Naýryz týraly 10 qyzyqty derek
Aıta ketken jón, Naýryzǵa qatysty ár túrli senimder, dástúrler jetip artylady. Soǵan qatysty biz bile bermeıtin qyzyqty derekterdi usynamyz:
Jyl basy. Naýry z - Jańa jyldyń basy. Bul kún, ıaǵnı naýryz aıynyń 21-nen 22-ne qaraǵan túni - aspan deneleri ózderiniń bastapqy núktelerine kelip, kún men tún teńeledi. Sondyqtan halyq sanasynda ol - Áz Naýryz dep atalady. Bul kún - sonymen qatar jýannyń jińishkerip, jińishkeniń úziler shaǵy. Osy kúnnen bastap Jańa jyl bastalady. Adamnyń aýzy aqqa, maldyń aýzy kókke tıe bastaıdy.
Kóne mereke. Naýryz merekesiniń halyq arasynda atalyp kele jatqanyna, keıbir derekter boıynsha 5 myń jyldaı bolǵan. ıAǵnı, qazirgi dástúrli dinderden buryn paıda bolǵan.
Naýryz - dinı mereke emes. Keıbir elderde Naýryzǵa tyıym salynǵan. Mysaly Sırııa men Irakta. Sonymen qatar Túrkııada 1991 jylǵa deıin Naýryzǵa tyıym salynyp keldi.
Naýryz - Ulystyń uly kúni. Eger shyǵys elderinde buǵan deıin soǵystar, qarýly qaqtyǵystar bolyp kelse, bul kúni olar toqtaıtyn bolǵan. Sonymen qatar, adamdar burynǵy ókpe-nazdaryn umytyp, bul kúni bir-birimen tatýlasady. Bar jaqsysyn kıinip, bir-birine qonaqqa barady. Bul kúnderi ár túrli ulttyq oıyndar, jarystar ótkiziledi. Mysaly: báıge, jamby atý, palýandar kúresi. Sondaı-aq altybaqan qurylyp, ánder shyrqalady. Aqyndar aıtysy uıymdastyryldy. Qazaqstanda Naýryz merekesi jyl saıyn keń aýqymda atap ótilip keledi.
Naýryzdyń Halyqaralyq mártebesi. 2010 jyly 19 aqpanda BUU Bas Assambleıasynyń 64-shi sessııasynda «Álem mádenıeti» atty kún tártibiniń 49 tarmaǵy aıasynda «Halyqaralyq Naýryz kúni» dep atalatyn qarar qabyldandy.
Naýryz sóziniń maǵynasy. Naýryz sózi parsy tilinen aýdarǵanda «Jańa kún» degen maǵynany bildiredi. ıAǵnı, Naýryz, (parsysha «naý» (jańa) jáne «rýz» (kún). Ortalyq Azııa halyqtary arasynda Jańa jyldyń basy bolyp sanalady.
Kıeli san. Bul kúni basty taǵam - Naýryz kóje. Ony kem degende jeti túrli dámnen: sý, súrlengen et, tuz, maı, dán, aıran, qurt jáne basqa dámderden jasaıdy. Tuzdy qosqany tuz astyń dámin keltiredi. Tipti «Tuz astyn dámin keltiredi, maqal sózdiń mánin keltiredi» degen de sóz bar. Sút nemese aq quıǵany - «Sútteı uıyp otyraıyq, kóńilimiz aq, taza bolsyn» degen uǵymdy bildiredi. Qazaqta: «Aǵy bardyń baǵy bar» degen túsinik bar. Qurt qosatyn sebebi - qurt aýrýshań adamdarǵa qýat beretin kúshti as. Et qosqany - et qazaqtyń tól asy. «Qazan tolsyn, asar mol bolsyn» degen maqsatta saqtalǵan súr etti Naýryz kójege mol etip salǵan. Al dándi daqyldardyń emdik qasıetteri bar. Bul kúni barlyq adam naýryz kójeni toıyp ishýleri kerek. Toıyp ishken adam jyl boıy toq júredi, deni saý bolady, otbasynda bereke-birlik ornaıdy degen senim bar. Orta Azııanyń keıir elderinde mysaly, Ózbekstan men Tájikstanda bul kúnderi «Súmálák» dep atalatyn taǵam jasalady. Bul kúni kem degende jeti úıge kirip dám tatqan abzal.
Qydyr ata. Merekeniń rýhanı beınesi. 22 naýryzǵa qaraǵan túni búkil halyq onyń kelýin kútedi. Bul túndi «Qydyr túni» ataıdy. Qydyr ata - búkil halyqtyń qamqory, olarǵa jaqsylyq jasaýshy, yrys, qut, nesibe ákelýshi, baqyt, bereke, ómir syılaýshy qasıet ıesi, kemeńger, áýlıe, kóripkel, jarylqaýshy qart. Ol Ulystyń uly kúninde ár elge kelip, ár shańyraqqa soǵyp bata beredi, degen senim bar. Sondyqtan ár úı Qydyr atanyń jolyn kútip, ózderiniń janyn da, tánin de, kıer kıim, ydysy men buıymdaryn da taza ustaýǵa tyrysady. Úıdiń ishi-syrtyn, qora-qopsyny tazartyp, aǵash egip, ósimdikke sý quıady. Musylman qaýymy mundaı úıge Qydyr ata túnep nemese bata berip ketedi dep túsingen. «Qydyr qonǵan», «Qydyr daryǵan» degen sózder osyndaıdan shyqqan.
Batys qazaqtary Naýryzdy 14 naýryzdan bastap toılaıdy. Kóne zamanda mereke 13 kúni boıy toılanǵan eken.
Aq bata . Bul kúni aqsaqaldar aq batasyn aıamaıdy. Qazaq halqynda batanyń nebir túrleri bar. Sondaı batalardyń biri tómendegideı: Ulysyń oń bolsyn,
Aq mol bolsyn,
Qaıda barsa da jol bolsyn!
Ulys baqty bolsyn,
Tórt túlik aqty bolsyn!
Ulys bereke bersin,
Bále-jala jerge ensin!
Áýmın!
