Nátıjeli sapar: Baýyrlas elder baılanysy jańa beleske kóterildi
Qasym-Jomart Toqaevtyń Ázerbaıjanǵa memlekettik sapary erekshe ótti. Túbi bir túrki elderiniń jyly qarym-qatynasyn, shynaıy áriptestigin kórsetti deýge bolady. Memlekettik sapardyń alǵashqy kúni biz úırenip qalǵan resmı stılde – kelissóz, talqylaý, kezdesý, qujattarǵa qol qoıý arqyly ótse, ekinshi kúninde dúnıe júzi eki prezıdenttiń bir-birine degen erekshe yqylasyn kórdi. Qurmet pen qoshamettiń zor belgisi bolsa kerek, Ilham Álıev qonaǵyn Fızýlı áýejaıynan kútip alyp, kólikti ózi júrgizip, aımaqty aralatty. Sonymen, Memleket basshysy saparynyń nátıjesi qandaı? Kazinform sarapshylar pikirin usynady.
Orta dálizdiń mańyzy
Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń bas sarapshysy Bolat Áýelbaevtyń aıtýynsha, Prezıdenttiń Ázerbaıjanǵa sapary nátıjeli boldy. Onyń ishinde «Bir beldeý, bir jol» jáne «Orta dálizdiń» mańyzy artty.
«Memleket basshylarynyń Bakýde BAQ ókilderine arnalǵan brıfıngtegi baıandamasyna qaraǵanda, olar kezdesýdiń nátıjesine qanaǵattanǵan. Biraq dıplomatııalyq rıtorıkany qoıyp, egjeı-tegjeı aıtatyn bolsaq, Qazaqstan men Ázerbaıjan bir-birine ózara táýeldi jáne ol táýeldilik eki jaqqa da oń yqpal etedi deýge bolady. Qazir eki el jahandyq ekonomıkalyq jobalardyń arasynda tur. Ásirese, Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» bastamasy, kólik jáne energetıkalyq kommýnıkatsııalardy damytýǵa arnalǵan eýropalyq baǵdarlamalar, sondaı-aq Túrkııanyń «Orta dálizdi» júzege asyrý jobasy erekshe nazar aýdartady», – dedi Bolat Áýelbaev.
Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń bas sarapshysy Ádil Qaýkenov te áriptesiniń pikirimen kelisedi jáne «bul baǵyt arqyly birneshe óńir birden ózara árekettesý núktesin tapty» dep esepteıdi.
«Ázerbaıjan ekijaqty qarym-qatynas turǵysynan ǵana emes, iri aımaqtyq jáne kontınenttik jobalar turǵysynan da zor qyzyǵýshylyq týdyrady. Prezıdent atap ótkendeı: bul Kaspıı teńiziniń túbi arqyly talshyqty-optıkalyq baılanystardy tartý. Búginde aýqymdy jobalardyń biri – Transkaspıı joly nemese Orta dáliz. Bul birqatar eldi ǵana emes, sonymen qatar aımaqtardy baılanystyrady. Orta dáliz porttar men óndiristik alańdardy, birinshi kezekte Shyǵys Azııadaǵy, atap aıtqanda Qytaıdy Eýropa jáne Taıaý Shyǵys aımaqtarymen baılanystyratyn jańa baǵyt boldy. Demek, bul baǵyt arqyly birneshe óńir birden ózara baılanys núktesin tapty», – dedi Ádil Qaýkenov.
Aıta keteıik, Qasym-Jomart Toqaev pen Ilham Álıev Sıan qalasyndaǵy Qazaqstan men Qytaıdyń jańa kólik-logıstıka ortalyǵynan shyǵyp, Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytymen (THKB) Apsheron stantsııasyna konteınerli blok-poıyzdyń kelýine oraı uıymdastyrylǵan saltanatty sharaǵa telekópir arqyly qatysty. Memleket basshysy saltanatty sharada sóılegen sózinde qazirgideı jahandyq geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda Eýrazııanyń jańa kólik-logıstıka júıesi qurylyp jatqanyn atap ótti. Prezıdenttiń pikirinshe, bul protseste Qazaqstan men Ázerbaıjannyń tyǵyz ári tabysty yntymaqtastyǵy basty ról atqarady. Birlesken kúsh-jigerdiń arqasynda eki eldiń saýda-ekonomıkalyq áleýeti nyǵaıyp keledi.
Eske salaıyq, bıyl 28 aqpanda Sıanda Qazaqstan termınaly ashylyp, Qytaı – Qazaqstan – Ázerbaıjan baǵyty boıynsha alǵashqy poıyz jolǵa shyqqan bolatyn.
«Biraq Qazaqstan da, Ázerbaıjan da kólik-tranzıt múmkindikterin belsendi damytqanyn atap ótken jón. Qazaqstannyń «Nurly jol» baǵdarlamasynyń aıasynda ulttyq temirjol jáne avtomobıl joldary jaqsy damyǵany belgili. Qazir elimizde bul baǵdarlamanyń ekinshi kezeńi júzege asyrylyp jatyr. Ázerbaıjan Baký-Tbılısı-Kars temir jolynyń jeke bóligin saldy. Osynyń bári eki eldiń tranzıt múmkindikterin aıtarlyqtaı arttyrdy. Osylaısha, Astana men Baký Transkaspıı halyqaralyq kólik joly dep atalatyn jahandyq qurlyq kólik kommýnıkatsııalarynyń mańyzdy býyny bolyp sanalady. Buǵan bizdiń elderimiz prezıdentteriniń Ázerbaıjandaǵy kelissózderiniń qorytyndylary men qol qoıylǵan qujattary da dálel», – dedi Bolat Áýelbaev.
Sarapshy Ádil Qaýkenov Transkaspıı baǵyty jyldan jylǵa aýqymyn ulǵaıtyp jatqanyn atap ótti. Onyń aıtýynsha, 2022 jyly tasymaldaý kólemi eki ese ósti, 2023 jyly ósim 65 paıyzdy qurady. Sonymen qatar, buryn bul baǵytpen jóneltilmegen jańa ónimder tasymaldana bastady, mysaly, Germanııaǵa munaı jiberildi. Osyǵan sáıkes, el basshylary taýar aınalymyn barynsha arttyryp, 10 mıllıon tonnaǵa jetkizý mindetin qoıdy. Al, Qytaı – bul baǵyttyń basty klıenti.
«Qytaı – bul jaǵdaıda Qazaqstannyń da, Ázerbaıjannyń da osy baǵyttaǵy klıenti jáne ózi de jańa naryqtarǵa qol jetkizý úshin – Soltústik, Ońtústik jáne Orta baǵyttardy damytýǵa múddeli tarap deýge bolady. Eýropa jáne Taıaý Shyǵys sııaqty jańa jáne dástúrli aımaqtardyń baǵasy, qaýipsizdigi jáne qurlyqtaǵy jetkizýlerdiń basqa artyqshylyqtaryn usynatyn jańa marshrýttar boıynsha baılanysyn nyǵaıtqysy keledi», – dedi Ádil Qaýkenov.
Qazaqstan-Ázerbaıjan ınvestıtsııalyq qory qurylady
Qazaqstan men Ázerbaıjannyń Joǵary memleketaralyq keńesiniń alǵashqy otyrysynda saýda-ekonomıka, ınvestıtsııa, munaı-gaz, kólik-logıstıka salalaryndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtý, sondaı-aq jańartylatyn energııa kózderi, tsıfrlyq kommýnıkatsııa jáne mádenı-gýmanıtarlyq baǵyttardaǵy yqpaldastyqty damytý máseleleri qarastyryldy. Bul rette sarapshy Bolat Áýelbaev bizdiń respýblıkalar ınvestıtsııa turǵysynan qarym-qatynastardy damytyp jatqanyn, sonymen qatar shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa kóńil bóletinin atap ótti.
«Bul Qazaqstannyń batys aımaǵy jáne Shyǵys Záńgezúr ekonomıkalyq aýdany men Ázerbaıjannyń Qarabaq ekonomıkalyq aımaǵynyń damýy jaǵdaıynda mańyzdy bolady dep boljaýǵa bolady. Prezıdent Ilham Álıev ınaýgýratsııada Qarabaq ekonomıkasynyń qalpyna kelýin erekshe atap ótti. Aıta keterligi, bul óńirdiń agroónerkásip kesheni men týrızmdi damytý jaǵynan bolashaǵy zor. Qarabaq «qara baqsha» degendi bildiredi. Topyraǵy qunarly jáne aýa raıy qolaıly. Bolashaqta onyń damýy eki jaqqa da tıimdi bolmaq. Elder agrarlyq sektorda yntymaqtastyq ornata alady», – dedi Bolat Áýelbaev.
Sarapshy Qazaqstan soltústik oblystarynan astyq pen un jetkize alady, al Ázerbaıjan bizdiń batys óńirdi aýyl sharýashylyǵy ónimderimen qamtamasyz ete alatynyn atap ótti. Eger bizdiń kásipkerler Ázerbaıjandaǵy aýyl sharýashylyǵy jobalaryn damytýǵa qyzyǵýshylyq tanytsa, bul bıznes turǵysynan, sondaı-aq Qazaqstandy qajetti aýyl sharýashylyǵy ónimderimen qamtamasyz etý úshin de jaqsy perspektıva bolmaq jáne ulttyq azyq-túlik qaýipsizdigine yqpal etedi.
Jasyl energetıka
Ekijaqty baılanystyń nyǵaıǵanyna Kaspıı teńizinde «jasyl energetıkanyń» damyp jatqanyn da aıtýǵa bolady. Sarapshy Bolat Áýelbaev jelden elektr energııasyn óndirýdi damytý úshin úlken resýrstar baryn atap ótti. Mundaı múmkindikterdi paıdalaný qajet jáne qazirdiń ózinde Qazaqstan jaǵynan da, Ázerbaıjan jaǵynan da aýqymdy jobalar ázirlenip jatyr.
«Bıyl qarashada Bakýde BUU-nyń Klımattyń ózgerýi jónindegi negizdemelik konventsııasyna (COP-29) qatysýshylardyń 29-shy konferentsııasy ótedi. Bul – klımattyń ózgerýimen kúresýge, parnıktik shyǵaryndylardy azaıtýǵa jáne ekonomıkany «jasyl tehnologııalardy» paıdalanýǵa kóshýge baǵyttalǵan óte mańyzdy jáne aýqymdy shara. Sondaı-aq Qazaqstan men Ázerbaıjanǵa ınnovatsııalyq ázirlemeler, jańartylatyn energııa resýrstaryn damytý jáne EO elderine eksporttaý máselelerin belsendirek talqylaýǵa jáne «jasyl energetıka» salasyndaǵy birlesken jobalardy bastaýǵa múmkindikter ashady», – dep qorytyndylady pikirin sarapshy Bolat Áýelbaev.
Aıta keteıik, Qasym-Jomart Toqaev atalǵan konferentsııaǵa qatysýǵa shaqyrýdy yqylaspen qabyl alǵanyn aıtqan bolatyn.
«Mundaı sharany ótkizý – Ázerbaıjan memleketi men onyń dıplomatııasy úshin aıtýly tarıhı jetistik. Sammıt qazirgi klımat máselelerin retteý jáne jahandyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý turǵysynan óte mańyzdy. Baký bul mindetti abyroımen atqaratyny sózsiz», – dedi Memleket basshysy Qazaqstan men Ázerbaıjannyń Joǵary memleketaralyq keńesiniń birinshi otyrysynda.
