Norvegııada jerlengen qazaqstandyq jaýyngerlerdiń esimderi jarııalandy
Qazaqstannyń Norvegııa Koroldigindegi Elshiliginiń málimetinshe, ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldary okkýpatsııalanǵan Norvegııa aýmaǵyndaǵy kontslagerlerde 100 000 jýyq sovet áskeri tutqyn boldy. Olardyń 15 500 jýyǵy abaqtyda qaza tapty. Okkýpatsııalyq bılik qaza bolǵandardy negizinen lagerlerdiń janynda kómgen.
Qazirgi eń iri áskerı zırat eldiń batysyndaǵy Tetta aralynda ornalasqan. Ol óz kezeginde eki kópshilik zırattan turady. Birinshisi – Áskerı keńestik zırat (Tjøtta sovjetiske krigskirkegård). Munda 8 000 jýyq keńestik azamat jerlengen. Olardyń súıekteri 1952 jylǵy «Asfalt» operatsııasy aıasynda Norvegııanyń túkpir-túkpirinen ákelingen. Ekinshi zıratta nemistiń «Rıgel» kemesiniń kúıreýi kezinde qaza bolǵan 2500 adamnyń súıegi jerlengen. Olardyń basym kópshiligi keńestikk áskerı tutqyndar.
Sońǵy jyldary Norvegııada fashıstik sheteldik kontslagerlerde qaza bolǵan sheteldik áskerı jáne azamattyq tulǵalardy anyqtaý boıynsha ǵylymı-zertteý jumystary aıtarlyqtaı jandandy. Zertteýlerdi Falstad Ortalyǵy (Falstad Center, eldiń soltústigindegi iri lagerdiń atymen atalǵan) júrgizedi. Qazirgi kezde ashyq tsıfrlyq bazada (www.krigsgraver.no) sheteldik áskerı tutqyndardyń 9 000 astam esimderi bar.
«Kóptegen áskerı tutqyndar boıynsha aqparat tek soldattyń aty-jóni men kelgen elimen ǵana («Keńes Odaǵy») shektelgen. ıAǵnı qosymsha izdestirý jumystardy talap etedi. Qazirgi kezde Qazaqstannyń Norvegııadaǵy Elshiligi yqtımaldyǵy joǵary qazaqstandyq bolyp tabylatyn 44 keńestik jaýyngerdiń esimderin anyqtady. Olardyń qujattarynda tegi «Qazaqstan», «Qazaq KSR» nemese qazaqstandyq qalalar («Semeı», «Jetiqara», «Talǵar», t.b.) kórsetilgen. Basym kópshiligi qazaqstandyq «Memorıal» bazasynda habarsyz ketken retinde tirkelgen nemese múldem kórsetilmegen.
Sondaı-aq, jaýngerler týraly málimettiń tolyq emes bolýy jáne qujattardaǵy qate jazylýmen baılanysty qıyndyqtar edáýir», - dep atap ótedi vedomstvodan.
Elshilik tizimderdi habarsyz ketken jaýyngerlerdiń týǵan-týysqandaryna járdem retinde jáne keleshek zertteý men izdeýler úshin jarııalaý mańyzdy dep sanaıdy. Tizimde qazirgi ýaqytta qoljetimdi Falstad Ortalyǵy, qazaqstandyq jáne reseılik «Memorıal» bazalarynyń aqparaty jınaqtalǵan. Málimetter men orfografııa qujattarda jazylǵandaı orys jáne norveg tilderinde berilgen.
Anyqtalǵan 44 qazaqstandyq jaýnger úsh áskerı zıratta jerlengen – Tetta aralynda (37 jaýnger), Lıllehammerdiń mańyndaǵy Iorstadmoen aýylynda (5) jáne eldiń batysyndaǵy Vıneera aýylynda (2). Olar Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen shyqqan azamattar.
Munan buryn, Elshilik 1944 jyly qazan-qarashada Petsamo-Kırkenes operatsııasynda Norvegııanyń soltústigin azat etý kezinde qaza bolǵan 65 qazaqstandyq jaýyngerdiń tizimin anyqtap, jarııalaǵan bolatyn.
Qazaqstandyq jaýyngerler esimimen myna jerden tanys bolýǵa bolady.
