Muǵalim, dáriger, ákimge de medıatsııanyń qyr-syryn úırený kerek – medıator
AQTÓBE. KAZINFORM – Muǵalim men dáriger, ákim de medıator bolýy tıis. Sot aldy tergeý jumystary kezinde anyqtaýshy men tergeýshi de medıator qyzmetin usynsa quba-qup. Bul jazasyn óteý ornyndaǵy júktemeni azaıtady. Al jaza túriniń kóbi qoǵamdyq jumysqa tartý bolsa, adamdar ózgeredi. Bul týraly medıator Svetlana Balpeısova Kazinform tilshisine bergen suhbatynda aıtty.
— Qazir shańyraq shaıqalmas úshin túrli ortalyq, uıymdar jumys istep tur. Oǵan medıatsııa qosyldy. Munyń qandaı da bir paıdasy bar ma? Nege otbasyndaǵy kıkiljiń tolastamaı tur?
— Bul suraq meni de jıi oılandyrady. Biz tálim-tárbıeni balamyz kishkentaı kezde, bálkim mektepten bastaýymyz kerek shyǵar. Salt-dástúrge, tarıhqa negizdep, boıyna sińire bilsek deımiz. Tarıhshy S. Sozaqbaevtyń «Jeti jarǵy» kitaby eń qundy dúnıe ári bala tárbıesine qajetti baǵdar. Jalpy saralaı kele otbasyndaǵy tárbıe 90-jyldary aqsaı bastaǵanyn kórip otyrmyz. Sol kezde bilimdi, bilikti adamdardyń kóbi jumys taba almady, mamandyǵyn tastap, saýdaǵa kóshti. Al saýda istegen adam tańnan keshke deıin bazarda, odan qalsa taýar tasýǵa ózge óńirge jolǵa shyqty. Munyń báriniń saldary qazir bilinip, kórip júrmiz. Jasy 40-tan asqandar arasynda anasyna daýys kóterip, jekip sóıleıtinder bar. Qalaı toqtatamyz? Endi mektepte otbasy qundylyǵy týraly sabaq ótýi tıis.
— Tárbıe saǵaty az ba?
— Bul azdyq etedi. Eń bolmasa mádenı-aǵartýshylyq is-sharalarda otbasyndaǵy qarym-qatynasty nasıhattap, ata men nemere, ákesi men balasy, anasy men qyzy arasyndaǵy baılanysty kórsetip, izet-iltıpatty nasıhattasa deımiz. Kún saıyn ata-anasy balasyna úlgi bolyp, aıtyp otyrsa bala da jaqsy tárbıe alyp, boıǵa sińirip ósedi. Máselen Oıyl aýdanynda Kelin klýby, Ene klýby bar. Aqtóbe qalasyna da dál osyndaı klýb kerek.
Kóbine jastarǵa jyly sóz jetpeıdi. Maǵan bir is tústi. Jas kelin taıaq jegen, jany jaraly. Ol aryz jazý úlgisin surady, kúıeýin qylmystyq jaýapqa tartqysy keldi. Úsh balasy bar ana. Er adam sottalsa balasyna da, áıelge de qıyn. Kúıeýi jumystan úıge kelgen kezde anasy túrli nárseni syltaýratyp, jamandaıdy. Kóńili qalǵan er azamat bar óshin áıelinen alady. Medıatsııaǵa aryz jazdy. Biz joldasyn shaqyrdyq. Kabınetke dardaı basshy keldi. «Tez aıtyńyz, nege shaqyrdyńyz?» dedi ashýlanyp…
— Olar kelýge mindetti me?
— Eshkimdi kúshtemeımiz, mindettemeımiz. Biraq «kelip ketseńiz, aqyldasaıyn dep edim» degen soń ǵana bizdiń esigimizdi qaqty. Buıyrmaımyz, ótinemiz. Medıator sot sekildi qadap aıtpaıdy, jyly sóılep, járdem beremiz. Biz sýdıa, prokýror, qorǵaýshy, tergeýshi, anyqtaýshy emespiz. Tek eki ortadaǵy kómekshi, deldalmyz. Shyn máninde kúıeýi de jumystan, otbasynan sharshaǵan. Jumysta tekserýler boldy, úıge kelse aıqaı-shý. Odan anasyn ertip ákelýin suradym. Anasy ádemi áje. Balasynyń naǵyz azamat bolǵanyn, al endigi kezek nemerelerinde ekenin aıttym. Ol úshin kelinine demeý bolyp, kishkentaılaryn birge tárbıeleýi kerek. Adam aldyńa kelgende túzý jolǵa salar sóz ózdiginen quıylady. Ene men kelinge taǵdyry bir, ómiri bir-birine baılaýly ekenin aıttym. Rasymen de máseleniń mánisi anyqtaldy. Eki qabatty úı kóptiń kókeıin tesken eken. Alty qyzy bar, bul jalǵyz ul. Qyzdardyń da kózdegeni sol baspana bolyp shyqty. Keıin úıdi kelinniń atyna aýdarýdy surady. Biraq men kelin men úsh balaǵa teńdeı jazyp berdim. Biraz ýaqyttan keıin kelin kelip, alǵysyn aıtty.
Keıde adamdarǵa qatty sóıleýge týra keledi. Áke-kóke dep aıtsa, estimeıdi. Naqty sheshimin aıtsam, kónedi. Temir aýdanynda alty bala bir balany uryp-soqty dep aıyptalyp edi. Bul oqýshylarǵa qatysty is. Sol aıyptalýshylardyń biri men jábirlenýshi taıaýda medıatsııalyq kelisimge keldi. Keshirim surady, nátıjesinde shartty jazaǵa kesildi. Uryp-soǵý, urlyq, alaıaqtyq isterý boıynsha sottalǵandardy túzetý mekemesine jiberý durys emes. Tóbelesse de, urlyq jasasa da qoǵamdyq jumysqa mindetteý kerek.
— Qazir qoǵamdyq jumysqa tartý, jumys isteýge mindetteý jazasy qoldanylyp júr…
— Buryn aıtqanmyn, qazir iske asyp jatyr. Qoqys jınasyn, jýsyn, tazartsyn. Basshyny da, basqasyn da qara jumysqa mindettegen durys. Keshke úıine baryp, bala tárbıesimen aınalyssyn. Al bizde usaq qylmys jasaǵan adamdy da túzetý mekemesine jiberedi. Olardyń tamaǵy daıyn, jatyn orny bar. Al áıel balamen jalǵyz qalyp, sony asyraıdy.
— Medıatorlardan kóbine kimder kómek suraıdy? Jábirlenýshi me, álde sottalýshy ma?
— Kóbine jábirlenýshiler júginedi. Áıeldermen qatar er adamdar da medıator kómegin alyp júr. Birde qala turǵyny keldi. Úıi bar, áıeline kóligin alyp bergen, bıznes bastaýǵa kómektesken. Eki balasy bar. Bir kúni áıeli bólek ketetinin aıtqan. Men áıelimen eki apta boıy sóılestim. Urmaıdy, soqpaıdy, jat qylyǵy joq. Tek bir shańyraqta turǵysy kelmeıdi. Áńgime arasynda anasynyń úshinshi ret turmys qurǵanyn estidim. Áıel qyzdy jalǵyz ósirse, qyz er adamnyń tárbıesin kórmese, er adammen birge turýǵa qınalady. Bul da bir shyndyq.
— Medıatorlarǵa is qalaı túsedi?
— Qazir adamdar medıatorlardy biledi, sondyqtan ózderi izdep keledi. Aýdan, aýylǵa baramyz, túsindiremiz. Túzetý mekemelerine de baramyz. Jazasyn óteýshilerdiń keıbiri tergeýshilerdiń medatsııalyq kelisim týraly aıtpaǵanyn, bilmegenin jetkizdi. Anyqtaýshy, tergeýshilerge isti aldymen medıatorǵa jiberýge mindettese, quba-qup bolar edi. Bul meniń usynysym.
Qorǵaýshylar da aqparattandyrýy tıis. Olar da jumystyń qamyn, tabysyn oılap, jasyryp qalady keıde. Bul durys emes. Sotta da medıator bar. Ol sýdıalar arasynan bolady. Biraq meniń oıymsha sýdıanyń medıator bolǵany durys emes. Olar buıryq raımen sóılep úırenip qalǵan, al medıator adamnyń tilin túsinetin maman. Qazirgi kezde muǵalim, dáriger, ákimge de medıatsııanyń qyr-syryn úırený artyq bolmaıdy.
— Medıatorlarǵa jylyna qansha is kelip túsedi?
— Qazir mundaı sanaq joq.
— Medıatorlardyń sany belgili me?
— Oqytý jumystary 2012 jyly bastaldy. Sodan beri ondaǵan adam bilimin jetildirip, ósti. Bir mentordyń ózi 150 adamdy oqytqan edi. Men úshin bul básekelestik emes, bir otbasyn, onyń áýletin saqtap qalýǵa septigin tıgizetin ıgi is. Bir aıtarym, bárimiz de keshirimdi bolýymyz kerek.