Nursultan Báıtilesov: Sottalǵandardy berý týraly shartty ratıfıkatsııalaý – el azamattarynyń quqyǵyn qorǵaý
ASTANA. KAZINFORM – Erteń ótetin Májilistiń jalpy otyrysynda depýtattardyń qaraýyna birqatar mańyzdy qujat shyǵarylmaq. Solardyń biri – «Qazaqstan Respýblıkasy men Vetnam Sotsıalıstik Respýblıkasy arasyndaǵy sottalǵan adamdardy berý týraly shartty ratıfıkatsııalaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy zańynyń jobasy. Al Vetnam tarapy dál osyndaı Zańdy bıyl 10 shildede ratıfıkatsııalaǵan bolatyn. Osyǵan oraı, otyrys barysynda qujat boıynsha qosymsha baıandama jasaıtyn Májilis depýtaty Nursultan Báıtilesovke habarlasyp, shaǵyn suhbat alǵan edik.
– Nursultan Tólenuly, búginge deıin eki eldiń de bir-biriniń aýmaǵynda sottalǵan azamattary joq eken. Endeshe, bul shartty ratıfıkatsııalaý qajettiligi neden týyndap otyr?
– Bul kelisim qylmys jasaǵany úshin sottalǵan eki eldiń azamattaryna jazasyn óz elinde óteýge múmkindik beredi. Demek, sottalǵandardy ońaltýǵa jáne óz ultynyń qoǵamyna beıimdelýi úshin qolaıly jaǵdaı týǵyzady.
Ózderińizge málim, bıyl mamyr aıynan bastap eki el azamattary úshin týrıstik vıza alynyp tastaldy. Bul týrıster aǵynynyń ósý dınamıkasyn boljaıdy. Osy oraıda, týrısterdiń quqyq buzýshylyq jasaýy múmkin ekenin de joqqa shyǵarmaýymyz qajet.
Qazaqstan azamatynyń Vetnamda nemese kerisinshe, Vetnam azamatynyń Qazaqstanda sottalý jaǵdaıy bolmasa da, kelisimdi ratıfıkatsııalaý eki eldiń azamattarynyń múddelerin bolashaqta qorǵaýǵa múmkindik beredi.
– Qazaqstan álemniń 23 elimen dál osyndaı shartty ratıfıkatsııalaǵany belgili. Kóńil kónshiterlik nátıjesi bar ma?
– Iá, Qazaqstan Respýblıkasy Ázerbaıjan, Ýkraına, Túrikmenstan, QHR, Ispanııa, Túrkııa, Italııa, Majarstan, Rýmynııa, Úndistan, Iran, Serbııa, Saýd Arabııasy, Lıtva, Iordanııa, Mońǵolııa, Brazılııa, BAÁ, Koreıa Respýblıkasy, Bolgarııa, Soltústik Makedonııa, Ózbekstan, Kıprmen osyndaı sharttar jasasty. Statıstıkalyq derekterge súıensek, keıingi 5 jylda 160 azamat Qazaqstanǵa, 260-tan astam sheteldik Qazaqstannan óz otanyna qaıtarylǵan.
– Qazaqstan azamattary qandaı shet elde, al qaı sheteldikter bizdiń elimizde zań buzyp, jıi sottalady? Osy máselege taldaý jasadyńyzdar ma?
– Óte oryndy suraq. Bul jerde aldymen aıta ketetin bir jaıt bar. Ol – sottalǵandardy shet elden týǵan eline aýystyrý. Bul tek sol sottalǵandardyń ótinishi negizinde ǵana júzege asyrylady.
Bas prokýratýranyń málimetine súıensek, búgingi tańda shet elde bas bostandyǵynan aıyrýǵa 900-deı qazaqstandyq sottalǵan. Olardyń 54-i óz eline aýystyrý týraly ótinish bildirdi, onyń 18-i boıynsha oń sheshim qabyldandy, 3 adamǵa ruqsat berilmedi, qalǵan ótinishter boıynsha qazir jumystar júrgizilip jatyr.
Jazasyn shetelde ótep jatqan qazaqstandyqtardyń basym bóligi kórshiles TMD elderinde (Reseı – 649, Qyrǵyzstan – 32, Belarýsııa – 26, Ózbekstan – 24, Koreıa – 36). Dál osylaı, elimizde qylmys jasap, jazasyn ótep jatqan shetel azamattarynyń basym bóligi de TMD elderine (Ózbekstan – 494, Reseı – 193, Qyrǵyzstan – 93, Tájikstan – 67, Ázerbaıjan – 40) tıesili.
– Álemde 200-den astam memleket bar. Biz solardyń tek 10 paıyzymen ǵana mundaı shart jasasqan ekenbiz. Tipti, irgeles Reseı, Qyrǵyzstanmen, jalpy TMD-ǵa kiretin birqatar memleketpen arada kelisim joq. TMD-ǵa kiretin eldermen Qazaqstan arasyndaǵy kóshi-qon protsesi úzilmeıdi. Bul eldermen shart jasasý josparda bar ma? Osy máseleni zerdelep kórdińizder me? Aldaǵy ýaqytta taǵy qandaı eldermen mundaı shart jasalady?
– TMD elderi arasynda sottalǵan adamdardy berý 1998 jylǵy Máskeý konventsııasyna («Bas erkinen aıyrýǵa sottalǵan adamdardy jazasyn odan ári óteý úshin berý týraly konventsııasy QR 1999 jylǵy 16 shildedegi Zańymen bekitilgen) sáıkes júzege asyrylady. Ol konventsııaǵa Ázerbaıjan, Armenııa, Belarýs, Grýzııa, Qyrǵyzstan, Moldova, Reseı, Tájikstan, Túrikmenstan, Ózbekistan, Ýkraına qosylǵan. Budan basqa, jaqyn arada sottalǵan adamdardy berý týraly eki jaqty kelisimder Gonkong, Marokko, Mysyr, Domınıkan memleketterimen jasaý josparlanyp otyr.
