Oqýlyqty mekteptegi tájirıbeli muǵalimder jazsa deımin – oraldyq ustaz
Qazirgi tańda ustazdardyń aldynda turǵan basty maqsat-mindetter qandaı? Shákirt júregine qalaı jol tabý kerek? Bala tárbıesine qatysty keıbir máselelerdi qalaı sheshýge bolady? Mine, osyndaı saýaldar tóńireginde Kazinform tilshisi Oral qalasyndaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan S. Seıfýllın atyndaǵy №11 oblystyq mamandandyrylǵan mektep-lıtseı-ınternaty qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi, «Eren eńbegi úshin» medaliniń ıegeri Aqerke Baıjıenovamen suhbattasqan edi.
- Aqerke Orynqyzy, Aq Jaıyq jurtshylyǵy sizdi talaı shákirt tárbıelegen tájirıbesi mol ulaǵatty ustaz retinde jaqsy biledi. Osyǵan qalaı qol jetkizdim dep oılaısyz?
- Mekteptegi basty tulǵa muǵalim ekendigi barshamyzǵa málim. Bilimdi urpaqty, básekege qabiletti mamandardy jan-jaqty, kemel, daryndy ustaz ǵana tárbıelep shyǵara alady. Joǵary oqý ornyn bitirip, eń alǵash qasıetti qara shańyraqqa qadam basqannan-aq muǵalim mamandyǵynyń júgi aýyr ekendigin sezindim. Júsipbek Aımaýytovtyń: «Balanyń yntasyn oıatý úshin ár sabaqta bir jańalyq bolý kerek» degenindeı, ár sabaqqa tııanaqty daıyndalyp, mekteptegi tájirıbeli muǵalimderdiń sabaqtaryna qatysyp, bilmegenimdi surap, qalaıda shákirt júregine jol tabýdy maqsat ettim.
Oqýshy jetistigi – muǵalim jumysynyń nátıjesi dep bilemin. Ár sabaq qundylyqqa toly, maqsatqa saı qurylyp, tapsyrmalar oqýshy qabiletin eskere berilse, muǵalim óz qalaǵan nátıjesine jete alady. Keıbir muǵalimder: «Siz oqýshylardy olımpıada, ǵylymı joba, mánerlep oqýǵa qalaı daıyndaısyz?» dep suraq qoıady. Mundaı bilim básekesine daıyndaıtyn arnaıy baǵdarlama joq. Oqý baǵdarlamasyna saı taqyrypty muqııat meńgertip, qosymsha derektermen tolyqtyryp, oqýshyny shabyttandyryp otyrsa, alynbaıtyn qamal joq.
Jyl saıyn ótetin jarystar belgili, sondyqtan arnaıy tapsyrmalar daıyndap, oqýshynyń jasy men qabiletin eskerip, jazǵy demalysqa da qosymsha kórkem ádebı shyǵarmalar oqýdy tapsyramyn. Ár sabaqta oqýshy belsendiligin arttyratyn qyzyqty materıaldar tańdap, sabaqtyń qurylysyn kúrdelendirip otyrý da mańyzdy. Sabaqqa daıyndyq degendi tek oqý materıalyn tııanaqty taldap, oqý ǵana emes, oqýshylardy osy materıalmen jumystaný kezinde paıda bolatyn suraqtary, jaýaptary, paıymdaýlary, qabyldaýy, túsinýi de basty nazarda bolýy kerek. Sabaq neǵurlym tııanaqty qurylyp, joǵary deńgeıde ótse, muǵalim bilimdi, eńbekqor bolsa, shákirtimen til tabysyp, bulaq kózin asha bilse, juldyzy jarqyraǵan shákirtteriniń kóp bolyp, el maqtanyshyna aınalary sózsiz.
- Qalaı oılaısyz, ustaz bolý qıyn ba, ońaı ma?
- Mamandyqty júrek qalaýymen tańdaý kerek dep oılaımyn. Júrekpen tańdalǵan isin adam súıip atqarady. Ustaz bolý úshin de Allanyń syılaǵan asyl qasıeti bolý kerek dep oılaımyn. Joǵary oqý ornyn bitirip, qolyma dıplom alyp, mektepte ustaz bola salamyn dep oılaý – qate. Osy kezde oıyma ulttyq mekteptiń qurylýyna eńbek sińirgen ustaz Alma Qyraýbaevanyń «Muǵalimniń boıynda aqynnyń armany, kóripkeldiń kózi, sýretshiniń qııaly bolýy kerek» degen sózi oralady. Qazirgi kezde de joǵary oqý ornyna túsip, bitirgennen keıin basqa mamandyqqa aýysyp ketetinder bar. Basynan óz qalaýymen tańdalmaǵandyqtan, sol salada óz ornyn tabý qıyn. Eger adam óz mamandyǵymnyń sheberi bolamyn dep maqsat qoıyp, sol eńbekti adal atqarsa, eńbeginiń jemisin kóredi. «Baqyt – degenimiz árbir adam umtylatyn maqsat», - deıdi Ál-Farabı. Sondyqtan tynbaı atqarǵan eńbek pen izdenis alǵa qoıǵan úlken maqsatyńa jetkizedi. Men de óz maqsatyma adal eńbek pen shyǵarmashylyq izdenis, tabandylyq, shydamdylyq, eńbekqorlyq nátıjesinde jetip otyrmyn. Shákirtterimdi syılap, qurmettep, jaqsy kóremin, olardyń da ustazǵa degen qurmeti erekshe, sondyqtan men úshin ustaz bolý qıyn emes.
- «Pedagog mártebesi týraly» Zań qabyldanǵannan beri ne ózgerdi dep esepteısiz?
- Zań qabyldanǵannan beri muǵalimge degen qoǵamnyń da, ata-ananyń da kózqarasy túbegeıli ózgerdi. Biz úshin talap ta, jaýapkershilik te artty. Zor jaýapkershilik júkti atqarý da – abyroıly is. Aldymen ustaz bolǵan adam shákirtterine syıly, adaldyq pen adamgershilikti bıik qoıatyn ulaǵatty adam bolýy kerek dep oılaımyn. Qazirgi kezde mektepke qabyldanatyn muǵalimniń joǵary oqý ornyn bitirgendigi týraly dıplomy jetkiliksiz, psıhologııa, pedagogıkadan test tapsyryp, arnaıy sertıfıkat talap etiledi.
Muǵalimderdiń attestatsııa qorytyndysy boıynsha tólenetin jalaqysy da birshama kóterildi. Memleket tarapynan qoldaý kórsetilip, úzdik muǵalimderge aqshalaı syıaqy taǵaıyndaldy. Materıaldyq qoldaýdy jyl saıyn arttyryp, ártúrli saıystar arqyly muǵalimder arasynda bilim básekesin arttyryp jatyr. Qaǵazbastylyqty azaıtty. Qazirgi tańda arnaıy mınıstrlik bekitken úsh qujattan basqa esh nárse talap etilmeıdi.
Muǵalim mártebesi ár muǵalimniń óz qolynda. «Alty Alashtyń basy qosylsa, tór – muǵalimdiki» dep Maǵjan aqyn aıtqandaı, qazirgi kezde muǵalimge múmkindik te, qoldaý da joǵary deńgeıde. Muǵalimniń eń basty mindeti – sapaly bilim men sanaly tárbıe berý. Sol mindetti adal atqarǵan ár ustaz shákirtiniń de, ata-ananyń da, qoǵamnyń da qurmeti men marapatyna bóleneri sózsiz. Muǵalimniń mártebesin arttyratyn muǵalimniń ózi dep oılaımyn, bul – meniń jeke pikirim. Bilimdi de bilikti, jan-jaqty shyǵarmashyl, shákirtin súıetin, oǵan qoldaý bildiretin, óz ýaqytyn aıamaı, shákirt baqytyn aıalaıtyn muǵalimniń mártebesi qaı qoǵamda da joǵary.
- Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi retinde memlekettik tildiń mártebesin arttyrý úshin qandaı máselelerge nazar aýdarý kerektigin aıtar edińiz?
- Ana tilge degen qurmet otbasynan bastalýy kerek dep oılaımyn. «Balanyń bas ustazy – ata- ana» dep Abaı Qunanbaıuly aıtqandaı, balaǵa úlgi bolatyn eń birinshi – ata-ana. Sondyqtan ájesiniń ertegisin, anasynyń besik jyryn tyńdap ósken shákirttiń mektepke kelgen kezde tilge degen qurmeti de, sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵy da joǵary bolady. Qazir qazaq mektepteri kóbeıdi dep qýanamyz, biraq sol qazaq mektebinde oryssha sóıleıtin oqýshylar da barshylyq. Bul – mektep pen muǵalimniń kinási dep oılamaımyn, oqýshy mektepte 6 saǵat qana bilim alady. Qalǵan ýaqytyn ata-anasymen, dostarymen ótkizedi. Eger bala ana tilinde til tabysyp, qarym-qatynas jasasa, tilge degen basqa adamdardyń da qurmetin kórse, ana tilin súıip qurmetteıdi. Ókinishke oraı, qazaq tilinde sóılemeıtin ata-analardy da kórip, qynjylyp júrgen jaıymyz bar. Balabaqshada da balalar ana tilinde tárbıelense de, mýltfılm men balalarǵa arnalǵan baǵdarlamalardyń ana tilinde sóıleıtin, úlgi alatyn keıipkerlerdiń áli de tildik qyzmeti men aýdarmasy nazar salýdy qajet etedi. «Ózge tildiń bárin bil, óz tilińdi qurmette!» dep Qadyr aqyn jyrlaǵandaı, basqa tildi bilý kerek, ol tirlik úshin qajet, biraq óz ana tilimizge degen qurmetti eshqashan joǵaltpaýymyz kerek.
- Qazirgi oqýlyqtarǵa keıde syn aıtylyp jatady. Bul jóninde pikirińiz qandaı?
- Osy oqýlyq máselesi kópten qozǵalyp júr. 2021 jyly 21 jeltoqsanda respýblıkalyq qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimderiniń sezine qatysyp qaıttym. Ár óńirden jınalǵan áriptesterdiń jan-aıqaıy osy oqý baǵdarlamasy men oqýlyq týraly boldy.
Qazirgi qazaq tili men ádebıeti oqýlyǵynda oqýshynyń jas ereksheligi men qabileti eskerilmegen deýge bolady. Ádebıet oqýlyǵynda aqyn-jazýshylarymyzdyń shyǵarmalary úzindi retinde túsiniksiz berilgen, ár shyǵarmanyń sońynda berilgen tapsyrmalar óte kúrdeli, ony oqýshy tek muǵalimniń kómegimen ǵana oryndaı alady. Qazaqtyń páter jaldap, jetim burysh jaǵalaǵan tustary, toıdan araq iship qaıtqan úlken aǵalardyń keleńsiz qylyqtary sýretteletin shyǵarmalardy óz basym oqytýǵa uıalamyn. Kezindegi klassık jazýshylarymyzdyń shyǵarmalaryn baǵdarlamadan da, oqýlyqtan da alyp tastaǵan. Biraq tájirıbeli ustaz retinde qazaq tili men ádebıeti sabaǵyna daıyndalǵan kezde ulttyq qundylyqty dáripteıtin shyǵarmalar men óleń shýmaqtaryn óz sabaǵyma qosymsha tapsyrma retinde berip, oqýshynyń oılaý, damý qabiletin arttyratyn tapsyrmalardy ózim daıyndap berip otyramyn.
Oqýlyqty resýrs dep qabyldasaq ta, oqýlyq jazýshylar oqýshyǵa úı tapsyrmasyn osy oqýlyqtan beretinimizdi, oqýlyq olar úshin basty qural ekenin umytpasa eken. Oqýlyqty mektepte jumys isteıtin tájirıbeli muǵalimder jazsa degen oıym bar.
- Shákirtterdiń tilin qalaı tabýǵa bolady, qıyn balalardan myqty adam shyǵa ma?
- Bala – balqytylǵan altyn, odan qandaı músin shyǵarý muǵalimniń sheberligine baılanysty. Ár oqýshy men muǵalimniń arasynda syılastyq, senimdilik bolsa, qıyn bala degen bolmaıdy dep oılaımyn. Ár oqýshyny tulǵa etip qalyptastyrý úshin tek balamen ǵana emes, otbasymen, dostarymen de sóılesip, oqýshyny jan-jaqty tanı bilýimiz kerek.
Bizdiń mekteptiń ereksheligi, mamandandyrylǵan baǵytta bilim beredi. Sondyqtan bolashaqtaǵy mamandyǵyn ádebıet pánimen baılanystyratyn shákirtterdiń til baılyǵy, ushqyr qııaly, oılaý qabileti joǵary bolýyn qalyptastyrý úshin ádebı kitaptardy kóp oqýǵa týra keledi. Ózim sabaq beretin oqýshylarǵa únemi kitap oqýdy daǵdyǵa aınaldyrýyn talap etemin. «Bulaqtyń kózi ashylyp», keıde basqa baǵytta oqıtyn oqýshylardyń da ádebıet pánine qyzyǵýshylyǵy oıanyp, baǵytyn ózgertip jatady. Mysaly, fızıka-matematıka baǵytynan gýmanıtarlyq baǵytqa aýysyp, qazirgi tańda ártúrli saıystarda júldeger atanyp júrgen oqýshylar da bar. Oqýshyǵa senimdilikpen, jaýapkershiligin arttyratyn mańyzdy sózdermen áser etip, onyń ár jetken jetistigin maqtap, madaqtap otyrsa, odan saıyn talaptanyp, bıikke umtylady. Qıyn bala uǵymy óz basymda bolyp kórmepti. Únemi kishkentaı jetistikten úlken jeńisterge jeteleıtin ár isim men sózimdi abaılap, baıqap, oqýshyǵa jaqsy áser etetindeı baǵytta áreket etemin. Óıtkeni ár shákirt – men úshin úlken tulǵa.
- Aldaǵy jyly Sáken mektebine týra bir ǵasyr tolady. Bul mereıtoıǵa qandaı tabystarmen jetpeksiz?
- 1992 jyly Oral qalasyndaǵy Aleksandr Pýshkın atyndaǵy pedagogıkalyq ınstıtýtty qyzyl dıplommen bitirip, eń alǵashqy eńbek jolymdy qasıetti qara shańyraq Sáken mektebinen bastadym. Keler jyly Sáken Seıfýllınniń týǵanyna 130 jyl, Sáken mektebine 100 jyl, Sákenniń esimi berilgenine 60 jyl tolmaqshy. Ǵasyrlyq tarıhy bar mektep – respýblıkada bilim berý sapasy boıynsha kósh bastap turǵan aldyńǵy qatarly mektepterdiń biri. Jyl saıyn ótetin oblystyq, respýblıkalyq jarystardan, olımpıadalardan shákirtterim top jaryp keledi. Respýblıkalyq Qadyr, Muqaǵalı, Abaı oqýlarynyń jeńimpazdaryn daıyndap shyǵardym. Respýblıkalyq pándik olımpıadanyń qazaq tili men ádebıeti pániniń 1-oryn júldegeri Aqgúlim Erbolqyzy shákirtim respýblıkalyq «Jas Alash» gazetine «Ǵasyrlyq tarıhy bar mektep» maqalasyn jarııalap, ózi bilim alǵan mekteptiń tarıhy men tynysyn tanystyrdy. 10-synyp oqýshysy Ábish Jámıla respýblıkalyq Abaı oqýlarynan 3-oryn alyp, oblys namysyn qorǵap qaıtty. Alda oblystyq, respýblıkalyq olımpıada, túrli mánerlep oqýlar saıystary kútip tur. Ár shákirtimniń jetken jetistigi – meniń adal atqarǵan eńbegimniń jemisi dep bilemin.
«Sózińdi qaldyr, sózden mura shasha júr, Іsińdi qaldyr, bulaq kózin asha júr», - dep Máshhúr-Júsip Kópeıuly aıtqandaı, shákirt júregine jol taýyp, onyń jetistikke jetýine zaman talabyna saı eńbek etip, jol silteý – mol baqyt. Sol baqytqa kenelý úshin qazirgi zaman ustazdan jańashyldyqty, izdenisti talap etedi. Meniń maqsatym – aqyl-parasaty tolysqan, jany taza, rýhy bıik urpaq tárbıeleý. Sol isti adal atqarǵym keledi.
- Áńgimeńizge rahmet. Ustazdyq jolda tabysqa jete berińiz!
