Muhıttardyń jylyný qarqyny 4 ese jedeldegen
ASTANA. KAZINFORM — Muhıttar burynǵydan da jyldam jylyp jatyr, al spýtnıktik derekterge negizdelgen jańa taldaý bul protsestiń jaı ǵana turaqty emes, óte qarqyndy jyldamdyqpen údeı túsip jatqanyn kórsetken.
Eger 1980 jyldardyń sońynda muhıt betiniń temperatýrasy on jylda 0,06°C-qa ósse, 2019 jyldan 2023 jylǵa deıin bul kórsetkish 0,27°C-qa jetken, ıaǵnı tórt eseden astamǵa artqan.
AZƏRTAC agenttigi sheteldik BAQ-qa silteme jasap habarlaǵandaı, Eýropalyq ǵarysh agenttigi men Redıng ýnıversıtetiniń zertteýshileri 20 spýtnık pen mıkrotolqyndy sensorlardyń derekterin jınap, kalıbrlegen. Bul olarǵa teńiz betiniń temperatýrasyna qatysty eń senimdi jahandyq muraǵatty jasaýǵa múmkindik berdi. 1980 jyldan 2023 jylǵa deıingi aralyqty qamtıdy. Olar janartaýlar men kún tsıklderi sııaqty tabıǵı faktorlardan bastap El-Nıno men La-Nınıa áserlerine deıin barlyq yqtımal burmalaýshy áserdi eskerdi.
Bul údeýdi eshqandaı tabıǵı sebeppen túsindirý múmkin emes. Negizgi sebep Jerdiń energetıkalyq tepe-teńdigin buzatyn parnıktik gazdardyń jınalýy. Kúnnen keletin jylý mólsheri ǵaryshqa qaıta shyǵatyn jylýdan asyp túsip jatyr.
Muhıttyń jylynýy esep berýdegi sandardyń ǵana ózgerisi emes. Sýdyń jylynýy:
tropıkalyq daýyldardy kúsheıtedi;
marjan rıfteriniń joıylýyn jedeldetedi;
balyqtar men teńiz tirshiliginiń taralý aımaqtaryn ózgertedi;
muzdyqtardyń erýi men sýdyń keńeıýi esebinen teńiz deńgeıin kóteredi;
qurlyqtaǵy aýa raıyna qurǵaqshylyq pen nóserlerge áser etedi.
Zertteý avtorlarynyń biri Krıs Merchanttyń aıtýynsha, tipti teńiz betiniń temperatýrasynyń bolmashy ózgeristeri «jylýdyń muhıttyń tereń qabattaryna qanshalyqty enip jatqanyn naqty kórsetedi» al bul aldaǵy ondaǵan jylda klımatty ózgertýi múmkin.
Muhıttardyń jylynýynyń jedeldeýi ınfraqurylymǵa, bıologııalyq ártúrlilikke jáne azyq-túlik qaýipsizdigine áser etip otyr. Bul zertteý ESA MOTECUSOMA jobasynyń — Jerdiń jylý tepe-teńdigin ǵalamdyq baqylaý baǵdarlamasynyń — bir bóligine aınaldy. Jınalǵan derekter klımattyq modelderdi dálirek etýge negiz bolady.
Aldaǵy jyldary muhıttardyń temperatýrasyn tipti joǵary dáldikpen baqylaýǵa múmkindik beretin jańa spýtnıktik mıssııalar iske qosylady. Olardyń qatarynda joǵary dáldiktegi spektrometrmen jabdyqtalǵan etalondyq TRUTHS mıssııasy da bar.
Sońǵy qyryq jylda muhıt býferden ǵalamshardyń artyq jylýyn kórsetetin termometrge aınaldy. Eger kómirqyshqyl gazynyń shyǵarylýyn toqtatpasaq, jylyný qarqyny arta beredi.
Aıta ketelik Ońtústik Koreıa parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn baqylaıtyn spýtnıkterdi ushyrýdy josparlap otyrǵany týraly jazǵan edik.