Nesıe alýdyń jańa erejesi qaryz júktemesin jeńildete me
ASTANA. KAZINFORM – Keıingi aılarda eldegi qarjylyq ınstıtýttarda birshama ózgeris boldy. Azamattardyń qarjylyq júktemesin azaıtý, merzimi ótken bereshekti óteýge qatysty jańa talap kúshine engen. Sarapshylar jańa ereje halyqtyń nesıe statıstıkasyn túzetedi dep otyr. Kazinform tilshisi qarjy naryǵyndaǵy ahýaldy sarapshylarmen birge tarqatyp kórdi.
850 myńnan astam adam nesıeniń qursaýynda
Sońǵy jyldary elimizde tutynýshylyq nesıe kólemi aıtarlyqtaı ósip, halyqtyń basym bóligi qaryz qamytynan shyǵa almaı keledi. Ulttyq bank derekterine súıensek, 2025 jyldyń basynda Qazaqstandaǵy jalpy nesıe portfeli 24,1 trıllıon teńgege jetip, bir jyl burynǵy kórsetkishten 22,9 paıyzǵa artqan. Bul eldegi árbir eńbekke jaramdy adamnyń keminde bir nesıesi bar ekenin kórsetedi.
Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń tóraǵasy Mádına Ábilqasymovanyń aıtýynsha, bankterde problemalyq nesıesi bar azamattardyń sany - shamamen 500 myń. Al mıkroqarjy uıymdarynda bereshegi merziminen keshiktirilgen shamamen 350 myń adam tirkelgen.
Nesıeni kóp alatyn kimder? Adam Research júrgizgen zertteýler nátıjesinde qarjylyq qıyndyqqa tap bolǵan azamattardyń úsh negizgi toby anyqtalyp otyr.
Birinshi top – tabysy óte tómen (bir adamǵa shaqqanda 50 000 teńgeden az) aýyldyq jerlerdegi kópbalaly otbasylar. Bul toptaǵy azamattardyń 67 paıyzy burynǵy qaryzyn jabý úshin jańa nesıe alýǵa májbúr, al 85 paıyzyna jańa nesıe berýden bas tartylǵan.
Ekinshi top – 35 pen 54 jas aralyǵyndaǵy, joǵary bilimi men turaqty tabysy bola tura, qarjylyq múmkindikterin durys baǵalamaǵan, ıpotekalyq nesıelerdiń aýyrtpalyǵyna túsken azamattar.
Úshinshi top – tabysy tómen, jalǵyz turatyn nemese eresek balalarynyń qolynda otyrǵan, negizinen zeınet jasyndaǵy qalalyq áıelder.
Shekteý: jańa nesıe men 90 kún
Demek, eldegi kez kelgen áleýmettik topta nesıe júktemesi joǵary adamdar bar degen sóz. Sondyqtan qyrkúıekten bastap azamattardyń nesıe aýyrtpalyǵyn jeńildetý úshin bankter men mıkroqarjy uıymdarynyń nesıe berý talaptary qatańdady.
Mysaly, nesıe alýshy sońǵy bir jylda nesıesin qaıta qurylymdap, biraq 6 aı ishinde tólemi 5 paıyzǵa azaımasa nemese jyl ishinde eki retten artyq qaıta qurylymdaýǵa júginse, oǵan qaryz berilmeıdi. Budan bólek, eger burynǵy bereshegi jańa nesıemen jabylsa nemese syıaqy mólsheri negizgi qaryzdyń 20 paıyzynan asyp ketse, bank mundaı ótinimdi qabyldamaýy tıis.
Oǵan qosa, aılyq tabys eń tómengi kúnkóris deńgeıinen tómen bolsa, oǵan nesıe berilmeıdi. Eger qaryzy aı saıynǵy tabysynyń 50 paıyzynan asyp ketse, qosymsha qaryz rásimdeýge shekteý qoıylady. Al nesıeni keshiktirý faktisi tirkelse (bankte – 30 kún, MQU-da – 1 kún), jańa nesıe berilmeıdi.
Sondaı-aq, sońǵy úsh jylda qaryzy keshirilgen azamattarǵa nesıe rásimdeý qıyndaıdy. Kepilsiz tutynýshylyq nesıelerdiń merzimi 5 jyldan aspaýy tıis.
Ekonomıst Andreı Chebotarev erejelerdiń ishindegi mańyzdysy retinde 90 kúnnen astam merzimge keshiktirilgen qaryzy bar azamattarǵa arnalǵan shekteýdi atady. Onyń aıtýynsha, ózgeris qarjylyq turaqtylyqty saqtaýǵa sep bolady.
– Mundaı azamattardyń aı saıynǵy tabysynyń tek 25 paıyzyna deıin ǵana nesıe tólemine jumsaýǵa ruqsat etiledi, ıaǵnı tabystyń tórtten biri ǵana qaryz óteýge ketýi múmkin, odan artyq qaryz alýǵa bolmaıdy. Bul bastamany quptaımyn. Sebebi jańa talap táýekeli joǵary sanattaǵy qaryz alýshylardy shektep, olardyń kredıttik ońalýyna múmkindik beredi», – dedi maman.
Aıyppul azaıdy, komıssııa kemidi
Endi jeke tulǵalar nesıesin merziminen buryn japsa, qosymsha komıssııa nemese aıyppul alynbaıdy. Memleket osy arqyly tutynýshylardyń quqyǵyn qorǵaýǵa, artyq tólemderdi boldyrmaýǵa tyryspaq.
Alaıda sarapshylar nesıeni merziminen buryn jabar aldynda kelisimdegi sharttardy muqııat tekserýge keńes beredi. Keıbir qarjy uıymy nesıeni tek belgili bir merzimde, naqty soma aıasynda ǵana jabýǵa ruqsat berýi múmkin. Merziminen buryn óteý kezinde saqtandyrý syıaqysynyń qaıtarylýy, ıpotekalyq aýyrtpalyqtyń (obremenenıe) alynýy sekildi jaıttardy bankpen naqtylap alǵan jón.
Sonymen qatar jańa talaptarǵa sáıkes, bankter men mıkroqarjy uıymdary áleýmettik osal toptarǵa jáne tótenshe jaǵdaıdan zardap shekken azamattarǵa keminde úsh aı merzimge qaryzdy óteýdi keıinge shegerýge mindetti. Bul qyzmet eshqandaı qosymsha komıssııasyz nemese aıyppulsyz kórsetilýi kerek.
Májilis depýtaty Dáýlet Muqaevtyń pikirinshe, halyq nesıeni óz erkimen emes, naryqtyń yqpalymen, jarnama men usynystardyń qysymymen alýǵa májbúr.
– Buryn buqara kredıtti baryp alatyn edi, qazir kredıt óz «aıaǵymen kelip júr». Telefon shalyp qıylyp suraıdy, jarnama jańbyrsha jaýady. Tipti «sizge nesıe maquldandy» dep turatyn habarlamalarǵa et úırenip ketken, – dedi depýtat.
«Qaryzsyz qoǵam» nátıje bere me?
Mańyzdy máseleni Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev kezekti Joldaýynda da qozǵaǵanyn bilemiz. Memleket basshysy Úkimetke «AMANAT» partııasynyń bastamasymen qolǵa alynǵan «Qaryzsyz qoǵam» jobasyn jalǵastyrýdy tapsyrǵan bolatyn. Májilis depýtaty, osy jobanyń jetekshisi Dáýlet Muqaevtyń aıtýynsha, byltyr 845 myń adamǵa kómek kórsetilse, bıyl 1 mıllıonnan astam azamatty qamtý kózdelip otyr.
– Bizge jalpy qaryz júktemesi 28 mıllıard teńge bolatyn 40 myńnan astam adam júgindi. Mamandardyń aralasýy arqyly 1 mıllıard teńgeden astam bereshekti esepten shyǵarýǵa nemese qaıta qurylymdaýǵa múmkindik paıda boldy. Bireýinde aıyppuldar men ósimpuldar alynyp tastalady, endi birinde tólem kesteleri túzetildi, – dedi Dáýlet Muqaev.
Onyń sózinshe, joba mamandary tek keńes berýmen shektelmeıdi. Olar talap-aryzdar ázirleıdi, ETsQ alýǵa kómektesedi, bankrottyqty rásimdeý kezinde qoldaý kórsetedi. Alaıaqtyq faktileri anyqtalǵan jaǵdaıda materıaldardy Qarjylyq monıtorıng agenttigi men Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigine joldaıdy.
Qazaqstan nesıelik júktemesi eń tómen elderdiń qatarynda
Ranking.kz derekteri boıynsha, 2023 jyldyń qorytyndysynda Qazaqstandaǵy úı sharýashylyqtarynyń jalpy qaryzdarynyń JІÓ-ge shaqqandaǵy úlesi 15,2 paıyzdy qurady. Bul – halyqaralyq standarttar boıynsha óte tómen kórsetkish.
Salystyrmaly túrde:
· Reseıde – 22,19 paıyz
· Qytaıda – 63,67 paıyz
· AQSh-ta – 72,9 paıyz
· Kanadada – 102,21 paıyz
· Ulybrıtanııada – 77,8 paıyz
· OńtústikKoreıada – 93,54 paıyz
BIS (Halyqaralyq esep aıyrysý banki) belgilegen júıelik táýekel shegi 60 paıyz dep esepteledi. Osy turǵydan alǵanda, Qazaqstanda nesıelik júkteme aıtarlyqtaı qaýipsiz deńgeıde. Degenmen, bul kórsetkishtiń tómen bolýy halyqtyń tólem qabiletiniń álsizdigine de baılanysty bolýy múmkin.
Qazaqstanda nesıe naryǵy transformatsııa kezeńine endi. Memleket tarapynan qabyldanyp jatqan shekteýler men qoldaý sharalary qarjylyq turaqtylyqty saqtaýǵa, azamattardyń borysh júktemesin azaıtýǵa jáne áleýmettik toptardy qorǵaýǵa baǵyttalǵan. Alaıda kez kelgen jańa ereje, sarapshylardyń pikirinshe, azamattyń óz jaýapkershiligimen ushtasqanda ǵana nátıjeli bolady.