Muhtar Maǵaýın: Bolashaq ur­paqtyń ómiri múlde basqasha bo­lady

ASTANA. QazAqparat - Kúni keshe ǵana elimizdiń túkpir-túkpirinde Respýblıka kúni ulttyq mereke retinde atap ótildi. Bıyldan bastap dástúrge engen merekeni shartaraptaǵy qazaqtar da toılady. Bul rette «Egemen Qazaqstan» basylymy zańǵar jazýshy Muhtar Maǵaýınnyń Ýashıngtondaǵy merekelik saltanatty sharaǵa qatysyp, sóz sóılegenin jazǵan bolatyn. QazAqparat osy maqalany tolyq usynady.

* * *

Osy oraıda Amerıkadaǵy qazaq qaýymdastyǵy ótkizgen mádenı-sazdy keshke erekshe toqtalǵymyz kelip otyr. Merekelik kontsertke Ýashıngtonnan shalǵaı jatqan shaharlardaǵy qazaqtar da arnaıy kelipti. Saltanatty jıynǵa zańǵar jazýshy, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Muhtar Maǵaýın de qatysyp, sóz sóıledi. Ultymyzdyń taǵdyrly tarıhynan syr shertken qalamgerdiń sondaǵy sózin qaz-qalpynda oqyrmanǵa usynýdy jón kórdik.

Respýblıka kúni qaıyrly, qutty bolsyn. Toı toıǵa ulasa bersin. Mundaıda adamnyń kóńili erekshe tolqıdy. Budan 30 jyl buryn zaman da, adamdar da basqa edi. Árkim aýzyn baǵyp sóıleıtin. Men ádebıetshi bolǵan soń, tarıhtan habardar bolǵannan keıin túsinigim birtalaı boldy. Biraq sol artyq sóz aıtpaýdy da elden buryn úırendik. Men táýelsizdik zamanǵa deıin er jetken balamnan buryn eki-aq adammen erkin sóılese alǵan ekenmin. Onyń bireýi – qazaqtyń úlken jazýshysy Ábish Kekilbaıuly. Ekeýmiz birge oqydyq, birge turdyq. Sonda eldiń jaǵdaıynan bastap barlyq áńgimeni aıtatynbyz. «Shirkin, táýelsizdik alsaq» deıtin edik. Ol kezde Afrıka elderi qatar-qatarynan egemendik alyp jatty. Kóńilde muń bar, arman bar, erkin sóılesetinbiz. Ábish keıin úlken qyzmetke ketken soń, bul taqyrypty qozǵamaıtyn boldyq.

Al ekinshici – chývashtyń ha­lyq jazýshysy Mıshshı ıÝhma. Menen 1-2 jas úlkendigi bar. Ekeýmiz elimizdiń jaıy týraly kóp sóılesetinbiz. Erkin. Ekeý­mizdiń aıtpaıtyn áńgimemiz joq, armanymyz taýsylmaıtyn. Bul, shamamen, ótken ǵa­syrdyń 70-jyldary. Arada qan­shama jyl ótken soń, 1998 jyly Túrkııada kezdestik. Men «Túrki dúnıesine eńbegi sińgen» degen ataqty aldym. ıÝhma da sol ataqqa ıe bolypty. Súleımen Demıreldiń qolynan syılyǵymyzdy aldyq. Sonda sóıleskenimizde Mıshshı ıÝhma: «Myna sen armanyńa jetip­siń. Biz áli qapasta, ımperııanyń sheń­gelinde otyrmyz. Baıaǵyda sen: «Biz arada elý jyl óte me, ótpeı me, qaıtadan táýelsizdik ala­myz», dep aıtyp ediń. Sonda men: «Táýelsiz Qazaqstanda Tse­lınnyı kraıdy qaıtesińder?» dedim. Al sen: «Adam janyn saq­­taý úshin, amandyǵyn saqtaý úshin saýsaǵyn ǵana emes, aıaq-qo­lyn kesip berýge daıyn bolady. Eger jaǵdaı ózgermese, oǵan deıin Tselınogradty tas­tap shyǵamyz», dep aıtqansyń. Al endi Tselınnyı kraı da ornynda, sender de táýelsizdik aldyńdar», dep kóńili bosap edi.

Qudaıǵa shúkir, áli kúnge de­ıin álemdegi kóp halyq jete al­maı jatqan jaǵdaıǵa qazaq jet­ti. Táýelsizdikti qazaq sııaqty ań­saǵan, armandaǵan halyq dú­nıede kemde-kem. Adam qapasta otyr­ǵysy kelmeıdi. Erkindikte bol­ǵysy keledi. Al halyq úshin tipti qıyn. Sonda bizdiń arǵy zamannan bastap Altyn orda qulaǵannan keıingi ýaqytta, orys jaýlaýshylyǵy Eýrazııaǵa ja­ıylyp kele jatqan kezden bas­tap qazaqtar dúnıe qalaı bolady dep qam jedi. Buqar jyraýdyń ataqty bir óleńi bar.

Kúnbatystan bir dushpan

Aqyrda shyǵar sol tustan.

Ózi sary, kózi kók,

Basqanyń aty bop

Kúnshyǵysqa qaraıdy,

Shashyn almaı taraıdy.

Qudaıdy bilmes, dini joq,

Jamandyqta mini joq,

Sol syqyldy bir kápir,

Jaıaýlap keler jurtyńa.

Jaıaýlap keler jurtyńa!

Jaǵaly shekpen kıgizip,

Baldy maı jaǵar murtyńa.

Jebirlerge jem berip,

El qamyn aıtqan jaqsyny

Sóıletpeı, urar urtyna.

Baýyzdamaı isher qanyńdy,

Óltirmeı alar janyńdy,

Qaǵazǵa jazar malyńdy,

Esepke salar baryńdy,

Elińdi alar qolyńnan,

Ásker qylar ulyńnan!

Bul – belgili bir halyqqa arnap aıtylǵan sóz emes, jalpy otarshyldyqqa qarsy sóz. Odan keıingi zamanda Mahambettiń qamyqqanda aıtqany bar.

Bul qonysqa qondyrǵan

Ata-babam ońbasyn,

Tańda – sırat basynda.

Otarshyldyqtan qutylýdyń esh amalyn tappaǵan. Odan keıin Shortanbaı, Murattardyń qanshama óleńi bar. Mine, qazaq sonshama zaman táýelsizdikti ań­sady. Keıingi Alashorda qaı­ratkerleri de kóp nárseni ash­ty, kóp nárseni oryndap, biraz nárseniń jolyn salyp ketti. Maǵ­jannyń óleńderi aıryqsha. Sol táýelsizdik bizdiń enshimizge buıyrdy. Meniń zamanym qa­zaq­tyń kishkene álsire­gen, sharsha­ǵan ýaqyty boldy. Qaıt­kenmen de, Táńiri jarylqap, taǵdyr­dyń jazýymen táýelsizdik aldyq. En­di sonyń qyzyǵyn kórip otyrmyz. Qadirin bilmeı jatqan jaǵ­daıymyz da bar. Osyny aıtyp otyrý kerek. Bolashaq ur­paqtyń ómiri múlde basqasha bo­lady. Al endi osy toı toıǵa jalǵasa bersin. Elimiz ótkendegi barlyq qıyndyqtan arylyp, aldaǵy zamanda úlken nátıjege jetetin bolsyn. Halqymyz­dyń sany kóbeısin. Elimiz órken­deı bersin. Qazaq aman bolsyn, Qazaqstan dáýirleı bersin. Qazaqstannyń quramyndaǵy dıasporalardyń bári qazaqtyń tóńiregine úıirilip, qa­zaqtyń tileýin tileıdi dep oılaımyn.

AQSh,

Ýashıngton shahary,

2022 jyl, 28 qazan

Foto: egemen.kz