyry A. Pokryshkınge ótinish bildirip, óz atynan bolashaǵynan zor úmit kúttiretin Talǵatqa ushýyna qoldaý kórsetýdi suraıdy.
Qyryq bes jyl áskerı qyzmetten keıin otstavkaǵa shyqqan Bahadúrbek Baıtasuly qoǵam jumysyna belsendi aralasty. Sovet soǵys ardagerleri komıtetiniń Almatydaǵy sektsııasynyń tóraǵasy boldy. Resmı sovet delegatsııasynyń basshysy retinde álemniń birneshe elderin aralady, sonyń ishinde qarýly qaqtyǵystar bolyp jatqan jerlerde boldy. Ardagerlik jumys barysynda Aýǵanstan, Malı, Angola, Bırma jáne t.b. eldermen yntymaqtastyqty jolǵa qoıý is-sharalaryna qatysty.
Bahadúrbek Baıtasulynyń ómiriniń taǵy bir jarqyn beti Qazaqstan táýelsizdigi tańyndaǵy Joǵarǵy Keńestiń XXII shaqyrylǵan depýtaty retindegi qyzmeti boldy. Ol Qazaq Respýblıkasynyń Táýelsizdik deklaratsııasy sııaqty jas memlekettiliktiń negizin qalaǵan zańdardyń kópshiligin qabyldaǵan tarıhı oqıǵalardyń tikeleı qatysýshysy boldy jáne elimizdiń sımvoldaryn bekitti. Otanynyń shynaıy patrıoty jáne ofıtser retinde Baıtasov parlamenttik trıbýnadan áskerı qyzmetshilerdiń statýsy, «Jer týraly» zańdy qabyldaýda jáne taǵy da basqa túrli ótkir máseleler boıynsha usynystaryn aıtqan.
Ómiriniń sońǵy jyldary Almatyda zeınette bola tura jumyssyz otyrǵan joq. Jastarmen kezdesip, kýrsanttar, mektep balalarymen tájirıbesimen bólisip, BAQ-qa suhbat bergen.
1996 jyldyń shildesinde Bahadúrbek Baıtasuly 76 jasqa qaraǵan shaǵynda kenetten qaıtys boldy. El qurmetine bólengen azamatty qarýly ásker sońǵy saparǵa qurmetpen shyǵaryp saldy. Prezıdent N.Nazarbaevtyń qoly qoıylǵan Qaraly nekrologta «Onyń jaýynger, patrıot jáne azamat beınesi halqynyń esinde jáne bizdiń júregimizde máńgilik qalady« dep jazylǵan. Keıin Almatydaǵy jáne Túrkistandaǵy kóshelerge, ózi týyp ósken aýylyndaǵy áskerı-tehnıkalyq mektepke onyń esimi berildi. Almaty qalasynda ol sońǵy jyldary turǵan Qurmanǵazy kóshesindegi úıdiń qabyrǵasyna memorııaldyq taqta ornatyldy.
Ol jarqyn adam edi, mýzyka men poezııany súıip tyńdasa, ázildi jaqsy túsinetin. Qonaqjaı, joldastaryna, jaqyndaryna ashyq bolatyn. Sonymen qatar, onyń otbasyna adaldyǵy týraly erekshe aıtýǵa bolady. Onyń elý jyldaı birge ómir súrgen súıikti jary Farıda Zınatýllaqyzy árqashanda janynda boldy. Qýanysh pen qaıǵyny teń bólisip, ǵylym men medıtsına salasynda eleýli tabysqa jetken eki qyz ósirdi.
General Baıtasovtyń laıyqty ómir joly, paryzǵa janqııarlyqpen berilgendigi jáne shynaıy patrıottyq sezimi ósip kele jatqan býynǵa úlgi-ónege bolary anyq.