Muztaý shyńyna shyqqyńyz kelse: Katonqaraǵaıdyń kóz toımas jerlerine qalaı jetýge bolady
Muztaýǵa barmas buryn aldyn ala ázirlengen jón. Olaı bolmaǵanda sharshap-shaldyǵyp, jetkenshe dińkelep qalasyz. Eger djıp pen ýazık syndy temir tulparyńyz bolsa, tipten jaqsy. Kóligińiz bolmasa taksımen jetýge bolady.
Óskemennen shyqsańyz 450 shaqyrymdy baǵyndyrýǵa týra keledi. Onyń ózinde bul tek asfaltty jol bóligi ǵana. Ári qaraı 37 shaqyrym joldy salt atpen nemese jaıaý júrý qajet. Ekinshiden, shekaralyq aýdan men Katonqaraǵaı Ulttyq saıabaǵynda júrý úshin arnaıy ruqsat qaǵazyn alý kerek. Úshinshiden, týrıstik saparǵa jaraıtyn zattaryńyzdy tas-túıin daıyndap alyńyz: as-sý, qural-jabdyq jáne ózge de zattar.
Saparǵa shyǵý barysynda saıahatshylardyń birden áralýan oryndardy tamashalaýǵa múmkindigi bar. Iá, Shyǵystyń dál osy tusyna jetkende qaladaǵy qarbalas pen qaltafonnyń tynymsyz shyrylyn bir sát umytasyz. Aıtalyq, asqar shyńy munartyp turǵan Muztaý men ǵıbadat tasy (taǵy bir ataýy Rerıh tasy). Atalǵan oryndardyń búgip jatqan áldeqandaı syry men qupııasy bar, aýmaǵy ańyzǵa toly. Al bıiktigi 4500 metrden asatyn taýdyń kıesi óz aldyna. Saıahatshylardyń «Ǵıbadat tasy men Muztaýdyń mańaıyna aıaq bassań áldeqandaı qudiretti kúsh óne-boıyńdy bıleı jóneledi» deıtini bar.
Budan bólek, Shyǵys Qazaqstandaǵy eń bıik sarqyrama Kókkóldiń kórkine kóz tastaýǵa bolady. Eger barýdy maqsat etken ólkege barǵym keledi, alaıda jetý joly qıyn degendeı ekiushty oıda bolsańyz, mamandandyrylǵan fırmalarǵa júginýińizge bolady. Katonqaraǵaı aýdanyna týr uıymdastyratyn birneshe týrıstik kompanııa qyzmet kórsetýge ázir.
Muztaý - Altaı taýlarynyń eń bıik shyńy. Sonymen qatar bul taý - «Altaıdyń altyn taýlary» búkil álemdik murasynyń bir bóligi. Muztaýǵa aparatyn eń qysqa jol Túngir aýylynan bastap, Katýn ózeniniń oń jaq saǵasymen, odan keıin Akkem ózenimen joǵary (nemese Kóshirli aýyly arqyly 1513 metrlik jalǵyzaıaq jolmen, Akkem ózenine deıin). Akkem ózeninen Tómengi Akkem ózenine deıin shamamen 30 shaqyrym.
Muztaý taýy eki bıiktikten turady: Shyǵys Muztaý (4506 m.) jáne Batys Muztaý (4435 m.). Soltústikke - Akkem muzdyǵyna qaraı kúrt aıaqtalady jáne ońtústikke - Katýn muzdyǵyna birtindep tómendeıdi. Qoınaýy ańyz ben tarıhqa toly Muztaý kıeli oryndardyń biri.
Muztaýdyń birneshe ataýy bar. Altaıdyń baıyrǵy turǵyndary ony Ých-Sýmer (Úsh Súmer) dep tanıdy. «Úsh» sózi túsinikti bolsa, «Súmer» degen mońǵol tilinde, býddızmdegi «Merý» - «Kıeli taý» degen maǵynany beredi. ıAǵnı «Úsh Súmer» - «Úsh basty kıeli taý» degen ataýdan shyqqan. Kezinde Altaıdyń eki jaǵyn qatar qonystanǵan elderdiń arasyndaǵy mańyzdy saýda – ekonomıkalyq ról atqarǵan Úkik jazyǵynan qaraǵanda Muztaýdyń áppaq táj kıgen úsh basy anyq kórinedi.
Muztaýdyń ekinshi ataýy «Qatyn Bajy». «Qatyn» sózi ertedegi túrkiler tilinde «Hanshaıym, tegi asyl áıel» degen maǵyna bergen. Al «Bajy» keıinnen transformatsııaǵa ushyraǵan «Basy», ıaǵnı «Bas» nemese «Shyń» sózderine keledi. «Qatyn Bajy» sózi qazirgi tilmen aıtqanda «Áppaq táj kıgen Hanshaıym» maǵynasyna ıe. Taǵy bir tárjime-túsinikteme boıynsha Ejelgi Kók Táńgirge tabynǵan elder arasynda «Qudaılar taýy» degen de túsinikke ıe bolǵan-mys.
Muztaýdyń eteginde Qatyn ózeniniń jaǵalaýynda «Patshalar alqaby» bar. Bereldiń bel ortasynda ornalasqan. Tereń muzdyqtarǵa jerlengen, tastarmen basylyp tastalǵan qorymdar bertinge deıin «belgisiz halyqtar molasy» atanyp kelgen. «Maral qorymy» degen ataýy jergilikti halyqqa etene tanys. Keıinnen uly túrki qaǵanatyna tikeleı qatysy bar, Qaǵandardyń jerlenetin orny ekeni belgili bolǵan bul alqappen de baılanysty ańyz óte kóp. Sonyń birinde bylaı deıdi: «Osy óńirdi mekendegen ilimi men baılyǵy basqalardan eki bas joǵary taıpa ómir súripti. Jaýgershilik zamanda el basyna kún týyp, taıpa adamdary úńgirler arqyly belgisiz jaqqa ketýge májbúr bolǵan. Ańyz boıynsha basyna balbal tas ornatylǵan tas qorymdar taıpanyń jer astyna ketý joldary eken».
Bir-eki kúnde Muztaýǵa baryp boıjazyp, ásem tabıǵatqa tamsanyp úlgeremin deseńiz, qatelesesiz. Retin taýyp, kemi bir jeti ýaqytqa barǵanyńyz lázim. Týr fırma ókilderi Muztaýǵa 10 kúnge (Jolǵa eki, saıahattaýǵa segiz kún qajet. Kórikti jerlerine baryp, jan-jaǵyn alańsyz aralaýǵa bolady) baryp kelýge usynys jasaıdy.
Qalaı jetýge bolady?
Muztaýǵa jetý úshin: Óskemen – Altaı – Úlken Naryn aýyly – Katonqaraǵaı – Órel – Berel, ary qaraı Azovka aýylyna taqtaısha jol kórsetip turady. Osy jerden (bul tusta asfalt aıaqtalyp, taýly jol bastalady) solǵa burylý qajet. Kópshilik aldynan ıAzevoe kóli shyǵady. Odan ary jaıaý-jalpyly, múmkindik bolsa salt atpen júrgen jón.
Eń sońǵy núkte – Kókkól sarqyramasy. Jaqyndaý mańda shatyr tigip, jaıǵasýǵa bolady.
Neni tamashalaýǵa bolady?
Altaıǵa qonys aýdarǵan alǵashqy ortodoksaldy hrıstıan ókilderi (starovery) jumaqtyń jerdegi bólshegi – «Belovode» osy Muztaýdyń ishinde jasyrylǵan dep sengen. Bajovtyń ertegilerinde jazylǵan «taýdan aqqan sút tárizdi ózender» osy Muztaýdyń taý bulaqtaryna baılanysty shyqqan eken. Belovode demekshi, aınalasyn qatpar-qatpar taý qorshasa, Senim, Úmit jáne Mahabbat degen erekshe ataýǵa ıe shyńdary buryn-sońdy kezdespegen peızaj ispetti. Taýdyń qazanshuńqyrynda Tepeteńdik (Ravnovesııa) atty kól bar. Raýan tańda osy kólge kóz tastasańyz Muztaýdyń kelbeti aınadaǵydaı ap-aıqyn kórinedi. Jergilikti turǵyndardyń aıtýynsha, kól jaǵasyna taıaǵan sátte jan-dúnıeniń aıryqsha tynyshtyǵyn sezinýge bolady.
Muztaý – Altaıdyń injý-marjany
Muztaý ańyzǵa toly ólke. Bul jaqqa aıaq basqandar mindetti túrde bir joǵyn izdeı keledi. «Jerdegi jumaq – Shambala» da, ǵaryshtan kelgen qonaqtar da osynda degen bir-birinen ótetin ańyzdar qanshama. Al janyna saıa, kóńiline sabyr izdep kelgender múlgigen tastar jáne aspanmen talasqan shyńdar arasynan adam tabıǵattyń bir kishkene bólshegi ekenin túsinip qaıtady.
Kókkól sarqyramasy – arqyraǵan, aryny mol sýdyń gúrili qatty estilse de, qulaq quryshyn qandyratyndaı. 80 metr bıiktikten qulap aǵady. Keıde ońashada qalýdy ańsaǵandar dál osy jerde ótken kúnniń estelikterin kóz aldarynan ótkerip, bir sát tereń oıǵa shomady.
ıAzevoe kóli – balyǵy taıdaı týlaǵan erke kól. Keıbiriniń salmaǵy úsh kelige jetedi.
Rerıh ǵıbadat tasy – saıahat barysynda buryndary molıbden men volfram óndirgen kónergen ken ornyna kóterilýge bolady. Sol jerde shahtanyń orny da saqtalǵan. Osyǵan qarap-aq kezinde jumysshylardyń qandaı aýyr jaǵdaıda eńbek etkenderin ańǵarýǵa bolady.
Muztaýǵa barý úshin shynyǵyp qana qoımaı, ózińdi ishteı psıhologııalyq turǵyda ázirlep barǵan jón. Baılanys ustamaıdy, ǵalamtorǵa qosylý múmkin emes. Sapardyń ereksheligi men qyzyǵy da osynda.
