Nurlan Ermekbaev: Jambyl oblysyndaǵy jarylysqa Arystan ákelgen oq-dáriler sebep bolǵan joq
- Oqıǵa ornynda taǵy jarylystar bola ma, joq pa? Naqty aıta alasyz ba? Jaqyn mańdaǵy eldi meken turǵyndary alańsyz úılerine oralyp, tynysh uıyqtaı berse bola ma?
- Bul jerde jarylystar bolmaıdy. Biraq byqsyp jatqan, janyp emes, byqsyp jatqan qoımalar bar. Basqasha aıtsaq, jalyn búkil jerde sóndirildi. Degenmen, dúmpýden keıin jerge kirip ketken qoımalar bar, kómilip qalǵan. Byqsyǵan tútin sol jaqtan shyǵyp jatyr. Tútin toqtamaǵandyqtan, jumysty toqtata almaımyz. Sondyqtan áli de qaýipsizdik sharalaryn saqtaý kerek. Ózderińiz de túsinip otyrǵan shyǵarsyzdar, qırandylardyń astynda qandaı da bir mına qalǵan bolsa, ózdiginen atylyp ketýi múmkin. Sondyqtan biz aýmaqty túgel qorshaýǵa aldyq. Áskerıler, saperler, órt sóndirýshiler eshqandaı qaýipti qaldyq qalmaǵanyna kózimiz jetkenshe jumys isteıdi. Jarylys dep surap jatyrsyz, onyń da túr-túri bar ǵoı. Tipti qýaty álsiz jarylys bolsa da, adamdardyń, onyń ishinde áskerılerdiń qaýipsizdigin qamtamasyz etýimiz kerek.
- Qurmetti mınıstr myrza, myna jerde 500 tonnadaı qarý saqtalǵan dedi. Onyń qanshasy jaryldy, jarylmaǵany qansha? Jalpy Arystan osynda qansha tonna qarý jetkizilgen edi? Arystan shyǵarylǵan arsenaldyń ishinde raketalar bolǵan edi. Olardy bul qoımada saqtamaǵan bolsańyzdar, basqa qaı jaqqa áketip edińizder?
- Birinshiden, bul áskerı qoıma emes, oq-dáriler bazasy. Óıtkeni termınologııa boıynsha qoıma bar, saqtaý orny bar, baza bar, arsenal bar. Arysta arsenal bolatyn. Mundaǵy baza, arsenaldan kishi. Bul bazada tek ınjenerlik oq-dáriler saqtalǵan. Injenerlik oq-dáriler jarylǵanda alysqa ushpaıdy, ol bir. Ekinshiden, onyń kólemi, sany Arystaǵydan 7-8 esege az. Sondyqtan Arysqa qaraǵanda qaýpi áldeqaıda tómen. Arysqa qaraǵanda turǵyn úıler bazadan alysta ornalasqan. Jaqyn radıýsta ornalasqan adam sany kóp emes.
- Biraq, Arysqa qaraǵanda, adam shyǵyny kóp boldy ǵoı?
- Ókinishke qaraı, qaza tapqandar Arysqa qaraǵanda kóp. Osy sátke deıin 12 adamnyń oqıǵa ornynda qaza bolǵany anyqtaldy. Olardyń bári áskerı qyzmetshiler men órt sóndirýshiler. Bári de batyldyqtyń úlgisin kórsetip, órtti sóndiremiz dep júrip óz ómirin qurban etti.
- Qaza bolǵan áskerı adamdardyń otbasyna naqty qansha qarajat beriledi? Úı, páter berý máselesi qaraldy ma? Sodan keıin qaza bolǵan áskerı qyzmetshilerdi nagradaǵa usyný týraly sheshim qabyldandy ma? Qandaı nagradaǵa usynasyzdar?
- Qaza tapqan áskerı qyzmetshiler men órt sóndirýshiler shyn máninde nagradaǵa da, basqa da qoldaýǵa, maqtanyshqa laıyq. Sondyqtan, Prezıdent pen Elbasynyń tapsyrmasyna, zańǵa sáıkes, olardyń otbasyna, bala-shaǵasyna jan-jaqty kómek, áleýmettik qoldaý kórsetiledi. Qarýly kúshterdiń tarapynan, Qorǵanys mınıstrligi tarapynan kómek kórsetilýde. Odan basqa árbir qaza tapqan azamattyń otbasyna naqty qarjylaı kómek qarastyrylǵan. Onyń kólemi shamamen 20 mln teńgeden astam. Odan basqa, árıne, turǵyn úı máselesi bolady. Oǵan jergilikti atqarýshy organdar da qatysady. Oblys ákimi de aıtty, turǵyn úı máselesi bolsa, sheshemiz. Qazir osy baǵytta jumys bastalyp ketti. Kómek kórsetilip jatyr, áli de kórsetemiz. Onyń bári zań boıynsha birneshe kún ýaqyt alady.
- Jarylysqa adamı salǵyrttyq túrtki bolýy múmkin be? Jalpy qandaı nusqalar qarastyrylyp jatyr?
- Ondaı nusqany da qarap jatyrmyz. Túsinesiz be, bul ózi kóptegen adam jumyldyrylǵan kúrdeli mehanızm. Qoıma bastyǵy, saqtaý bólmesiniń bastyǵy, komandırdiń saqtaý jónindegi orynbasary, áskerı bólim komandıri jáne taǵy basqalar bar. Bálkim solardyń biri salǵyrttyqqa jol bergen shyǵar. Eń birinshi osyndaı boljam bar. Biraq ázirge ondaı aýytqýshylyq baıqaǵan joqpyz. Tergeý ondaı faktilerdi anyqtaǵan joq. Sondyqtan qazir múmkin nusqalardyń eshqaısysyn tizimnen shyǵaryp jatqan joqpyz. Tergeý jan-jaqty júrip jatyr. Eń úzdik degen sarapshylar tartyldy. Jarylǵysh zattardyń synamalary zerthanaǵa beriledi. Taldaý jasalady. Mindetti túrde shyndyqqa kóz jetkizemiz dep oılaımyn.
- Іz-tússiz joǵalǵandardyń sany qansha? Aty-jónderi belgili me?
- Ázirge qazir 4 áskerı qyzmetshimen jáne tótenshe jaǵdaılar departamentiniń qyzmetshilerimen baılanysqa shyǵa almaı otyrmyz.
- Turǵyndar úılerine qashan oralady?
- Aýyl turǵyndary úılerine qaıtty.
- Órt pen jarylystyń neden shyqqanyn otandyq mamandar anyqtaı ma, álde syrttan adamdar kómekke tartasyzdar ma?
- Qazir arnaıy komıssııa men arnaıy tergeý toby quryldy. Solar sheshim shyǵarady. Eger qajet bolsa, shetelden de maman tartady.
- 12 adam óldi, 60 jýyq jaqyn adam jaralandy. Arystaǵy tragedııanyń jarasy da jazylyp bitken joq. Osy oqıǵaǵa baılanysty siz otstavkaǵa berýge daıynsyz ba? Ondaı sheshim qabyldaısyz ba, qabyldamaısyz ba?
- Ózińiz de bilesiz ǵoı. Men bul týraly keshe aıttym.
- Biz keshe bolǵan joqpyz, keshirińiz.
- Árıne. Máselen, bárine mınıstrdi kináli dep aıtý nadandyq. Óıtkeni keıbir saýatty adamdar Qarýly kúshterdiń óz aldyna bir kishi memleket ekenin biledi. Memlekettiń ishinde bar júıeniń bári Qarýly kúshterdiń ishinde de bar: bilim berý júıesi, densaýlyq saqtaý júıesi, jaýyngerlerdi daıarlaý, sarbazdardy úıretý. Bul óte kúrdeli mehanızm. Árıne, bir adamnyń bárine qarap, qadaǵalaýy óte qıyn. Biraq bizde birinshi jetekshi bárine jaýap berý kerek degen túsinik bar. Sol sııaqty men ózim kinásiz, jeke basym jazyqsyz bolsa da, bárine jaýap beremin. Onyń ústine ofıtser, general ar-namysy degen uǵym bar. Soǵan sáıkes men, árıne, otstavkaǵa ótinish beremin. Otstavka berýdi suraımyn. Alaıda Joǵary qolbasshy men Memleket basshy qandaı sheshim qabyldaıdy, ony aıta almaımyn. Qazir meniń mindetim – apattyń saldaryn joıý, halyqtyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý.
- Jańa suraǵyma jaýap bermedińiz. Osynda Arystan jetkizilgen qarýlar bar dedińiz, Arystan shyǵarylǵan ózge qarýlar qaı áskerı bólimde saqtalýda? Basqa qarýlar qaı oblystarǵa jiberilgen?
- Munda Arystaǵy oq-dárilerdiń úshten bir bóligi ǵana ákelingen. Kóp emes. Onyń ústinde tek ınjenerlik oq-dáriler saqtalǵan.
- Al qalǵan oq-dáriler qaı jaqta?
- Jarylystyń shyǵýyna Arystan ákelgen qarýlar sebep bolmaǵan. Órt trotıl saqtaǵan qoımada bastalǵan. Trotıl Arystan ákelinbegen.
- Qazaqstan boıynsha búkil áskerı bólimder tekserilgen shyǵar , solaı ma? Qudaı betin ári qylsyn, biraq basqa óńirlerde Arys pen Tarazdaǵydaı oqıǵa bolýy múmkin be?
- Bir ǵana nárse aıta alamyn. Ondaıǵa jol bermeý úshin búkil sharalar qabyldanyp jatyr. Mundaı aýqymda bolýy múmkin emes dep esepteımiz.
