Muhtarhan Dildábekov: Aýyr salmaqta tárbıelep shyǵýǵa bolatyn boksshy izdep júrmin
Muhtarhan Qabylanbekuly boksqa kesh keldi. Soǵan qaramastan talaı jetistikterge qol jetkizdi. Bala kúninde qazaqtyń ulttyq oıyny kókpardy janyna serik etip, bilekti ári júrekti jigit bolyp qalyptasty. Rıngte qarsylastaryn qara kúshpen qulashtap urǵanda, eseńgiretip jiberetin. Oǵan sheteldik talaı mamandar tańdaı qaqty. Qarsylastary taısaqtady. Tanymal sportshynyń ómiri men búgingi jetistikterin bilý úshin ony áńgimege tartqan edik
- Muhtarhan Qabylanbekuly, eń aldymen boksqa qalaı kelgenińizdi aıtyp berińizshi?
- Boksqa kelýim qyzyq boldy. Bala kezimde attyń qulaǵynda oınap óstim. Kókparǵa degen qyzyǵýshylyǵym erekshe edi. Bar armanymdy kókparmen baılanystyryp júrgen bolatynmyn. Biraq, tez arada bári ózgerip shyǵa keldi. Bir kúni Erhan degen ekinshi aǵam «qydyrtamyn» dep meni qalaǵa ákeldi. Qydyrdyq, qalany jaqsylap araladyq, kórdik. Arada bir aptadaı ýaqyt ótti. Alaıda aǵam qaıtýǵa asyqpady. Men bolsam aýylǵa ketkim kelip júrdi. Áıteýir, ketýge daıyndaldym. Olar bolsa meni jibergisi joq. Olar degenim, ekinshi aǵamnyń qasyna qalaǵa kelgen soń úshinshi aǵam - Temirhan da qosylǵan edi. Sol aǵam menen qaı sportqa qyzyǵatynymdy suraı bastady. Men bárine «joq» deımin. Qaladan tynysym tarylyp barady. Aýylda atqa minip, qıqý salyp, ary da, beri de alańsyz shaýyp júrgen jigit emespiz be?! Qalada quddy bir tusaýlanyp qalǵandaı kúı keshtim. Alaıda, aǵalarym raılarynan qaıtar emes. Sonymen ne kerek, oılanyp otyryp balalyq kezde bir-eki qatarlastarymdy urǵanymdy esime túsirip, «boksqa baramyn» dedim (kúlip). Sóıtip, 19 jasymda boks tabaldyryǵyn attadym. Keıinnen bilsem, meniń sportqa barýymdy úıdegiler oılastyryp, aldyn ala sheship qoıǵan eken.
Árıne, bastapqy kezde boks mektebine úırený ońaıǵa soqpady. Sebebi, balalar men jasóspirimder jolynan ótpegenim bar. Bul degenińiz bastaýyshty oqymaı, birden joǵary synypqa kelgenmen birdeı ǵoı. Ras, qara kúshim tasqynyp turdy. Biraq, kúsh bolsa - ura ber, degen qaǵıda joq. Bokstyń óz álippesi bar eken. Osy joldan meni bapkerim Nurǵalı Safıýllın yjdaǵatpen ótkize bildi. Maǵan úlken senim artty. Bapkerimniń senimine selkeý túsirmeı, bes aı ishinde oblys chempıony atandym. Sóıtip, jastar arasyndaǵy KSRO chempıony Serik Ómirbekovtyń ózine qarsylas bolyp shyǵa keldim. Osy boksshymen judyryqtasyp júrip, tájirıbe jınadym. Boksqa kesh kelsem de, baǵym jandy.
- Siz týraly áńgime qozǵalǵanda, Sıdneı Olımpıadasyn aınalyp ótý múmkin emes. Olımpıadaǵa qatysýyńyz týraly aıtyp berseńiz?
- Sıdneı Olımpıadasyna barar tusta qarsylastarymnyń qarymyn baıqaý úshin bárimen bokstasyp kórdim. Nurǵalı aǵaı ekeýmiz jarty jyl boıy birge jumys istedik. Artyq tustaryn baıqap, kemshilikterin izdedik. Biraq, aǵylshyndyq Edlı Harrısondy eskermeppiz. Ony Olımpıadaǵa qatysady dep oılamadyq.
Negizinde Sıdneı Olımpıadasyna lıtsenzııa alýdyń ózi ońaıǵa soqpady. Al Olımpıada kezinde shırek fınalda kýbalyq qabylan Rýbalkaba aldymnan shyqty. Bári men úshin bul Olımpıada osy jerden aıaqtalǵanyn aıtyp jatty. Olaı deıtin sebepteri de bar edi. Óıtkeni, oǵan deıin Rýbalkabadan eki ret jeńilgen bolatynmyn. Onyń ústine, alǵashqy aınalymda ol qarsylasyn edenge sulatyp túsirdi. Ony rıngten kóterip áketýge májbúr boldy. Biraq, men ózimdi ishteı berik ustadym. Rýbalkabanyń soqqysynan taısaqtasam da, ózinen qaımyqqan joqpyn. Nátıjesinde azýly qarsylasymdy san soqtyrdym. Jartylaı fınalda ózbestandyq Rýstam Saıdovpen kezdestim. Ol da óte tájirıbeli boksshy. Oǵan da kóp kúsh jumsadym. Sharshańqyrap qaldym. Sodan bolar aqtyq synda aǵylshyndyq Harrısonǵa ese jiberip qoıdym. Kim biledi, múmkin onymen aldynda bokstasyp kórgenimde, fınalda jeńer me edim.
- Aınaldyrǵan bes jyldyń ishinde Olımpıadanyń «kúmisin»enshiledińiz. Mundaı jetistikke jetýińizdiń syry nede?
- Eń áýeli, Allanyń arqasy. Odan keıin ata-anam, baýyrlarym jáne bapkerlerimdi alǵa tartar edim. ıAǵnı, jetistikterge tek ózimniń kúshimmen jetken joqpyn. Bul jerde kóp adamnyń eńbegi bar. Men olardyń eshqaısysyn umytqanym joq. Bári júregimniń túbinde saqtaýly tur.
Osy rette qandaı da bir nátıjege qol jetkizý - ár sportshynyń ózine baılanysty der edim. Máselen, boks mektebine alǵash qatysyp júrgen kezimde ony tastap ketpekshi de bolǵanmyn. «Men ne úshin júrmin, osy jasap jatqanymnyń bereri bar ma?» deıtinmin. Óz-ózime suraq qoıa bastadym. Suraq qoıýmen qatar, ýaqyt óte kele ózimnen esep alýdy da úırendim. Sóıtip, qasymdaǵylardan eki-úsh ese artyq jattyǵý jasaýǵa kóshtim. Senimim meni aldaǵan joq. Barlyq baqyttyń kilti eńbekte jatyr eken.
- Boksqa kesh kelip birshama nátıjege qol jetkizdińiz. Erte kelgenimde budan da bıik belesterdi baǵyndyrar edim degen oıda boldyńyz ba?
- Joq, múldem ókinbeımin.
- Bapkerińiz Nurǵalı Safıýllın sizdi qalaı jigerlendirýshi edi?
- Ol kisi meni kókpar tartyp júrgendeı tárbıeleıtin. Kókpardaǵy ádisterdi aıtyp aıǵaılap jatatyn. Rıng túbinde de osylaı aıǵaılap jatqanyn talaı estidik. Árıne, bapker úshin ońaı emes. Sodan bolar bapkerim meni rıng tórine kókparǵa salǵan shabandoz sııaqty jiberetin. Jetistikke jetý jolynda qolynan kelgenin bárin jasady. Men ol kisini qatty qurmetteımin.
- Kásipqoı boksqa barýǵa múmkindigińiz bar edi. Ózińizdi nege synap kórmedińiz?
- Maǵan Kanada, AQSh taǵy basqa elderden usynys kóp tústi. Tipti, kelisimshart jasasyp qoıyp, raıymnan qaıttym. Qaıttym emes, qaıtardy desem de bolady. Ata-anam úzildi-kesildi qarsy boldy. Al men ol kisilerdiń sózinen attap kórgen jan emespin. Bárine birden núkte qoıdym.
- Sport mektebine basshylyqqa kelgenińizge de biraz jyldyń júzi boldy. Qandaı jetistikterge jettińiz? Aýyl boksyna qanshalyqty kóńil bólip otyrsyzdar?
- Sport mektebimizde talaı órender qanattaryn qataıtyp jatyr. Birinshi baspaldaqty biz bastyramyz ǵoı. Sondyqtan jaýapkershilik joǵary. Kelgen balamen jaqsy jumys istep, onyń qyzyǵýshylyǵyn arttyra túsý qajet. Solardyń nátıjesi bolar, jetken jetistikter de joq emes. Máselen, tanymal boksshylar Zakır Safıýllın men Nurǵazy Júsipov bizdiń mektepten túlep ushty. Odan bólek, Bolgarııada ótken jastar arasynda álem chempıonatyndaǵy Shalqar Aıqynbaıdyń «altynyn», Sultan Zaýyrbektiń «kúmisin» aıtýǵa bolady. Negizinde bizde uldardan góri qyzdardyń nátıjesi jaqsy bolyp kele jatqan sııaqty. Atap aıtsaq, bizdiń mekteptiń túlegi Jaına Shekerbekovanyń ózi ne turady! Odan kúterimiz kóp. Jaınanyń jolyn qýyp kele jatqan Sevara Tájiqulova, Lıýbov Hasıeva, Madına Nurshaeva syndy qyzdarymyz bar. Al aýyl sporty jaıly aıtar bolsam, barlyq aýdandarda bokstyń qanat jaıýyna yqpal etýdemiz. Keleshekten úmit kútetin bolsaq, aýyl sportyn damytýymyz kerek. Bala kúnimde bir dóńeske shyǵyp alyp, kóp nárseni armandaýshy edim. Men sııaqty aýylda oıǵa shomyp júrgen balalar kóp dep oılaımyn. Solardyń óz armandaryna qol jetkizýine jol ashqym keledi.
- Ózińiz tárbıelep otyrǵan boksshylaryńyzdyń arasynda Bekzat Sattarhanovtyń jetistigin qaıtalaıtyn shákirtterińiz bar ma?
- Qaı sport túri bolmasyn, ár sportshy bala kezinde bireýge eliktep keledi. Máselen, meniń shákirtterimniń kóbisi «Bekzat aǵamyzdaı bolamyz» deıdi. Kókeılerinde bala armandary saırap tur. Sol sebepti aralarynda Bekzattyń jetistigin qaıtalaıtyndary júrgen de shyǵar. Bári aldaǵy kúnderdiń enshisinde ǵoı. Myna shákirtim Bekzat baǵyndyrǵan belesti baǵyndyrady dep kesip aıta almaımyn. Óıtkeni, túrli jaǵdaılar bolýy múmkin. Boksty jarty joldan tastap ketetinder de bar. Bireýiniń densaýlyǵy syr berse, bireýiniń shydamdylyǵy syr berip jatady...
- Búgingi qazaq boksyna tolyqtaı kóńilińiz tola ma?
- Árıne. Biz jaýynger, er júrekti halyqtyń urpaǵymyz. Jekpe-jekte qarsylastyń aıaǵyn aspannan keltirý - boıymyzǵa ata-babamyzdan sińgen qasıet.
- Іzińizden kele jatqan jas sportshylarǵa qandaı aqyl aıtar edińiz?
- Kóp eńbektený qajet. Tógilgen ter zaıa ketpeıdi. Buǵan anyq kózim jetti. Odan bólek, bapkermen etene aralasyp, onyń tapsyrmalaryn muqııat oryndaǵan jón. Jetistikti sabyrmen kúte bilý kerektigin aıtqym keledi. Biraq, talpynysty toqtatyp qoımaý kerek.
- Estýimizshe, ul-qyzdaryńyzdy mektep pen balabaqshaǵa ózińiz aparyp, alyp kelýge ýaqyt tabady ekensiz. Soǵan qaraǵanda olarǵa kóbirek kóńil bóletin bolǵanyńyz ǵoı...
- Ras aıtasyz. Men balalaryma kóp kóńil bólemin. Esime anyq túspeı tur. Áıteýir, shetelde bir jarysta júrgen kezim bolatyn. Avtobýstyń terezesinen syrtqa zer salyp otyr edim, bir mezet jol boıyndaǵy bir januıaǵa kózim tústi. Kishkentaı búldirshinder ata-anasynyń qolynan ustap, tizbektelip ketip bara jatyr eken. Bul kórinis maǵan qatty áser etti. «Meniń de osyndaı kóp bala-shaǵam bolsa ǵoı» degen edim. Alla tileýimdi berdi. «Adamnyń ómiri nıetine qaraı órbıdi» degen sóz ras eken. Eki ul, bes qyzym bar. Solardyń qyzyǵyn kórýdi jazsyn!
- Uldaryńyzdyń boıynan sportqa degen qyzýshylyq baıqalady ma? Jolyńyzdy qýamyn dese, qalaı qaraısyz?
- Bala kezimizde biz kim bolmadyq. Ne kórsek, osyndaı bolamyn dep shyǵa kelýshi edik qoı. Sol sııaqty ulymdy atqa mingizsem - «kókparshy», sharshy alańǵa ákelsem - «boksshy bolam» deıdi. Ne nárseni tańdasa da, men qarsylyq tanytpaımyn. Kerisinshe, qoldaý kórsetemin.
- Bolashaqqa qandaı josparlaryńyz bar?
- Jospar óte kóp. Eń bastysy, tárbıelep jatqan shákirtterim álemdik arenalarda top jarsa deımin. Odan bólek, menen keıin óńirimizde asa aýyr salmaqta eshqandaı boksshy atoı salmaı júr. Osy ispen aınalysyp ta júrmin. Tipti, olardy tek oblys pen respýblıkadan ǵana emes, kórshi elderden de izdep júrgen jaıym bar.
- Áńgimeńizge rahmet!