Munaıshylar otbasy
ASTANA. KAZINFORM — Elimizdegi munaı qyzmetinde 146 myń adam jumys isteıdi. Onyń 76 myńy – munaı‑gaz salasynyń mamany.
Qazaqstanda jyl saıyn 90 mıllıonǵa jýyq munaı óndiriledi. Bul el ekonomıkasynyń bir búıirin toltyryp otyr. Jaýaptylar aldaǵy ýaqytta kórsetkishtiń áli de ulǵaıatynyn aıtady. Demek, memleket damýyna munaıshylardyń qosar úlesi zor. Mereke qarsańynda Kazinform tilshisi Shymkenttegi munaı óńdeý zaýytynda 40 jylǵa jýyq qyzmet etetin ardager munaıshymen tildesip qaıtty.
– Marat aǵa, siz munaı salasyna qalaı keldińiz?
– Meniń týysqandarym osy munaı salasynda jumys isteıtin edi. Men solarǵa qyzyǵyp, jolyn qýyp osy mamandyqty tańdadym. Aǵalarym «bul el ekonomıkasyn damytatyn sala» dep munaıshy bolýǵa keńes berdi. Solaı, 1984 jyly Qazaq Hımııa‑Tehnologııa ınstıtýtynyń munaı men gaz óndirý fakýltetine oqýǵa tústim. 1989 jyly ınjener‑tehnolog mamandyǵy boıynsha dıplom aldym. 1988 jyldan beri Shymkent munaı óńdeý zaýytynda jumys isteımin. 2021 jylǵa deıin tazalaý qondyrǵylary tsehynda taýar operatory bolyp qyzmet ettim. Sońǵy 4 jyl sol tsehta ınjener‑tehnologpyn.
– Sizdiń jubaıyńyz da osy salada qyzmet etedi dep estidik. Bul ras pa?
– Iá, 1990 jyly sol zaýytqa meniń jubaıym da jumysqa kirdi. Biz sonda tanysyp, 1 jyldan soń otaý qurdyq. Qazir 1 qyz, 2 ulym bar. Qyzym basqa salada, al 2 ulym munaı salasyn tańdady. Qazir bárimiz birge sol Shymkent munaı óńdeý zaýytynda januıalyq dınastııa bolyp jumys istep jatyrmyz.
– Bul salanyń qaýipti ekenin bárimiz bilemiz. Biraq jumysyńyz týraly óz aýzyńyzdan estigimiz keledi. Munaıshy bolý úshin qandaı minez ben daǵdy kerek?
– Munaıshy bolý óte qıyn. Tehnıkalyq qaýipsizdikti saqtamasań, bir qımyl janyńdy salmap ketýi múmkin. Biz ómirimizdi bás tigip jumys isteımiz. Sebebi munaı‑gaz janǵysh, jarylǵysh ónimder. Zaýytta tehnıkalyq qaýipsizdikke asa qatty mán beredi. Biraq qazir osy jumysty tańdap kelip jatqan jastar osy qaýipsizdik máselesine mán bermeıdi. Biz jas jigitterge múmkindiginshe túsindirip, talaptardy úıretemiz.
– 40 jylǵa jýyq tájirıbesi bar maman retinde elimizdegi munaı salasynyń bolashaǵyna qandaı baǵa beresiz?
– Tehnıkalyq revolıýtsııa degen bir orynda toqtap qalmaıdy ǵoı. Tehnologııa kúnnen‑kúnge damyp jatyr. Kúndelikti jańalyqtar enip jatqannan keıin, munaıǵa da suranys artyp, óndiris kólemi ósip keledi. Qazaqstanda dúnıejúzi munaıynyń 2 paıyzy bar. Munaı qory jóninen 12‑shy orynda tur. Bul óte kóp. Meniń oıymsha, jaqyn arada munaıǵa suranys tómendemeıdi. Biraq meni qynjyltatyny – bizde sheteldik kompanııalar óte kóp. Sony birtindep qazaqstandyq mamandarǵa bersek. Qazir talapty, bilimdi jastar óte kóp. Solarǵa senim artsaq.
– Bir sózińizde Qazaqstandaǵy munaı qory kóp ekenin aıtyp qaldyńyz. Qalaı oılaısyz, sol munaıdyń áleýetin durys paıdalanyp jatyrmyz ba?
– Qashaǵanda sapasy óte joǵary munaılar shyǵady. Sheteldiń munaıynan kem emes. Biraq biz sol munaıdyń betindegi qaımaǵynyń bárin shetelge jiberip jatyrmyz. Tipti, munaıdyń sapasyn áli de jaqsartyp, tazalaýǵa múmkindigimiz bar. Elimizde munaıdan kóp nárse áli alynbaıdy. Mysaly, motor maılaryn shyǵara almaı otyrmyz. Ony shetelden satyp alamyz. Sondaı motor maılaryn óndiretin tsehtar soqsaq, zaýyttarymyzǵa engizsek. Munaıdan kóp nárse alýǵa bolady ǵoı. Odan bólek, munaı ónimderinen shyǵarylatyn kóptegen zatty shetelden aldyramyz. Biraq ol taýarlardy óz elimizde de óndirýge bolady. Birinshiden, sol zattardy shyǵaratyn kásiporyn soǵý kerek. Oǵan ınvestıtsııa kerek. Jalpy alǵanda, qolymyzdaǵy munaıdyń áleýetin áli tolyq paıdalanyp jatqan joqpyz. Biraq qazir birneshe qalada shaǵyn kásiporyndar ashylyp, shetelden zamanaýı qondyrǵylar satyp alyp jatyr. Bul da alǵa jyljýdyń belgisi. Bolashaqta ary qaraı damıtynyna senimim bar.
– Sonda bizge munaı salasyn damytý úshin ne isteý kerek? Qazaqstannyń munaıdan túsiretin paıdasyn qalaı arttyra alamyz?
– Bizde kez kelgen iri kompanııa aktsııasynyń kóp bóligi sheteldikterge tıesili. Investıtsııany barlyq el tartady. Onsyz damý qıyn. Bizdiń de baı adamdarymyz, baı kompanııalarymyz bar. Biraq sol adamdardyń úlken jobalarǵa ınvestıtsııa quıyp jatqanyn estigen emespin. Múmkin qorqatyn bolar. Táýekelge barýdan tartynatyn shyǵar. Sol joba bitse óz aqysyn alady ǵoı. Olardyń ornyna biz ınvestorlardy shetelden shaqyramyz. Shyndyǵynda, elimizdegi oqý oryndarynyń tehnıkalyq bazasy myqty. Ol az deseńiz, shetelde oqyp, tájirıbe jınap kelip jatqan bilimdi jastarymyz bar. Endi birtindep ózimizde bilikti mamandardy daıyndaý kerek. Sol sheteldik kompanııalardyń úlesin azaıtyp, bar baılyǵymyzdy bolashaq urpaqqa alyp qalýymyz qajet.
– Marat aǵa, ádette qaýipti sala mamandaryna kóp jeńildik jasaıdy ǵoı. Munaıshylarda mundaı múmkindik bar ma?
– Jas kezimde qyzmetkerlerge jaqsy qoldaý kórsetiletin. Bizge úı, jeńil avtokólikter beriletin. Ol kezde kólik alý óte qıyn edi. Qazir kólikpen eshkimdi tań qaldyra almaısyz. Qazir de áleýmettik jaǵdaıdy jasap jatyr. Saýyqtyrý oryndaryna joldama berip turady. Biraq jastardy sol jumys ornynda ustap qalý úshin úı máselesin sheshý kerek. Buǵan deıin ıpotekalyq baǵdarlamalar júrdi. Birtalaı qyzmetkerlerimiz az paıyzben úı aldy. Keıin baǵdarlama toqtap qaldy. Osyndaı jumystardy ary qaraı damytsaq deımin.
– Munaıshy dese, halyqtyń oıyna birden jalaqysy kóp adam elesteıdi. Shynymen jurt oılaǵandaı baısyzdar ma? Aılyǵy kóp mamandyq dep aıta alamyz ba?
– Qansha aqsha alsań da kóptik etpeıdi ǵoı. Biraq men óz qaǵıdamdy buza almaımyn. Mundaı máselelerdi jarııa qylmaımyn dep ýáde etkenmin. Bastysy – ózimizge jetkilikti, meniń kóńilim tolady. Áli de kóbeıtse jaqsy bolýshy edi. Sebebi, jumysqa keletin jastardyń kóńili tolmaıdy. Aılyǵymyz az dep jumystan shyǵyp, odan jalaqysy kóp jumys taýyp alyp jatqandar da bar. Shetelge ketkenderi de qanshama. Qazir páter jaldap turý óte qıyn. Jastardyń jıi kezdesetin máselesi de osy – úı ǵoı. Qazir úıdiń baǵasy aspandap ketti. Osy máseleni alǵa tartyp, talaı bilimdi jastarymyz basqa salaǵa ketip qalyp jatyr. Mundaı bilikti mamandardy joǵalta beretin bolsaq, Qanysh Sátbaevtar qaıdan shyǵady? Sol jastardyń ishinen taǵy bir Qanysh Sátbaevtar shyǵady, emes pe?! Biz shetelge ketip jatqan jastardy ózimizde ustap qalýymyz kerek. Ol úshin áleýmettik jaǵdaıdy jasaýymyz qajet.
– Aǵa, suhbatymyzdy jaqynda ǵana ózińiz qyzmet etetin zaýytta bolǵan apatpen túıindesek. Qalaı oılaısyz, bul jaǵdaıǵa kim jaýapty?
– Merdiger uıymnyń eki jigiti qaza tapty. Munaı‑gaz jabdyǵyndaǵy AGP shlangisi jarylyp, bir jaǵyna qaraı aýyp ketken. Jumysshylar qarapaıym qaýipsizdik erejesin saqtamaǵan. Munda, sony qabyldap alǵan jigitter de jaýapty. Qazir osy oqıǵaǵa qatysty qatań jumystar atqarylyp jatyr. Memlekettik komıssııa kelip tekserip jatyr. Mundaı jaǵdaıdyń qaıtalanbaýy úshin barlyq sharany qoldanady.
Aıta keteıik, Prezıdent atynan munaı salasynyń ardagerlerine jáne QazMunaıGaz kompanııalar toby qyzmetkerlerine memlekettik nagradalar tabys etildi.