Mońǵolııadaǵy kishi quryltaı hám Baıan-ólgeıdegi baıandy is-sharalar
Aıtýly shara 4-10 shilde aralyǵynda Mońǵolııanyń Ulan-Batyr, Hobda, Baıan-Ólgeı aımaqtarynda ótýde. «Otandastar qorynyń» prezıdenti Abzal Saparbekuly bastaǵan qazaqstandyq delegattar quramynda Qazaqstan Parlamenti Májilisiniń depýtattary, dıplomatııa ardagerleri, zııaly qaýym ókilderi, qoǵam qaıratkerleri bar.
Ulan-Batyrdaǵy jyly júzdesý
Mońǵolııa qazaqtarynyń kishi Quryltaıy Ulan-Batyrdan bastaldy. Bıylǵy 4 shildede «Otandastar qory» prezıdenti bastaǵan Qazaqstandyq delegatsııa Mońǵolııanyń elordasy Ulan-Batyrdyń Nalaıh aýdanynyń ákimi Ch.Radnaabazar jáne máslıhat depýtattarymen kezdesti. Aıta keterligi, bul aýdanda 5 myńnan astam qazaq turady eken.
Kezdesýge «Otandastar qory» KeAQ prezıdenti Abzal Saparbekuly, Qazaqstan Respýblıkasynyń Mońǵolııadaǵy Elshisi Ǵabıt Beıbituly Qoıshybaev bastaǵan delegatsııa músheleri, QR Májilis depýtattary Únzıla Shapaq, Nurgúl Taý, Jarqynbek Amantaı, dıplomatııa ardageri Saılaý Batyrshauly, jazýshy Kádirbek Qunypııa, «Prezıdent jáne halyq» gazetiniń bas redaktory Marat Toqashbaev, jazýshy Aýyt Muqıbek, Túrkııanyń Mımar Sınan ýnıversıtetiniń professory Abdýlýahap Qara, Nalaıh aýdanynda qyzmet etetin «Er birligi» úkimettik emes uıym basshylary men ókilderi qatysty.
Kezdesý barysynda Qor basshysy Abzal Saparbekuly Mońǵolııadaǵy jáne Qazaqstanǵa kóship kelgen qandastarymyz Mońǵolııa memleketiniń qamqorlyǵyn erekshe yqylas-rızashylyqpen eske alatynyn jáne bul shyn júrekten shyqqan sóz dep atap ótti. Sózin jalǵastyra kele, Qoǵam basshysy Mońǵolııa qazaqtarynyń kishi quryltaıy aıasynda josparlanǵan is-sharalar týraly aıtyp ótti.
Óz kezeginde, QR Májilisi depýtattary Únzıla Shapaq, Nurgúl Taý jáne Jarqynbek Amantaı Mońǵolııa eliniń týmalary retinde Mońǵolııaǵa kelgenderine qýanyshty ekenin jáne parlamentaralyq baılanystarǵa óz úlesterin qosýǵa daıyn ekenderine senim bildirdi.
Dıplomatııa ardageri Saılaý Batyrshauly 1992 jj. táýelsizdiktiń alǵashqy jyldaryndaǵy qarym-qatynastar týraly syr shertti.
Nalaıhtaǵy qandastar qaýyshýy
Sol kúni atalǵan delegatsııa Mońǵolııa qazaqtarynyń kishi Quryltaıy aıasynda Ulan-Batyrdyń qazaqtar shoǵyrlana ornalasqan Nalaıh aýdanyna arnaıy at basyn tirep, sondaǵy qandastarmen kezdesti. Basqosý Qazaqstan Respýblıkasynyń Mońǵolııadaǵy Elshiligi men Mońǵolııadaǵy «Er birligi» úkimettik emes uıym ókilderiniń qoldaýymen uıymdastyryldy.
Kezdesý barysynda Abzal Saparbekuly Qoǵamnyń maqsat, mindetteri, sheteldegi qazaqtarmen jumys júrgizý barysy týraly keńinen aqparat berdi. Sonymen qatar, Qor basshysy shetelden elge kóship kelýdi josparlaǵan qandastarymyz úshin memleket tarapynan kórsetiletin qoldaýlar týraly da baıandady. Buǵan qosa, bıyldan bastap iske asyrylýy josparlanǵan, sheteldegi etnıkalyq qazaqtarǵa arnalǵan «Ata joly» kartasy týraly aqparat berdi. «Ata joly» kartasy sheteldegi qandastarymyzdyń 10 jyl boıy vızasyz elge kelýine, kásippen aınalysýyna t.b. múmkindik beredi.
A. Saparbekuly «Biz qazaq pen mońǵol halyqtary – ejelden beri kele jatqan Uly dala órkenıetiniń muragerlerimiz. Eki eldiń bir-birin maqtan tutatyn ortaq qundylyqtarmyz bar: tarıhymyz, tilimiz, salt-dástúrimiz qazaq, mońǵol halyqtarynyń bir-birine etene jaqyn ekenin kórsetedi» dedi. Sózin qorytyndylaı kele, Qazaqstannyń Mońǵol elimen baılanystarǵa erekshe nazar aýdaratyndyǵyn aıryqsha atap ótip, qazaq qandastarymyzǵa qamqor bolyp otyrǵan Mońǵol úkimetine yqylasy men rızashylyǵyn jetkizdi.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Mońǵolııadaǵy Elshisi Ǵabıt Qoıshybaev óz sózin Mońǵolııa qazaqtarynyń kishi quryltaıynyń ashylýyna oraı quttyqtaý sózimen bastady. Elshiliktiń qandastarǵa elimizde kórsetip jatqan qoldaýlarǵa dáneker retinde qyzmet etetindigine toqtaldy.
Sózin qorytyndylaı kele, elshi Ǵabıt Beıbituly Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń atynan Nalaıhtaǵy «El birligi» úkimettik emes uıymynyń múshesi Jeńisbek Qabıdollaulyna Mońǵolııada qazaq tili men mádenıetin saqtaýǵa, ulttyq salt-dástúrin keńinen nasıhattaýǵa qosqan úlesi, sondaı-aq qazaq-mońǵol qarym-qatynastarynyń odan ári nyǵaıýyna sińirgen eńbegi úshin alǵys hatpen jáne tósbelgimen marapattady.
Qazaqstan Parlamenti Májilisiniń depýtaty Ýnzıla Shapaqqyzy óz sózinde osy aýyldyń týmasy ekenin aıtyp, jastyq shaǵy ótken kezdi tebirene eske aldy. Nalaıh shaǵyn qala bolǵanyna qaramastan, halyq sanynyń 3%-yn qazaq halqy quraıtyndyǵy týraly aqparatpen bólisip, shetelden oralyp Qazaqstanǵa qonystanǵan azamattardyń joǵary bilim alyp, adal eńbek etip jatsa, memleket tarapynan elenip, úlken bıikterge jete alatynyna toqtaldy.
Otandastar qorynyń prezıdenti A.Saparbekuly bastaǵan delegatsııa músheleri qazaqtarmen ótken kezdesýden keıin Nalaıhtaǵy «El birligi» úkimettik emes uıymynyń ortalyǵyna bardy. Ortalyqta Qoǵam tarapynan uıymdastyrylyp jatqan qazaq tili, dombyra, qazaqsha sóıleý kýrstary týraly sóz qozǵaldy.
Bıyl osy ortalyqta «Otandastar qory»-nyń uıymdastyrýymen ótip jatqan dombyra kýrstarynda 45 bala dombyra úırengen. Ortalyq qyzmetkerlerimen suqbat barysynda jergilikti qazaqtar atynan sóz alǵan aýyl aqsaqaldary men jas býyn ókilderi balalar men jastar arasynda qazaq tilinde sóıleýdiń qıynshylyqtaryna toqtaldy. Atap aıtqanda, aýylda qazaq balabaqshasynyń joqtyǵy, búldirshinderge arnalǵan túrli kitapshalardyń bolmaýy, qazaq tili mamandarynyń jetispeýshiligi týraly máselelerge kóńil bólip, Qazaqstan, Elshilik jáne «Otandastar qorynyń» qoldaýlaryna úlken úmit artatynyn bildirdi.
Óz kezeginde, resmı delegatsııa múshesi, Túrkııanyń Mımar Sınan ýnıversıtetiniń professory Abdýlvahap Qara aldaǵy ýaqytta sheteldik tájirıbeni zerttep, qandastar arasynda ár salada maman almasý, eki jaqty zertteýler jasaý sııaqty máseleni qarastyrý qajettiligi týraly usynys bildirdi.
Al qoǵam qaıratkeri, aqyn Aýyt Muqıbek keleshek urpaqqa ana tilinde bilim alýǵa múmkindik týdyrýdyń bir joly retinde qazaq mektepteriniń fılıaldaryn Mońǵolııada ashý týraly usynys aıtty.
Jıyn barysynda qatysýshylar, bilim, ádebıet, óner salalarynda ekijaqty tıimdi áleýmettik jobalardy júzege asyrýdy tilge tıek etti.
Basqosýdy qorytyndylaı kele, Qoǵam prezıdenti Abzal Saparbekuly Nalaıhta qazaq salt-dástúrimen ádet-ǵurpyn nasıhattaýshy, qazaqı naqyshtaǵy qolóner sheberi Saılaý Túlkibaıqyzyn «Otandastar qory»-nyń «Alǵys medali»-men marapattady.
Qazaq-Mońǵol ynymaqtastyǵynyń damýyndaǵy qazaq qandastarymyzdyń róli
Mońǵolııaǵa jumys sapary 5 shildede Ulan-Batyrda «Qazaqstan men Mońǵolııa qarym-qatynastarynyń damý bolashaǵy» atty dóńgelek ústelmen jalǵasty. Jıyn Mońǵolııa qazaqtarynyń kishi Quryltaıy jáne Qazaqstan men Mońǵolııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastardyń 30 jyldyǵyna oraı uıymdastyryldy.
Atalǵan sharaǵa Qazaqstan Respýblıkasynyń Mońǵolııadaǵy Elshisi Ǵ.Qoıshybaev, «Otandastar Qory» KeAQ prezıdenti A.Saparbekuly, eki eldiń Májilis depýtattary men zııaly qaýym ókilderi, ardager dıplomattar, saıasatkerler men qoǵam qaıratkerleri jáne qazaq dıasporasynyń ókilderi qatysty. Dóńgelek ústeldiń qurmetti qonaǵy retinde Mońǵolııanyń tuńǵysh prezıdenti P.Ochırbat qatysty.
Dóńgelek ústelde Qazaqstan men Mońǵolııanyń dıplomatııalyq, mádenı, saıası-áleýmettik, ekonomıkalyq qarym-qatynastary áńgime arqaýy boldy.
Jıyndy Qazaqstannyń Mońǵolııadaǵy Elshisi Ǵabıt Qoıshybaev kirispe sóz sóılep ashyp, eki el arasyndaǵy dıplomatııalyq qatynastardyń mańyzy týraly baıandady.
Sodan keıin Otandastar qory jetekshisi Abzal Saparbekuly sóz alyp, Qazaqstan men Mońǵolııa arasyndaǵy qarym-qatynastyń tarıhy tereńde jatqanyn, baýyrlas halyqtardyń ejelden etene aralasyp, san ǵasyrdan beri bir-birimen tyǵyz qarym-qatynas jasap kele jatqanqandyǵyna toqtaldy.
Dóńgelek ústel barysynda Qazaqstan men Mońǵolııa tarapynan qatysqan sarapshylar men qoǵam qaıratkerleri, ǵalymdar men saıasattanýshylar eki el arasyndaǵy qatynastardyń odan ári damý joldaryn talqylady.
Mońǵolııanyń Qazaqstandaǵy tuńǵysh Elshisi bolǵan B. Bıambajav qazaq-mońǵol qatynastary memleketaralyq ózara is-qımyldyń sapaly jańa deńgeıine shyǵatyndyǵyna senim bildirip, Qazaqstanda qyzmet etken jyldaryn jyly sezimmen eske aldy.
Sondaı-aq, Energetıka agenttiginiń burynǵy tóraǵasy A.Tileıhan Baıan-Ólgeıdiń damý strategııasy týraly baıandady. Bul rette bilim salasy, densaýlyq saqtaý, aımaqtaǵy jumyssyzdyq, sonymen qatar basshylardy daıyndaý júıesi, jastar saıasaty týraly keńinen tarata aıtty.
Qazaqstannan kelgen depýtattar óz kezeginde eki el Parlament dostyq tobynyń kún tártibindegi máselerdi sheshýge kúsh jumsaý kerektigin atap ótti. Osy rette, Baıan-Ólgeı aımaǵymen tikeleı reıs ashý jáne Qazaqstanǵa jaqyn aımaqtarda Qazaqstannyń konsýldyǵyn ashý pysyqtalyp jatqanyn tilge tıek etti. Sondaı-aq, halyq qalaýlylary Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti usynǵan «Kúshti Prezıdent, yqpaldy Parlament, esep beretin Úkimet» qaǵıdasy sheńberindegi reformalarǵa toqtaldy. «Elde jasalyp jatqan reformalar nátıjesinde bıyl Parlamentke 6 saıası partııa kirdi», - dep atap ótti QR Parlament Májilisiniń depýtaty Ýnzıla Shapaq.
Sonymen qatar, dóńgelek ústel barysynda Qazaqstan dıplomatııasynyń ardageri Saılaý Batyrsha-uly, tarıh ǵylymdarynyń professory Abdýlvahap Qara, Mońǵolııa-Qazaqstan parlamentaralyq dostyq tobynyń teń tóraǵasy Q. Bedelhan, «Prezıdent jáne halyq» gazetiniń bas redaktory M. Toqashbaı, Mońǵolııa Memlekettik Uly Hýralynyń múshesi G.Amartývshın t.b. tulǵalar da sóz sóılep, óz usynys-pikirlerin ortaǵa saldy.
Mońǵolııa Parlamentiniń tóraǵasy Trans-Altaı dıalog platformasyn qurýdy usyndy
Sol kúni Mońǵolııa qazaqtarynyń kishi quryltaıy aıasynda «Otandastar qory»bastaǵan Qazaqstan delegatsııasy Ulan-Batyrda Memlekettik Uly Hýralynyń (Parlament) Tóraǵasy G.Zandanshatarmen kezdesti.
Kezdesýde qazaq-mońǵol qatynastary, onyń ishinde mádenı-gýmanıtarlyq máseleler tóńireginde pikir almasyldy.
Memlekettik Uly Hýraldyń Tóraǵasy G.Zandanshatar Qazaqstan jáne qazaq halqyna degen shynaıy izgi tilegin aıtyp, eki jaqty baılanystardy damytý boıynsha óz oıymen bólisti. Sonymen qatar Tóraǵa qazaq mońǵol halyqtary Uly kóshpendilerdiń muragerleri retinde ortaq baı rýhanı qundylyqtarǵa ıe ekendigi tóńireginde oı qozǵady.
Qor prezıdenti Abzal Saparbekuly tóraǵaǵa qabyldaýy úshin alǵysyn bildirip, Qoǵamnyń qyzmeti, kishi Quryltaı aıasynda ótetin is-sharalar týraly aqparat berdi. Sonymen qatar, A.Saparbekuly mońǵol halqyna jáne úkimetine Mońǵolııada turyp jatqan qandastarymyzǵa degen qamqorlyq pen qoldaýy úshin rızashylyǵyn bildirdi.
Kezdesý barysynda eki el Parlament depýtattary da óz oılarymen bólisip, parlamentaralyq baılanys baýyrlas elderimizdiń jan-jaqty yntymaqtastyǵyn nyǵaıtýda mańyzdy oryn alatynyn aıtty.
Kezdesýde Parlament tóraǵasy Trans-Altaı dıalog platformasy aıasynda tarıh, arhelogııa, ádebıet pen ǵylym salasynda yntymaqtastyqtyń mańyzdylyǵyna toqtaldy. Osy rette, Tóraǵa delegatsııa quramyndaǵy qazaq jazýshylaryn Mońǵolııada dástúrli túrde ótetin ádebıetshiler forýmyna shaqyrdy.
Baıan-Ólgııdegi baıandy sharalar
Budan ári Mońǵolııada ótip jatqan kishi Quryltaı qazaqtar shoǵyrlana qonystanǵan Baıan-Ólgıı aımaǵynda jalǵasty.
Búgin Baıan-Ólgıı aımaǵynda Tuǵryl-Han beıresmı uıymynyń bastamasymen bıznes forým ótti. Osyndaı Forým osymen 4-ret uıymdastyrylýda. Budan buryn Astana qalasynda bastaý alyp, Kólsaıda, Katon Qaraǵaıda ótken bolatyn.
Sharanyń Baıan-Ólgııde jalǵasýynyń basty sebebi – forým qatysýshylyrynyń deni Mońǵolııadan Qazaqstanǵa kelip óz kásibin ashqan azamattar. Atap aıtsaq, atalǵan iskerlik jıynǵa Qazaqsannan 60-tan asa kásipker, Baıan-Ólgıı aımaǵynan eń ataqty 50 kásipker, sonymen qatar Eýropadan da qandas kásipkerlerimiz arnaıy kelip qatysty.
Sonymen qatar, Kishi quryltaı aıasyndaǵy sharaǵa Qazaqstannan kelgen delegatsııa músheleri, Qazaqstan Respýblıkasy Senatynyń depýtaty Ǵalıasqar Sarybaev pen Májilis depýtaty Bolat Kerimbek te qatysyp, memleketter arasyndaǵy zańdyq turǵydaǵy keıbir kedergilerdiń rettelý qajettiligin aıtty.
«Bıznes forýmnyń negizgi maqsaty – eki el arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanysty nyǵaıtyp, saýda-sattyqty,ımport eksport damytý»,– deıdi forým tóraǵasy, kásipker Murat Dákeıuly.
Osymen 4 ret ótip jatqan forýmnyń aıasynda «Arqadan Altaıǵa» atty kásipkerler birlestigi de qurylǵan.
Eńbektiń elenýi – alǵys pen marapat
Osy oraıda, qazaq-mońǵol qarym-qatynastarynyń damýyna, halyqtar dostyǵyn nyǵaıtýǵa jáne ulttyq rýhanııatqa qosqan úlesi úshin birqatar qazaq-mońǵol qaıratkeleri marapattaldy.
Atap aıtqanda, Mońǵolııanyń Uly Memlekettik Hýralynyń depýtaty, mońǵol-qazaq parlamenttik dostyq tobynyń teń tóraǵasy – Bádelhan Qabdyislámuly«Dostyq» ordenine,Mońǵolııa Uly Memlekettik Hýralynyń burynǵy depýtaty, saıasatker, ult janashyry – Tileıhan Álmálikuly jáne Mońǵolııanyń Eńbek jáne áleýmettik qorǵaý vıtse-mınıstri, ǵalym, PhD doktory – Zýlfıkar Sarqytuly«Shapaǵat» medaline ıe boldy.
Al, Mońǵolııa Uly Memlekettik Hýralynyń múshesi, «Baıan-Ólgııdiń Ulan-Batyr qalasyndaǵy Jerlester alqasy» úkimettik emes uıymynyń tóraǵasy– Áýbákir Tileýhanuly; Mońǵolııa Uly Memlekettik Hýralynyń depýtaty– Beısen Bulanuly; Mońǵolııanyń halyq dárigeri, qazaq tiliniń janashyry– Asaı Rámishuly;Medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, ataqty neırohırýrg, Mońǵolııanyń halyq dárigeri– Nota Ánýaruly;«Arýlar» áıelder odaǵynyń tóraıymy– Aınagúl Saraıqyzy; aqyn, aýdarmashy, Mońǵolııadaǵy qazaq jastaryn qoldaýshy– Baıyt Qabanuly;«Alash Mońǵolııa» beıresmı uıymynyń tóraǵasy, Ulan-Batyr qalasynda dombyra úıirmesin uıymdastyrýshy– Orazbek Seıtahmetuly;Mońǵolııadaǵy Musylman qoǵamynyń tóraǵasy, Mońǵolııa Prezıdentiniń janyndaǵy Dinı keńes múshesi jáne Mońǵolııadaǵy qazaq jastaryn Qazaqstannyń joǵary oqý oryndaryna túsýine turaqty qolǵabys kórsetýshi – Batyrbek Hadysuly Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Tós belgisimen jáne Alǵys hatymenmarapattaldy.
«Otandastar qorynyń» Alǵys haty jáne «Alǵys» estelik medali kelesi azamattarǵa tabys etildi.
1. E. Bıambajav – Mońǵolııanyń Qazaqstandaǵy tuńǵysh Elshisi;
2. Ulyqpan Qamanuly – Mońǵolııanyń Eńbek sińirgen ustazy;
3. Aldanysh Ramazanqyzy – Mońǵolııanyń Eńbek sińirgen sportshysy, 1964 jyly Tokıo olımpıadasyna qatysqan tuńǵysh qazaq qyzy;
4. Qaýymdas Áshimuly – taý-ken ınjeneri;
5. Erjan Qabyshaıuly – Demokratııa partııa Saıası bıýrosynyń múshesi, eks-vıtse- mınıstr;
6. Kógershin Hýanganqyzy – «GoGo» aqparattyq agenttiginiń jýrnalısti;
7. Erlan Amıduly – Hırýrg, Hovd aımaǵynda ótkiziletin «Altaı qyrandary» is-sharasyn uıymdastyrýshysy;
8. Amangúl Shuǵataıqyzy – Mońǵolııa Halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynyń sarapshysy, Qaşaqstan týraly kóptegen maqalalardyń avtory;
9. Asylbek Bádelhanuly – Selenge aımaǵy teatrynyń basshysy.
Eske sala keteıik, Mońǵolııanyń Ulan-Batyr, Hobda, Baıan-Ólgeı aımaqtarynda ótip jatqan Quryltaı budan ári kitap tusaýkeserleri, eskertkish pen kóshe ashý, kishi Quryltaı otyrysy jáne Qaraǵandy qalasyndaǵy Táttimbet atyndaǵy konservatorııa orkestriniń kontserti sekildi sharalarǵa ulasady.
KEIÝANA
Bul sózdi estigende birden esimizge alyp máýeli báıterekteı mańaıyna jan jylýy men meıirim shýaǵyn shashqan aq jaýlyqty ana, kımeshekti áje oralady. Kóz aldymyzǵa bútin bir áýlettiń ǵana emes, eldiń uıytqysy bolǵan, birlik pen berekeniń bastaýyna aınalǵan alyp analar keledi. Bul tegin emes. Qazaq qoǵamynda qashanda áıeldiń orny, ananyń mártebesi joǵary bolǵan. «Alyp anadan týady» dep, urpaq tárbıesindegi ananyń rólin erekshe baǵalaǵan.
Qazaq – ejelden qyzyn mápelegen, qaryndasyna qamqor bolǵan, arýyn aıalaǵan, anasyn ardaqtaǵan, ájesin qurmet tutqan halyq. Óıtkeni óner urpaq, keler býyn, ult bolashaǵy – ananyń qolynda. Sondyqtan da qazaq tarıhynda esimi elge uran bolǵan, rýǵa aty berilgen el analary qanshama. Ájeler ınstıtýty áýletti ǵana emes, ultty uıystyryp otyratyn tálim men tárbıe mektebi emes pe?! Árige barmaı-aq, Shoqannyń ájesi Aıǵanym hanshany, Abaıdyń ájesi Zere anamyzdy aıtsaq bolady.
Sol úrdis áli de úzilgen joq. Buǵan Mońǵol elin en jaılap jatqan qandastarymyzǵa saparlap barǵanda kóz jetkizdik. Qaımaǵy buzylmaǵan qazaqy qalypty, aq jaýlyqty analarymyz ben kóneniń kózindeı, danalyqtyń kenindeı bolǵan kımeshekti keýanalardy kórip, kóńilimiz marqaıdy. Osynaý altyn qursaqty analarymyz ben qazynaly ájelerimiz turǵanda qazaqtyń kóshi ǵasyrdan ǵasyrǵa asa beredi. Laıym, solaı bolǵaı.
Sýrettegi Saılaý apa - qolóner sheberi. Oıý-órnekpen kómkerip jasaǵan kıiz úıi Mońǵolııanyń «Juuluchin World Tours» dep atalatyn týrızm baǵdarlamasyna engen.
Mońǵolııa qazaqtarynyń kishi quryltaıy aıasynda «Otandastar qory» KeAQ prezıdenti Abzal Saparbekuly Saılaý apaǵa «Ár qazaq meniń jalǵyzym» degen jazýy bar «Alǵys» medalin tabystady.